“Korrupsiya var və ona qarşı mübarizə sərtləşdirilməlidir”

Sahib Məmmədov: “Demək olmaz ki, korrupsiya cinayətlərinin kökü tamamilə kəsilib”

Müsahibimiz Vətəndaşların Hüquqlarını Müdafiə Liqasının sədri Sahib Məmmədovdur.

-Sahib müəllim, Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı aparılan mübarizə tədbirlərini necə qiymətləndirisiniz?

-Korrupsiyanın özünün müxtəlif formaları var. Cəmiyyətdə əsas etibarilə aşağılarda baş verən məişət korrupsiyası və nomenklator- yəni, yuxarılarda baş verən korrupsiyalar daha çox müşahidə olunur. Demək olar ki, son bir neçə il ərzində məişət korrupsiyasına qarşı aparılan mübarizənin nəticələri müsbət nəticə verməkdədir. Məsələn, həyata keçirilən tədbirlər nəticəsində vergi orqanları ilə vergi ödəyiciləri arasında təmaslar aradan qaldırılıb. Belə ki, hazırda vergi bəyannamələri elektron vasitələrlə ötürülür. Təmasların aradan qaldırılması isə müəyyən sövdələşmələrin və digər qeyri-qanuni halların qarşısını alır. Buna misal olaraq hüquqi və fiziki şəxslərin qeydiyyatında “bir pəncərə” sistemini də göstərmək olar. Burada qeydiyyatla bağlı tapşırma, sövdələşmə məsələləri ümumiyyətlə yoxdur. Bu yaxınlarda həmin sistem elektronlaşacaq və vətəndaş evdən çıxmadan bütün hərəkətləri elektron vasitələrlə həyata keçirə biləcək. Baxmayaraq ki, digər nazirliklərdə hələ ki, elektron xidmət elə də yüksək səviyyədə təşkil edilməyib, amma qismən elektron xidmətlərin çeşidlərinin artması və onun fonunda alternativ xidmət növü olan “ASAN xidmət” mərkəzlərinin yaradılması aşağıların korrupsiyası adlanan qanunsuzluğun xeyli hissəsinin aradan qalxmasına gətirib çıxarıb. Təəssüf ki, iri həcmli investisiya layihələrinin icrası zamanı qiymətlərin şişirdilməsi halları hələ də qalmaqdadır.

- Korrupsiyaya qarşı mübarizə məqsədilə bir neçə dövlət proqramının icrası təmin edilib. Sizcə, həmin proqramların icrası korrupsiyanın səviyyəsinə nə dərəcədə təsir göstərib?

- Yuxarıda adı hallandırılan “bir pəncərə” sistemi, “ASAN xidmət” mərkəzlərinin yaradılması sözügedən dövlət proqramlarında nəzərdə tutulmuşdu. Ümumiyyətlə, birmənalı şəkildə demək olmaz ki, korrupsiyaya qarşı mübarizə proqramları icra olunmamış qalıb. Bəzi məsələlər var ki, onların həllinə kompleks yanaşılmalıdır. Məsələn, dövlət qulluqçularının bilik və bacarıqlarının artırılması, onların etik davranış qaydalarına əməl etmələri üçün təlimlərə cəlb edilməsi, onların potensialının artırılması, yaxud dövlət orqanlarının texniki təchizatı, yeni qanunların qəbul edilməsi, yeni strukturların yaradılması, Korrupsiyaya Qarşı Mübarizə İdarəsinə əməliyyat-axtarış hüququnun verilməsi həmin proqramlardan irəli gələn məsələlərdir. Başqa məsələdir ki, həmin proqramların həyata keçirilməsi korrupsiyanın kökünü kəsə bilib, yoxsa yox. Əlbəttə, demək olmaz ki, korrupsiya cinayətlərinin kökü tamamilə kəsilib. Korrupsiya var və ona qarşı mübarizə sərtləşdirilməlidir. Hazırda satınalmalarda şəffaflığın təmin olunması çox aktual məsələ olaraq qalır, tikinti işlərinin həyata keçirilməsi prosesində xərclərə dair tam məlumat yoxdur.

