Yaqub Mahmudov-Azərbaycanın milli məfkurəli tarixçisi və ictimai xadimi

Yaqub Mahmudovun “qısqanclıq” böhranı yaşayan opponentlərinə cavab

Əvvəli ötən sayımızda

Avropa mənbələrinin materialları əsasında hələ ilk tədqiqatlarını yazarkən Yaqub Mahmudov ciddi tarixi araşdırma üçün mənbələrin nə qədər önəmli olduğunu bilirdi. Ona görə də bu gün o, öz məktəbinin nümayəndələrindən də, rəhbərlik etdiyi Tarix İnstitutunun alimlərindən də öz əsərlərini mənbələrə, arxiv sənədlərinə istinadən yazmağı tövsiyə edir.

Tarix İnstitutunun 2004-cü ildən bəri başlamış olduğu ciddi araşdırmaların daha bir istiqaməti də elə mənbələrin, arxiv materiallarının, xüsusilə Azərbaycanda əlçatmaz olan, xarici ölkələrdə toplanmış materialların aşkar edilib nəşr olunmasıdır. Bu məqsədlə Yaqub Mahmudov tarixçilərin bir qrupunu Rusiya, Gürcüstan, Türkiyə, İngiltərə, Almaniya, Fransa, Hindistan kimi ölkələrə ezam edərək həmin materialların Azərbaycana gətirilməsini təmin etmiş, eyni zamanda onların nəşrinə başlamışdır. Bu materiallar içərisində xüsusi olaraq «İrəvan əyalətinin müfəssəl dəftəri»ni və «İrəvan əyalətinin icmal dəftəri»ni, «Azərbaycan: Beynəlxalq münasibətlər və diplomatiya tarixi. Dövlətlərarası müqavilələr və digər xarici siyasət aktları»nı, «Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il Mart soyqırımı. Sənədlər toplusu»nu və «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti. Böyük Britaniya arxiv sənədləri» kimi vacib nəşrləri göstərmək lazımdır. İrəvan əyaləti ilə bağlı dəftərlərdə Azərbaycanın ayrılmaz tərkibi hissəsi olmuş İrəvan əyalətinin ən qədim yerli əhalisi olan Azərbaycan türklərinin tarixi, bölgənin sosial-iqtisadi durumu, şəhərləri, kəndləri, tarixi coğrafiyası, toponimikası barədə ən qiymətli faktlar öz əksini tapmışdır. Yuxarıda adı çəkilən «Azərbaycan xalqına qarşı 1918-ci il Mart soyqırımı» adlı 3 cildlik 4 kitabdan ibarət sənədlər toplusunun I cildində isə sovet illərində respublika arxivlərində saxlanan, lakin xalqdan gizlədilən bir çox qiymətli sənədlər təqdim olunur və «26 Bakı Komissarları»nın əsl tarixi sənədli şəkildə verilir.

XX yüzilliyin əvvəllərində Azərbaycan tarixinin bir çox məsələlərini araşdırarkən əksər hallarda respublikanın arxivlərindəki materiallardan istifadə olunmuşdur. Amma hazırda Avropanın bir çox ölkəsinin arxivlərində Azərbaycan tarixinə, o cümlədən Xalq Cümhuriyyətinə aid əhəmiyyətli sənədlər saxlanılır. Bu sənədlərin elmi dövriyyəyə cəlb edilməsi və nəşri, heç şübhəsiz, Tarix İnstitutunun gördüyü vacib işlərdən olub təqdirəlayiqdir. «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti. Böyük Britaniya arxiv sənədləri» (Bakı, 2008) 1917-1920-ci illərdə Cənubi Qafqazda, o cümlədən Azərbaycanda baş verən hadisələri izləməyə, Böyük Britaniyanın bölgədəki xarici siyasətini səciyyələndirməyə imkan verir. Eyni zamanda bu sənədlər ermənilərin o zamankı mənfur siyasətini ifşa etmək üçün də əvəzsiz mənbə sayıla bilər.

