Azərbaycanın
tarixi abidələri və erməni vandalizmi
Qarabağ torpaqları Azərbaycanın ən
qədim tarixi vilayətlərindən biridir.
Qeyd edək
ki, hərbi təcavüz nəticəsində Azərbaycanın
Dağlıq Qarabağ ərazisi və onun ətrafındakı
7 inzibati rayonu Ermənistanın işğalına məruz
qalıb.
İşğal
nəticəsində Azərbaycana aid 500 tarixi-memarlıq abidələri,
100-dən çox arxeolojik abidə, minlərcə əsərin
qorunduğu 22 muzey, 4 rəsm sərgisi, 4,6 milyon kitab və əlyazma
saxlanan 927 kitabxana, 85 incəsənət məktəbi, 20 mədəniyyət
sarayı, 4 dövlət teatrı ermənilər tərəfindən
işğal edilib.
İşğal
nəticəsində Azərbaycanda peşəkar musiqi sənətinin
əsasını qoyan musiqiçi Bülbülün,
musiqiçi və rəssam Mir Möhsün Nəvvabın
xatirə muzeyi talan edilib. Xocalıdakı "Dairəvi Məbəd"(1356-1357)
və "Türbə"-nin (14-cü əsr) aqibəti məlum
deyil.
60-cı
illərin ortalarında Azərbaycanın böyük şairi
Molla Pənah Vaqifin 250 illik yubileyi dövlət səviyyəsində
qeyd olunub ki, bunda da ulu öndər Heydər Əliyevin
böyük rolu olub: “1967-ci ildə Şuşada olarkən
Molla Pənah Vaqifin məzarını ziyarət etdim. Öncə
məzarı tapa bilmirdilər. Mənim xahişimlə məzarı
tapdılar. Gördüyüm məzar Molla Pənah Vaqifə
layiq deyildi. Belə böyük bir şəxsiyyətin qəbrini
onun şəxsiyyətinin səviyyəsinə
çatdırmaq lazım idi. 70-ci illərdə bu barədə
fikrimi həyata keçirdim və 1980-1981-ci illərdə
Molla Pənah Vaqifin qəbri üzərində böyük bir
abidə, türbə tikildi. Bu, çox gözəl
memarlıq abidəsi idi”.
Ümumiyyətlə
isə həmin dövrdə Şuşada bir çox tarixi
abidələr yenidən bərpa olunub. Üzeyir Hacıbəyovun ev muzeyi,
Âülbülün ev muzeyi və b. muzeylər, abidələr
yaradıldı. Hətta î vaxt Şuşada Azərbaycanın
böyük şəxsiyyəti Natəvanın heykəli də
qoyulub. Bir sözlə, Şuşanı daha da zənginləşdirmək,
onun tarixini daha da əyaniləşdirmək üçün
çox işlər görülüb, yeni binalar tikilib.
Çox
təəssüf ki, min bir əziyyət hesabına yaranan
tarixi abidələr bir göz qırpımında erməni qəsbkarları
tərəfindən məhv edilib.
Ermənistanın
Azərbaycana olan uydurma torpaq iddiaları heç bir tarixi mənbəyə
söykənmir. Bu baxımdan, Qarabağ problemi və erməni
məsələsi tarixən mövcud olub.
Qeyd
edək ki, Azərbaycanın tarixi abidələrinə
münasibətdə erməni vandalizmi özünü
qabarıq şəkildə göstərir. Ermənilər
işğal altında olan ərazilərimizdə yüzlərlə
tarixi-dini abidələrimizi məhv ediblər. Azərbaycanın
mədəni irsi bəşər mədəniyyətinin
ayrılmaz tərkib hissəsi olduğundan ölkəmizin ərazisində
xalqımızın çoxəsrlik tarixi keçmişindən
yadigar qalmış tarix və mədəniyyət abidələrinin
mühafizəsi beynəlxalq əhəmiyyət kəsb edən
bir problem olaraq qalır. Bu baxımdan Azərbaycanın
işğal olunmuş ərazilərində tarixi və mədəniyyət
abidələrimizin dağıdılması və qəsdən
korlanması "Silahlı münaqişə baş verdikdə
mədəni dəyərlərin qorunması haqqında"
1954-cü il Haaqa Konvensiyasına, "Arxeoloji irsin mühafizəsi
haqqında" 1992-ci il Avropa Konvensiyasına,
"Ümumdünya mədəni və təbii irsin
mühafizəsi haqqında" YUNESKO-nun 1972-ci il
konvensiyasına ziddir.
