Azərbaycan diasporu Asiya qitəsində

Bu gün Azərbaycan diasporunun fəaliyyət göstərdiyi regionlardan biri də Asiya qitəsidir. Azərbaycanlılar Asiya qitəsinin demək olar ki, hər bir ölkəsində məskunlaşaraq burada diaspor təşkilatı, müxtəlif cəmiyyət və birliklər yaradıblar. Məhz elə buna görədir ki, Azərbaycan diasporunun üçüncü böyük hissəsinin Asiya qitəsində məskunlaşdığı bildirilir. Bu qitədə məskunlaşan azərbaycanlıların sayı Banqladeşdə, Hindistan, Əfqanıstan, Pakistan, İordaniya və Orta Asiya respublikalarında yüz minlərlə, İndoneziya, Yəmən Ərəb Respublikası, Yəmən Demokratik Respublikası, Çin, Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində, Oman, Səudiyyə Ərəbistanı və Suriyada on minlərlə, İraqda isə təqribən bir milyona çatır.

Yaponiya-Bu ölkədə Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin tarixi o qədər də qədim deyil. Dünyada gündoğar ölkə kimi tanınan Yaponiyada rəsmi məlumatlara görə bir diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir ki, o da Yaponiya=Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətidir. Yaponiya - Azərbaycan Dostluq Cəmiyyəti 21 noyabr 2002-ci ildə Yaponiyanın Naqoya şəhərində təsis edilmişdir. Cəmiyyətin təsisində bir qrup yapon professor və tələbə iştirak etmişdir. Cəmiyyət tanıtma layihələri, anım günləri, şənliklər və Azərbaycanın təbliğinə yönəlmiş bu kimi tədbirlər həyata kecirir. Bu təşkilat Azərbaycanla Yaponiya arasında tələbə-müəllim mübadiləsi, həmçinin,gənc həmvətənlərimizin gəlib buradakı universitetlərdə təhsil alması üçün vasitəçilik edir. Buna misal olaraq, 2010-cu ildə Azərbaycan Respublikasının təhsil naziri Misir Mərdanov başda olmaqla, Azərbaycanın öndə gedən bütün ali təhsil ocaqlarının rəhbərlikləri ilə Xəzər, Bakı Dövlət, Dillər, Qafqaz universitetlərinin, eləcə də Diplomatik Akademiya və Turizm İnstitutunun rəhbərləri arasında səmərəli görüşlər keçirilmiş, Yaponiya təhsil ocaqları ilə əməkdaşlıq barədə razılıq əldə olunmuşdur. Elə həmin il də tələbə müsabiqəsi keçirilərək ilk 4 nəfərlik tələbə heyəti Yaponiyanın Doşişa Universitetində oxumağa yola salınmışdır. Təşkilat, həmçinin, Azərbaycanın tarixi günlərini Yaponiyada qeyd edir, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Azərbaycanın haqlı mövqeyini yapon ictimaiyyətinə çatdırmağa çalışır. Belə ki, Cəmiyyətin təşkilatçılığı ilə Xocalı soyqırımına həsr olunmuş sərgi, orada nümayiş olunan foto və videomateriallar yaponları çox təsirləndirmişdir. Həmin sərgidə minə yaxın imza toplanmış, Yaponiyanın Baş naziri və parlamentin hər iki palatasına göndərilərək erməni vəhşiliyinin pislənməsi və bu faktın soyqırım kimi tanınması istənilmişdir. Yaponiya-Azərbaycan Dostluq Cəmiyyətinin sədri Rəhman Şahhuseynlidir.

Çin-Dünyada əhali sayına görə öndə gedən ölkələrdən sayılan Çində də yalnız bir dənə Azərbaycan diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir. “Çin azərbaycanlıları” İctimai Birliyi yaxın illərdə təsis edilib. İctimai Birlik Azərbaycan həqiqətləri, Dağlıq Qarabağ probleminin təbliği, ölkəmizin zəngin tarixi-mədəni irsinin tanıdılması istiqamətində fəaliyyət göstərir. “Çin azərbaycanlıları” İctimai Birliyinin sədriNizami Mirzəliyevdir.

Cənubi Koreya da Azərbaycan diasporunun məhdud sayda olduğu ölkələrdən hesab edilir. Yaponiya və Çində olduğu kimi bu ölkədə də yalnız bir Azərbaycan diaspor təşkilatı mövcuddur ki, o da "BUTA" Azərbaycan-Koreya Tələbə Təşkilatıdır. “BUTA” Azərbaycan-Koreya Tələbə Təşkilatı 2009-cu il, mart ayının 21-də təsis edilib. Təşkilat Koreyada Azərbaycanın tanıdılması, eləcə də iki ölkənin gəncləri arasında əlaqələrin inkişaf etdirilməsi istiqamətində fəaliyyət göstərir. “BUTA” Azərbaycan-Koreya Tələbə Təşkilatının sədri Eltay Aslanovdur.

Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri-Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində də Azərbaycan diasporu çox deyil. Bu ərəb ölkəsində yalnız bir diaspor təşkilatı mövcuddur ki, o da Azərbaycan Cəmiyyətidir.

Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəki Azərbaycan Cəmiyyəti 2004-cu ildən fəaliyyət göstərir. Cəmiyyət Dubay şəhərində təsis edilmişdir. Azərbaycan Cəmiyyəti Birləşmiş Ərəb Əmirliyində Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqqında ictimaiyyətə və dövlət orqanlarına məlumat verən yeganə qurumdur. Cəmiyyət rəhbərliyi yerli qəzetlərə bununla bağlı mütəmadi müsahibələr verir, il ərzində dəfələrlə dövlət kitabxanalarına problemlə bağlı ərəb və ingilis dillərində kitablar, jurnallar təqdim edir, hər bir nazirlik və ya komitəni ayrı-ayrı ziyarət edib, rəhbərlərini bu haqda ətraflı məlumatlandırır. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində fəaliyyət göstərən Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri Samir İmanovdur.

Misir-Azərbaycanlıların Misirdə məskunlaşması II dünya müharibəsindən sonrakı dövrə təsadüf edir. Alman ordusunun tərkibində fəaliyyət gostərən azərbaycanlı mühacirlərin müharibədən sonra köçdükləri ölkələr içərisində Misirdə var. Bəzi tarixi mənbələrdə II dünya müharibəsindən sonra əsir düşən azərbaycanlıların ingilis və fransız hərbi qüvvələrindən xilas edilərək Misirdə yerləşdirilməsi barədə məlumatlara rast gəlmək mümkündür. Misir kralı və onun yaxın adamlarının sayəsində xilas olan soydaşlarımız Misirdə evlə, işlə təmin olunmuş və özlərini qorumaq məqsədi ilə pərakəndə və gizli formada yaşamağa məcbur olmuşlar. Cənubi Azərbaycandan da mühacirət prosesinin güclənməsi nəticəsində Misirdə azərbaycanlılar icması yaradıldı. Enerjili, intellektual və sosial baxımdan xeyli fəal və gənc hesab olunan azərbaycanlılar 90-cı illərdən etibarən ictimai həyat da fəal iştirak etməyə başlamışlar. Hazırda Misirdə on minlərlə həmvətənimizin yaşadığına dair təsdiqlənməmiş məlumatlar var. Misirdə təhsil alan gənclərimizin işini qənaətbəxş hesab etmək olar. 1999-cü ildən başlayaraq, Qahirə radiosunda iqtisadi, siyasi, mədəni və dini proqramlar hazırlayan Azərbaycan xidməti yaradılmışdır. Misirdə fəaliyyət göstərən yeganə diaspor təşkilatı Azərbaycan Gənclər Təşkilatıdır. İki ölkə arasında əməkdaşlığın inkişaf etdirilməsi, gənclər arasında təcrübə mübadiləsinin artırılmasına xidmət edən Azərbaycan Gənclər Təşkilatı yaxın illərdə yaradılıb. Misirdə fəaliyyət göstərən Azərbaycan Gənclər Təşkilatının sədri Ramil Niftəliyevdir.

Küveyt-Küveytdə də digər Asiya ölkələrində olduğu kimi yalnız bir Azərbaycan diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir. Bu ölkədə Azərbaycanı təmsil edən diaspor təşkilatlarından biri Küveyt-Azərbaycan Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyətidir. Küveyt Azərbaycan Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyəti 2010-cu il, dekabrın 31-də yaradılmışdır. Cəmiyyət burada Azərbaycan mədəniyyətini, tarixini, ölkəmizdəki ictimai prosesləri Küveyt dövlətinə, xalqına layiqincə tanıtmaq, onlara mütəmadi informasiya ötürmək missiyasını yerinə yetirir. Hər il Azərbaycanın Müstəqillik Günü, milli lider Heydər Əliyevin doğum və anım günləri, Novruz bayramı və Azərbaycanın bir çox tarixi-mədəni əlamətdar günləri geniş şəkildə qeyd olunur. Küveyt-Azərbaycan Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyəti tərəfindən qardaş Türkiyənin diaspor təşkilatları ilə güclü əlaqələr qurulmuşdur. Bu məqsədlə burada yaşayan türk diaspor təşkilatları, cəmiyyətləri ilə tez-tez görüşlər keçirilir, tədbirlər təşkil edilir.

Azərbaycan-Küveyt Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyətinin sədri Könül Hacızadədir.