Yaqub Mahmudovun həmmüəllifi olduğu və 4 cilddə nəşri nəzərdə tutulmuş «Azərbaycan: Beynəlxalq münasibətlər və diplomatiya tarixi. Dövlətlərarası müqavilələr və digər xarici siyasət aktları» adlı kitabın 2009-cu ildə çapdan çıxmış I cildinə 1639-1828-ci illərə aid diplomatik sənədlər daxil edilmişdir. Cild 1639-cu il Qəsri-Şirin müqaviləsi ilə başlayır və 1828-ci il Türkmənçay müqaviləsi ilə başa çatır. Topluda 50-dək sənəd toplanmışdır. Heç şübhəsiz, müstəqil Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə layiqli yer tutduğu, xarici siyasi və iqtisadi əlaqələrinin genişləndiyi, ölkəmizin ən müxtəlif iri layihələrdə yaxından iştirak etdiyi bir dövrdə diplomatiya tariximizin ənənələrinin öyrənilməsi, bu tarixin sənəd bazasının araşdırılması elmi və siyasi aktuallıq kəsb edir.

Danılmaz bir faktdır ki, zamanın və bu zamanın yetişdirdiyi tarixi şəxsiyyətlərin xidmətlərini tarixçidən yaxşı heç kim öyrənə bilməz! Bu gün biz böyük tarixi tarixçilərin sayəsində bilirik; tarixçilərin xidmətidir ki, minilliklər boyunca zamanlar arasında əlaqə itməmişdir. XX yüzilliyin sonunda tarixi torpaqlarının bir hissəsində öz müstəqilliyini bərpa etmiş Azərbaycan xalqı zəngin tarixə, qədim dövlətçilik ənənələrinə və böyük mədəni irsə malikdir. Bu irsin layiqincə – milli ənənələrə sadiq qalmaq şərtilə dünya mədəniyyətinin və tarixinin tərkib hissəsi olaraq öyrənilməsi və nəsillərə ötürülməsi Tarixçi üçün böyük məsuliyyət və fəxarətdir. Bu məsuliyyəti dərk edib böyük fəxarəti yaşamaq isə hər tarixçiyə nəsib olmur. Yaqub Mahmudov əsl Tarixçidir və adı böyük hərflərlə yazılacaq Azərbaycanlı Heydər Əliyev haqqında ilk tədqiqatların da məhz bu tarixçi tərəfindən yazılması təsadüfi deyildir.

Yaqub Mahmudov Azərbaycanın tarixində böyük rol oynamış dahi şəxsiyyətlərə – Cavanşirə və Babəkə, Yusif ibn Əbu-s-Saca və Şəms əd-Din Eldənizə, Uzun Həsənə və Sara Xatuna, Şah İsmayıla və Şah Abbasa, M.Ə.Rəsulzadəyə və Fətəli xan Xoyskiyə, Şeyx Xiyabaniyə fundamental tədqiqatlarında geniş yer ayırmış, onların Vətən üçün xilaskar rolunu sübut etmişdir. «Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü» adlı əsərində (Bakı, 2011, rus dilində - Bakı, 2012 və Ukrayna dilində - Kiyev, 2013) Yaqub Mahmudov müasir Azərbaycanın böyük şəxsiyyəti olan Heydər Əliyevin fədakar ömür yolunu, tarixi xidmətlərini, irsinin müasir Azərbaycan üçün əvəzedilməz rolunu tədqiq etmişdir; XX yüzillikdəki siyasi keşməkeşlər və bu ağır problemlərin yükü ilə qarşılaşmış Azərbaycan xalqının xilas yolunun Heydər Əlirza oğlu Əliyev olduğunu göstərmişdir.

Azərbaycan İntibahının müasir mərhələsini Heydər Əliyevlə bağlayan tarixçi bu dahi şəxsiyyəti onu «Bütün Zamanların Böyük Azərbaycanlısı» və «Böyük Azərbaycançı» adlandırır, Heydər Əliyev şəxsiyyətinə obyektiv tarixçi qiyməti verir. Bu səbəbdən, adı çəkilən əsər Heydər Əliyev irsinin gələcək nəsillərə hərtərəfli, istisnasız çatdırılması üçün də gərəkli vasitədir.

Yaqub Mahmudovun «Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü» adlı fundamental monoqrafiyası müasir dövlətçiliyimizin, müasir milli dirçəlişimizin əsaslarını yaratmış, öz fəaliyyəti ilə onilliklər deyil, yüzilliklər üçün böyük irs qoymuş – Azərbaycan xalqının böyük tarixi şəxsiyyəti, Ulu Öndər Heydər Əliyevin dahi siyasətinə və Azərbaycanın Yeni İntibah dövrü tarixinə həsr olunmuşdur.