- Azərbaycanda korrupsiyaya qarşı aparılan mübarizəni nə dərəcədə təsirli hesab etmək olar?

- Ölkədə korrupsiyaya qarşı aparılan mübarizənin səviyyəsini normal adlandırardım. Bu mübarizənin səmərəsi göz qabağında olduğundan onu inkar etmək düzgün olmazdı. Nəzərə almaq lazımdır ki, bəzən bir instutusional əsasların yaradılmasına illərlə vaxt lazım gəlir. Misal üçün “ASAN xidmət”in yaradılması, onun şəbəkələşməsi, bütün respublikanı əhatə etməsi təbii ki, bir neçə il tələb edir. Təkcə bu proses davam etdikcə paralel olaraq korrupsiyanın da səviyyəsi azalacaq. Hazırda isə etiraf edək ki, əksər əhalinin təmasda olduğu yerlərdə korrupsiya, rüşvət halları var. Bu halların aradan qaldırılması məqsədilə alternativ xidmətlərin yaradılması, yaxud mövcud xidmətlərin internet üzərinə keçirilməsi kimi tədbirləri korrupsiyaya qarşı mübarizənin nəticəsi kimi göstərmək olar. Bütün bunlara baxmayaraq, korrupsiyaya qarşı mübarizədə tam effektivlikdən söhbət gedə bilməz.

- Dövlət orqanlarının fəaliyyətinə ictimai nəzarətin gücləndirilməsi korrupsiyaya qarşı mübarizədə hansı effekti verə bilər?

- Məlum olduğu kimi Azərbaycan Respublikası Azıq Hökumət təşəbbüsünə qoşulub. Bundan əvvəl də Mədən Sənayesində Şəffaflıq təşəbbüsünə qoşulmuşdu. Bunun nəticəsidir ki, neft sənayesindən əldə edilən gəlir barədə ictimaiyyət məlumatlıdır. Hətta buna nəzarət mexanizmi də yaradılıb ki, həmin nəzarət qurumunda qeyri-hökumət təşkilatları da təmsil olunur. Açıq hökumət təşəbbüsü ilə bağlı da 5 sentyabr 2012-ci ildə Milli Fəaliyyət Planı qəbul edilib. Həmin planda davamlı ictimai nəzarətin təmin olunması məqsədilə mexanizm müəyyən edilib. Bu mexanizm ictimai şuraların yaradılmasıdır ki, hazırda bu proses davam etməkdədir. Mexanizmin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, mərkəzi və yerli icra hakimiyyətlərinin yanında ictimai şuraların yaradılması təmin edilsin. İctimai şuraların fəaliyyət istiqamətləri həm qərarların qəbul olunmasında, həm də yerli və mərkəzi icra hakimiyyətləri üzərində nəzarətin həyata keçirilməsinə yönəlib. Düzdür, buna qədər də analoji təşəbbüslər var idi. Məsələn, Ədliyyə Nazirliyində konkret penitensiar xidmət üzrə, Əmək və Əhalinin Sosial Müdafiəsi Nazirliyində bütün fəaliyyət üzrə ictimai şuralar uğurla fəaliyyət göstərirlər. İndi bu proses davam etməkdədir və bir neçə nazirlik üzrə ictimai şura yaradılıb. Artıq “İctimai iştirakçılıq haqqında” qanun da birinci oxunuşdan keçib. Bu qanuna uyğun olaraq hansısa mərkəzi icra hakimiyyəti orqanı özünə sərf edən qeyri-hökumət təşkilatını ictimai şuraya toplayacaqsa onun heç bir effekti olmayacaq. Əslində ictimai şuraların təşkilində cəmiyyət tərəfindən qəbul edilən, tənqidi fikirləri ilə seçilən qht-lərə üstünlük verilməlidir ki, formal quruma çevrilməsin. Reallıq ondan ibarətdir ki, indiyə qədər yaradılan ictimai şuraların fəaliyyətində effektivlik müşahidə olunmaqdadır. Nəzərə almaq lazımdır ki, ictimai şuraların bir neçəsində mən də təmsil olunuram. Ötən müddətdəki fəaliyyət deməyə əsas verir ki, dövlət orqanları üzərində ictimai nəzarətin təmin olunması səmərəli nəticələrini verəcək.