Hərbi
təcavüz nəticəsində işğal olunmuş ərazilərdə
ilk insan məskənlərindən olmuş məşhur
Azıx və Tağlar mağaraları, Qaraköpək,
Üzərliktəpə kurqanları hal-hazırda hərbi məqsədlərlə
istifadə edilərək qəsdən
dağıdılır. Xocalı, Ağdam, Ağdərə,
Füzuli, Cəbrayıl rayonlarındakı kurqanlarla
yanaşı, işğal olunmuş Şuşa,
Laçın, Kəlbəcər, Qubadlı, Zəngilan,
Füzuli rayonlarının ərazilərindəki qəbiristanlıqlar,
türbələr, məzarüstü abidələr, məscidlər,
məbədlər, Qafqaz Albaniyasına məxsus abidələr
və digər milli abidələrimiz məhv edilir.
Qarabağ
ərazisində olan qədim qəbiristanlığı,
böyük Azərbaycan şairi, Qarabağ xanının vəziri
M.P.Vaqifin türbəsini, Ağdamda Pənah xanın imarətini,
Cümə məscidini, Laçın rayonunda Həmzə
Sultan və Soltan Əhməd saraylarını, məscidləri,
ziyarətgah və ibadətgahları, daş heykəlləri,
qədim qəbirləri, kurqanları, tarixi abidə olan
yaşayış binalarını dağıtmış,
daşınması mümkün olan maddi mədəniyyət
abidələrini Ermənistana aparmışlar.
Şuşa
tarixi memarlıq qoruğunun ərazisində
işğalçı vandallar Aşağı və
Yuxarı Gövhərağa, Köçərli, Mərdinli,
cümə məscidlərini, dahi bəstəkar Üzeyir
Hacıbəyovun, peşəkar vokal sənətinin banisi
Bülbülün ev-muzeylərini, Xurşud Banu Natəvanın
saray kompleksini, Zöhrabbəyovların malikanələrini,
şair, rəssam, alim Mir Mövsüm Nəvvabın evini,
ümumiyyətlə, qoruq şəhərin Şərq
memarlığı xüsusiyyətlərini əks etdirən
milli üslubda inşa edilmiş əksər yaşayış
evlərini dağıdır, məhv edir. Hətta erməni təcavüzkarları
vəhşilik göstərərək, Azərbaycan musiqisinin
böyük xadimləri Üzeyir Hacıbəyovun və
Bülbülün, habelə, şairə Xurşud Banu Natəvanın
heykəllərini Şuşa şəhərindən Ermənistan
ərazisinə aparmışlar. Bu abidələr bütün
əxlaq normalarının ziddinə olaraq vəhşicəsinə
güllələnmiş və ağır texnika vasitəsilə
zədələnmişdir. Həmin abidələr çox
çətinliklə əldə edilərək, Bakıya gətirilmiş
və hazırda İncəsənət Muzeyində
nümayiş etdirilir. Onu da qeyd edək ki, hazırda da
işğal zonalarında maddi mədəniyyət
yadigarlarımızın dağıdılması prosesi davam
edir. İşğalçılar qeyri-peşəkar arxeoloji
qazıntı işləri apararaq qarət etdikləri
tapıntıları Ermənistana daşıyırlar.
Xatırladaq
ki, Dağlıq Qarabağ və ona bitişik rayonlarda 13
dünya əhəmiyyətli (6 memarlıq və 7 arxeoloji),
292 ölkə əhəmiyyətli (119 memarlıq və 173
arxeoloji) və 330 yerli əhəmiyyətli (270 memarlıq, 22
arxeoloji, 23 bağ, park, monumental və xatirə abidələri,
15 dekorativ sənət nümunəsi) tarix və mədəniyyət
abidələri qalmışdır. Eyni zamanda işğal
olunmuş ərazilərdə 40 mindən artıq əşyanın
toplandığı 22 muzey, 4,6 milyon kitab fondu olan 927 kitabxana,
808 klub, 4 teatr və 2 konsert müəssisəsi, 8 mədəniyyət
və istirahət parkı, 4 rəsm qalereyası, 85 musiqi məktəbi,
103,2 min ədəd mebel avadanlığı, 5640 musiqi aləti,
481 kinoqurğu, 20 ədəd kinokamera, 423 videomaqnitofon, 5920 dəst
milli kişi və qadın geyimləri, 40 komplekt səsgücləndirici,
25 iri və 40 kiçik həcmli attraksion işğal
altında qalıb.
Ulduzə Qaraqızı,
Azərbaycan Respublikasının
Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi
Şurasının maliyyə yardımı ilə “Ortaq Dəyərlər”
İctimai Birliyinin həyata keçirdiyi layihə çərçivəsində
dərc olunur
Olaylar.- 2013.- 14 may.- S.12.