Çağdaş Azərbaycanın XXI yüzilliyə demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğunda uğurdan uğura qovuşmasını təmin edən Heydər Əliyevin xidmətlərini obyektiv şəkildə araşdıran Yaqub Mahmudov kitabın VIII bölməsində bu dahi Azərbaycanlının irsinin davamçısı olan İlham Əliyevin siyasətini tədqiq edir, müasir dövrün ən tanınmış gənc dövlət xadimi olan İlham Əliyevin siyasi portretini verir. Tarixçi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Azərbaycanın müasir quruculuğu yolunda xidmətlərini Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü, siyasi varislikdə müdriklik, qətiyyət və milli maraqlara sədaqət nümunəsi kimi səciyyələndirir, Böyük Azərbaycanın İntibahının İlham Əliyevlə bağlı olduğunu yazır.

«Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü» adlı monoqrafiyasında Heydər Əliyev şəxsiyyətini və Heydər Əliyev irsini Azərbaycanın qədim dövrdən başlayaraq XXI yüzilliyə qədər gəlib çıxan böyük, şanlı, zəngin dövlətçilik tarixi fonunda araşdıran Yaqub Mahmudov kitabında, əslində, Azərbaycan tarixinin yeni konsepsiyasını təqdim etmişdir. Bu konsepsiya Azərbaycan xalqının unikallığı və təkrarsızlığı, geniş tarixi ərazidə yayılmaqla zəngin maddi və mənəvi mədəniyyətə, milli məfkurəyə və tarixi yaddaşa sahib olduğu faktına söykənir. Yaqub Mahmudovun milli dövlətçilik və milli məfkurə tariximizə həsr olunmuş əsərinin qırmızı xəttlə keçən başlıca ideyası, fikrimizcə, budur: Azərbaycan ideyası, Azərbaycançılıq ideyası xalqımızın tarixi qədər qədimdir: bu ideyanı gerçəkləşdirən isə böyük şəxsiyyətlərdir. Bu məfkurə, bu tarixi yaddaş Azərbaycanı çox ağır, lakin şərəfli mübarizə yollarından keçirib, böyük şəxsiyyətlər ona siyasi və mədəni İntibah yaşadıb və bu günkü Yeni İntibahını şərtləndirib. 5000 illik dövlətçilik tarixi olan xalqın gələcəyi də keçmiş tarixi qədər şanlıdır!

Yaqub Mahmudovun «Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü» adlı kitabı Heydər Əliyev kursunun alternativsizliyini, Azərbaycan dövlətçiliyinin qorunması və əbədi yaşaması üçün yeganə təminat olduğunu bir daha təsdiqləyir və eyni zamanda, tarixşünaslığımız üçün də böyük elmi əhəmiyyət kəsb edir.

Yaqub Mahmudov «Azərbaycan dövlətçiliyinin xilaskarı», «Azərbaycan: qısa dövlətçilik tarixi», «Azərbaycan tarixində Heydər Əliyev şəxsiyyəti», «Heydər Əliyev ideyalarının zəfər yürüşü» adlı monoqrafiyalarında və onlarla məqaləsində XX yüzillikdəki siyasi keşməkeşlər və bu ağır problemlərin yükü ilə qarşılaşmış Azərbaycan xalqının xilas yolunun Heydər Əlirza oğlu Əliyev olduğunu göstərmişdir. Azərbaycan İntibahının müasir mərhələsini Heydər Əliyevlə bağlayan tarixçi bu dahi şəxsiyyəti Mustafa Kamal Atatürk, Corc Vaşinqton, Cəvahirləl Nehru, Şarl de Qolla müqayisə edərək, onu «Bütün Zamanların Böyük Azərbaycanlısı» və «Böyük Azərbaycançı» adlandırır. Milli ruha bağlı olan Heydər Əliyev haqqında Yaqub Mahmudovun yazdıqları özləri də milli ruhdadır və Heydər Əliyev şəxsiyyətinə obyektiv tarixçi qiyməti verir. Adı çəkilən əsərlər Heydər Əliyev irsinin gələcək nəsillərə hərtərəfli, istisnasız çatdırılması üçün gərəkli vasitədir.