İraq-İraqda türkmənlərin məskunlaşması eramızın VII əsrinə təsadüf edir. İlk zamanlar hərbi heyət olaraq Bağdadda xidmət edən türkmənlər sonradan ciddi nüfuz qazanmış və həmişəlik burada qalmışlar. İraq türkmənləri Bağdad ətrafı ərazilərdə sıx-sıx məskunlaşıb, bəzi yerlərdə sayca ərəblərdən üstun olmaqla, doğma mədəniyyəti, musiqi və ədəbiyyatı, ənənələri təbliğ edirdilər. 1922-ci ildə İraq-Böyük Britaniya sazişinin 3-cü maddəsinə görə, azərbaycanlılar ana dilində təhsil almaq hüququ əldə etdilər. Lakin onlara verilən hüquqlar sonradan İraq hökuməti tərəfindən kobud şəkildə pozuldu. 1958-ci ildə İraq da respublika qurulmasında yaxından iştirak edən türkmənlər ilk illər müəyyən hüquqlar əldə etdikdən sonra 1959-cu ilin 1 fevralında Bağdadda türkmən dilində radio açıldı. 1960-cı ildə Bağdadda Türkmən Qardaşlıq Klubu (sonradan Ocaq oldu) yaradıldı. İraq türkmənlərinin iradəsilə təşkil olunan klub onların rəsmi nümayəndəliyi kimi sosial-mədəni sahədə fəaliyyət göstərməyə başladı. 1961-ci ildə "Qardaşlıq" jurnalının nəşrə başlaması klubun ilk mühüm işlərindən idi. İraq türkmənlərinin tarixini, həyat tərzini, dünya göruşünü əks etdirən jurnal 156 saylı 1977-ci il 6 fevral tarixli qərarla BƏƏS partiyasının nəzarətinə keçdikdən sonra nüfuzunu itirdi. 1968-ci il 17 iyun inqilabından sonra İraq türkmənlərinə ana dillərində təhsil almaq, doğma dildə jurnal, qəzet nəşr etmək, Kərkuk televiziya və radiosunda verilişlər açmaq vədləri verildi. Səddam Hüseynin hakimiyyət illərində İraqdakı soydaşlarımızın vəziyyəti daha da pisləşdi. Təzyiqlər yolu ilə türkmənlərin qonşu ölkələrə köçməsini gücləndirən Səddam Hüseyn rejimi boş qalan ərazilərdə kürdləri və ərəbləri yerləşdirirdi. 8 illik müharibə illərində qardaşı qardaşa silah qaldırmağa vadar edən İraq və İran rejimlərinin amansız, mənfur siyasətinin qurbanları əsasən hər iki ölkədə yaşayan və hər iki səngərdə vuruşan türkmənlər idi. İraq türkmənlərinın 1990-cı ilin İraq Konstitusiyasında adları belə çəkilmir. Konstitusiyada "İraq xalqı yalnız ərəb və kürdlərdən ibarətdir" bəndini qeyd etməklə insan hüquqlarını kobudcasına pozan, beynəlxalq hüquq normalarını tapdayan Səddam Hüseyn rejimi, aydındır ki, soydaşlarımızı bu iki xalqın içərisində "əritməyə" çalışıb. Ərəblərdən sonra İraqda ikinci böyük xalq olan soydaşlarımızın dili, mədəniyyəti son günlərdə sərt şəkildə sıxışdırılmaqda, folklor abidələri, ənənələri, mətbəx, milli varlığı yox edilməkdədir. Soydaşlarımızın kütləvi informasiya vasitələrinə çıxışı yox dərəcəsindədir. Hazırda İraq türkmənləri ölkə daxilində və kənarda müxtəlif birliklər quraraq öz sosial- mədəni hüquqlarının bərpa edilməsinə çalışırlar. Bu sırada İraq Milli Azadlıq Hərəkatı, Şimali İraq Türkmən Cəbhəsi, Türkmən Milli Cəbhəsi, İraq Milli Türkmən Partiyası, Müstəqillər Partiyası, Qardaşlıq Ocağı, İraq türkmənlərinin Mədəniyyət Dərnəyi, İraq Türkmənlərinin Mədəniyyət və Yardımlaşma Dərnəyi, Türkmənistan Elli Gənclik və Tələbə Birliyi, Türk Milli Vəqfi, Kərkük Vəqfi kimi qurumlar var. Bu təşkilatlar İraqda başlanan hərbi əməliyyatlar zamanı burada yaşayan soydaşlarımızın zərər görməməsi və tarixi abidələrimizin qorunması üçün müəyyən işlər görmüşdür. İraqda 1400 illik tarixə malik olan türkmənlər – azərbaycanlılar tarixin müxtəlif dövrlərində bütün çətinliklərə baxmayaraq, öz kimliklərini, mənəviyyatını, ana dilini unutmamış, ulu babalardan qalan, misilsiz dəyərə malik ənənələri nəsildən-nəsilə öturərək bu günümüzə çatdırmışlar.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2013.- 11-13 may.- S.15.