- Sizcə, korrupsiyaya qarşı mübarizədə vətəndaş cəmiyyətləri və medianın üzərinə hansı vəzifələr düşür?

- Məsələ orasındadır ki, korrupsiyaya qarşı mübarizədə qeyri-hökumət təşkilatlarının potensialı kifayət qədər deyil. Bu gün qeyri-hökumət təşkilatlarının özünün şəffaflıq problemləri var. QHT-lərin cəmiyyət, öz üzvləri və hökumət qarşısında hesabatlılığında ciddi problemlər var. Bizim özümüzdə problem olduğu halda, dövlət qurumlarına nəzarət məsələsində də təbii ki, çətinliklərimiz olacaq. Tutaq ki, hansısa yerlərdə ictimai şuranın yaradılması üçün QHT-lər öz nümayəndələrini verirlər, lakin sonradan bəlli olur ki, onlar da hansısa sövdələşməyə gedirlər. Nəzərə almaq lazımdır ki, hazırda qht-lərin şəbəkəsi zəifdir, bi şəbəkə geniş yayılmayıb, coğrafi baxımdan düzgün bölüşdürülməyib. Ölkədə elə regionlar var ki, orada ümumiyyətlə qht yoxdur. Bütün bunlara baxmayaraq, hesab edirəm ki, ictimai nəzarət mexanizmində qht-lərin iştirakı fayda verir, nəinki ziyan. O ki qaldı mətbuata, mətbuat bu məsələlərə qərəzsiz mövqedən yanaşmalı, tərəf kimi çıxış etməməlidir. Bu hal olduqda əks tərəf qıcıqlanır və mübarizə effekt vermir. Ümumilikdə isə korrupsiyaya qarşı mübarizədə medianın rolu əhəmiyyətlidir. Xüsusən, bu məsələdə söhbət tədqiqat jurnalistikasının əhəmiyyətindən gedə bilər. Bu halda jurnalist hansısa investisiya proqramını tədqiq edərək korrupsiya hallarını üzə çıxarır və onu ictimailəşdirir. Nəticədə bu növ cinayətə yol verənlər əməlindən çəkinir, müvafiq orqanlar isə hərəkətə keçir. Şübhəsiz ki, korrupsiyaya qarşı mübarizədə vətəndaş cəmiyyəti və medianın rolu var, ancaq bu, bizim istədiyimiz səviyyədə deyil.

- Sizcə, dövlət orqanlarında islahatların aparılması korrupsiyaya qarşı mübarizə tədbiri hesab edilə bilərmi?

- Korrupsiyaya qarşı mübarizədə yaxşı idarəetmə aktuallığı danılmazdır. Təəssüf ki, bizdə bəzi sahələrdə həyata keçirilən islahatlar hələ də yaxşı idarəetmədən xəbər vermir. Məsələn, ölkədə yeni təhsil naziri təyin olundu və hamı təəccüb edir ki, o, təhsil sahəsində işləməmiş bir şəxsdir. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, burada yeni bir tendensiyanın əsası var. O baxımdan ki, əslində bütün sahələrdə mükəmməl idarəetmə sistemi qurulmalıdır. İdarəetmədə yeni məmur ordusu formalaşmalıdır ki, bu da yeni idarəetmə sisteminin qurulmasından keçir. Belə ki, yeni idarəetmə sistemi müasir texnologiyaların tətbiqi ilə həyata keçməlidir. Təbii ki, belə bir sistemin yaradılması idarəetməyə müəyyən şəffaflıq gətirəcək.

Alim Hüseynli

Azərbaycanın Bütövlüyü Uğrunda Cəmiyyətin Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyi ilə həyata keçirdiyi “Korrupsiyaya qarşı mübarizədə vətəndaş cəmiyyəti institutlarının və medianın birgə mübarizəsinin təşkili” layihəsi çərçivəsində çap olunur.

Olaylar.- 2013.- 2 may.- S.4.