Yaqub Mahmudovun tədqiqatları təkcə respublikada deyil, xaricdə də böyük diqqət və maraqla qarşılanır. Yaqub Mahmudovun bir çox əsəri rus, türk, ingilis, macar, Koreya və s. dillərdə dəfələrlə çap olunmuş və elmi ictimaiyyət arasında böyük rezonans doğurmuşdur.

Yaqub Mahmudov Azərbaycanın tanınmış ziyalısı kimi özünün geniş və çoxşaxəli ictimai-siyasi fəaliyyəti, ölkənin demək olar ki, bütün kütləvi informasiya vasitələrindəki çoxsaylı çıxışları, elmi-publisistik məqalələri, ölkə miqyaslı toplantılarda və bölgələrdə keçirilən dövlət əhəmiyyətli yığıncaqlardakı, elmi konfranslardakı məruzələri, Azərbaycan televiziyasında uzun illərdən bəri aparmış olduğu «Azərbaycan tarixi», «Soyqırımı» proqramları, həmçinin başqa proqramlardakı və radiodakı çıxışları, dünyanın müxtəlif ölkələrindəki Azərbaycan diasporunun nümayəndələri ilə görüşləri ilə xalqımızda, xüsusilə gənclərimizdə milli mənlik şüurunun, Azərbaycan dövlətçiliyi ideologiyasının formalaşdırılmasına və bununla müstəqilliyimizin qorunması və möhkəmləndirilməsi işinə bir vətəndaş alim kimi yaxından kömək göstərir, xalqımızın və milli dirçəlişimizin düşmənlərinə qarşı barışmaz mövqedən çıxış edir.

Yaqub Mahmudovun tarixçi mövqeyi onun ssenari müəllifi olduğu tarixi-sənədli filmlərdə də əks olunmuşdur. Bu filmlərin içərisində «Şuşa-Pənahabad», «İrəvan xanlığı», «Dahi Azərbaycanlı», «Tariximizin keşiyində» kimi filmlər geniş auditoriya qazanmışdır və Azərbaycan tarixinin, Azərbaycan dövlətçiliyinin, Azərbaycanın milli dəyərlərinin təbliğinə xidmət edir.

Əməkdar elm xadimi Yaqub Mahmudov Azərbaycanın orta əsrlər tarixi, diplomatiya tarixi və ümumdünya tarixinə dair 1000-dən çox monoqrafiya, kitab, dərslik, dərs vəsaiti, elmi, elmi-publisistik məqalə, dövri mətbuatda dərc olunmuş müxtəlif xarakterli yazılar və s. nəşrlərin müəllifidir. Eyni zamanda iri həcmli tərcümələri vardır. O, ikicildlik «Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası»nın (Bakı, 2004) baş redaktoru və «Naxçıvan Ensiklopediyası» (Bakı, 2005) redaksiya heyətinin üzvüdür. Həmin ensiklopediyalarda, həmçinin «Azərbaycan Sovet Ensiklopediyası»nda çoxsaylı məqalələri dərc olunmuşdur.

Yaqub Mahmudov Türkiyə, ABŞ, Rusiya, Ukrayna, Yunanıstan, İran, Koreya (Cənubi Koreya), Səudiyyə Ərəbistanı, İraq, İsveçrə, Belçika, Şimali Kipr Cümhuriyyəti, Pakistan, Xorvatiya, Filippin, İsveç, Macarıstan, İtaliya və b. ölkələrin müxtəlif şəhərlərində (Ankara, İstanbul, Vaşinqton, Nyu-York, Moskva, Sankt-Peterburq, Kiyev, Afina, Tehran, Seul, Hoseo, Pusan, Kayseri, Təbriz, Zəncan-Sultaniyyə, Vladimir-Suzdal, Bağdad, Bern, Cenevrə, Brüssel, Manila, Stokholm, Budapeşt, Venesiya, Roma və s.) keçirilən beynəlxalq simpoziumlarda, müxtəlif xarakterli toplantılarda, görüşlərdə iştirak və çıxışlar etmişdir.

Ardı var...

Olaylar.- 2013.- 24 may.- S.10.