Azərbaycan diasporunun görkəmli nümayəndələrindən Ceyhun Hacıbəyli

Azərbaycan diaspor tarixində adı şərəflə çəkilən və görkəmli şəxsiyyətlərdən sayılan insanlardan biri də Ceyhun Hacıbəylidir.

Ceyhun Hacıbəyli 1891-ci ilin fevral ayında Azərbaycanın dilbər guşələrindən olan Şuşa şəhərində doğulmuşdur. İlk təhsilini bu şəhərdə alan Ceyhun Hacıbəyli sonralar Bakı milyonçusu Murtuza Muxtarovun vəsaiti ilə Sankt-Peterburq Universitetinin hüquq fakültəsinə daxil olmuşdur. Sonradan Fransaya gedən həmyerlimiz Sarbonna Universitetində təhsilini başa vurmuşdur. Ceyhun Hacıbəyli hələ Fransada təhsil aldığı müddətdə soydaşlarımızın bir araya gəlməsi istiqamətində səylərini əsirgəməyib. 1916-cı ildə Ceyhun Hacıbəyli Bakıya qayıtmış və “Kaspi” qəzetində məqalələrlə çıxış etmişdir. 1917-ci ildə “İttihad” və “Müsəlmanlıq” qəzetlərini redaktə etmişdir. Dahi mütəfəkkir 1918-ci ildə “Azərbaycan” qəzetinın redaktorlarından biri olmuşdur. Ceyhun Hacıbəyli 1919-cu ilin dekabrında Versal Sülh konfransında iştirak etmək üçün Parisə getmişdir. Həmin il Parisdə onun fransız dilində “İlk müsəlman respublikası Azərbaycan” kitabı çapdan çıxmışdır. Ceyhun Hacıbəylinin “Azərbaycan” qəzetində redaktorluq fəaliyyəti xüsusilə qeyd olunmalıdır. O, bütün çətinliklərə baxmayaraq hələ Gəncədə “Azərbaycan”ın ilk nömrələrini çıxarmış, sonra Bakıda onun davamı üçün əlindən gələni əsirgəməmişdir. “Azərbaycan”ın 1919-cu ilin 16 yanvarına qədər nəşr edilən 88 nömrəsi özünün də etiraf etdiyi kimi, Ceyhun Hacıbəylinin həyat salnaməsində unudulmaz bir xatirəyə çevrilmişdi. Ceyhun Hacıbəyli Versal Sülh konfransından bir neçə gün qabaq oxucularla belə vidalaşmışdır: “Vətən və millət yolunda əlimdən gələn xidməti və öhdəmə düşən vəzifəni qəzetimizın müdiri sifətilə ifaya məşğul ikən, vətən övladlarının xahişi və əmrinə müti olaraq cahan Sülh konfransına göndərilməklə öhdəmə daha ağır və məsuliyyətli, lakin müqəddəs bir vəzifə düşdü. Bu böyük xidməti möhtərəm arkadaşlarım ilə bərabər ifa üçün Avropaya getmək lazım olduğuna görə qəzet idarəsi işindən müvəqqəti olaraq ayrılıb, əziz vətənimizin haqqında var qüvvəmizlə çalışacağımızı əlavə etməyi və möhtərəm oxucularımı zakəmali-sidq və səmimiyyət ilə xüdahafiz deməyi özümə borc bildim”. Ceyhun Hacıbəyli xatirələrində bu səfərin nəticələrini isə belə nəql edir: “Bundan 32 il əvvəl idarə etdiyim milli “Azərbaycan” qəzetimizi istəkli qardaşım Üzeyirə həvalə edərək Azərbaycan dövlətinin başqa mədəni millətlər və Sülh konqresinə toplanmış dövlətlərin ali məclisi tərəfindən rəsmən tanınmasına nail olduq. Missiyamızın üç ay müddətinə sona yetəcəyini düşünürdük. Həm bizim özümüzə, həm də vətəndə qalanlarımıza üç ayın başa çatması çox uzun görünürdü. Bilmirdik ki, bir çoxumuz gözəl vətənimizi bir daha görməyəcəyik”. “Kaspi” qəzetinin fəal əməkdaşlarından olan Ceyhun Hacıbəyli burada çoxlu məqalələr dərc etdirmişdir. O, məqalələrinin əksəriyyətini “Dağıstani” imzası ilə yazırdı. Onun bu qəzetdə çap olunmuş qiymətli məqalələrindən biri “Azərbaycanın rəngləri” adlanır. 1911-ci ildə işıq üzü görmüş bu məqalədə yeddi nəfər Azərbaycan şairəsi haqqında qiymətli məlumat verilir. Ceyhun Hacıbəylinin ən böyük əsəri isə “Hacı Kərim” povestidir. Müəllif bu əsəri 1909-1910-cu illərdə rus dilində yazmışdır. Əsər “Kaspi” qəzetinin on nömrəsində verilmişdir. O, 1911-ci ildə kitab şəklində buraxılmış və tezliklə fransız dilinə tərcümə olunmuşdur. Povest 1917-ci ildə Azərbaycan dilində çap edilmişdir. Ceyhun Hacıbəyli həm də məşhur tərcüməçi kimi tanınmışdır. O, Azərbaycan ədəbiyyatının ən məşhur ədiblərinin əsərlərini rus və fransız dillərinə çevirmişdir. Məhz onun tərcüməsində Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” əsəri 1921-ci ildə fransız dilində səhnəyə qoyulmuşdur. Ceyhun Hacıbəyli Fransada Mirzə Fətəli Axundov, Mirzə Ələkbər Sabir, Həsənbəy Zərdabi, Hüseyn Cavid, Üzeyir Hacıbəyov, Cəfər Cabbarlı və başqa görkəmli Azərbaycan ədibləri haqqında yazmışdır. Yüzlərlə məqaləsi, onlarca bədii əsəri, xeyli tərcüməsi olan, mətbuat və ədəbiyyat tariximizdə misilsiz xidmətləri ilə yadda qalan Ceyhun Hacıbəyli 1962-ci ildə Parisdə vəfat etmiş və orada da dəfn olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2013.- 1 may.- S.15.