Ukrayna Azərbaycanlıları

Birləşmiş Diasporu

Ukrayna da postsovet məkanında Azərbaycan diasporunun fəal olduğu ölkələrdən hesab edilir. Ukraynaya azərbaycanlıların mühacirəti XIX əsrin sonu – XX əsrin əvvəllərində başlayıb. XX əsrin əvvəllərindən buraya təhsil almağa gələn azərbaycanlı tələbələr ictimai fəallıq göstərməyə başlayıblar. Onların fəallığı sayəsində paytaxt Kiyev şəhərində Azərbaycan Milli Mədəniyyət Mərkəzi yaranmış və burada yığılan azərbaycanlılar Azərbaycan mədəniyyəti, poeziyası, ədəbiyyatı barəsində müzakirələr aparmışlar. Kiyevdən başqa, digər böyük şəhərlər - Xarkov və Lvovda da azərbaycanlı gənclər təhsil aldıqları müəssisələrdə eyni istiqamətdə iş aparırdılar.

Ukraynada 1917-1918-ci il lərdə tanınmış yazıçı Tağı Şah bazi Simurq Xorvak şəhərində məskunlaşaraq "Cənub səsi" adlı qəzet nəşr etmişdir. Ukraynada 1920-ci ildə bolşevik işğalına məruz qalandan sonra Azərbaycan-Ukrayna münasibətlərində xeyli irəliləyişlər yarandı. O, dövrdə Ukrayna-Azərbaycan arasında, eyni zamanda, tələbə-mütəxəssis mübadiləsi də aparılırdı. Müxtəlif sahələr üzrə mütəxəssis hesab olunan yüzlərlə azərbaycanlı Ukraynaya köçərək buranı özlərinə daimi yaşayış məskəni seçirdilər. Bunun nəticəsində Kiyev, Xarkov, Odessa, Lvov, Krım şəhərlərində və Valın, Vinnitso, Dnepropetrovsk, Donetsk, Zakarpatye, Zaparodce, Jitomir, İvano-Frankovsk, Kirovoqrad, Nikolayev, Poltava, Rovina, Ternopol, Suşk, Xerson, Xmelnitski, Cerkask, Cerniqo, Cernovisti vilayətlərində soydaşlarımız məskunlaşırlar. Məskunlaşdığı şəhər və vilayətlərin ictimai işində fəallıq göstərən azərbaycanlılar Ukrayna dövlət idarələrində də irəli çəkilməyə başlayırlar. 1991-ci ildə Sovetlər Birliyinin dağılmasından sonra müstəqillik əldə edən Ukrayna və Azərbaycan arasında ikitərəfli diplomatik münasibətlər quruldu. Artıq beynəlxalq birliyin bərabər hüquqlu üzvü olan Ukrayna və Azərbaycan bütün sahələr üzrə münasibətləri inkişaf etdirirlər. Hazırda Ukraynada 500 min azərbaycanlı yaşayır. Bu şəxslər ötən əsrin əvvəllərindən ta bu günə qədər davam edən intensiv mühacirət nəticəsində buraya gələnlərdir. 500 min azərbaycanlının bir-biri ilə əlaqə saxlaması və ictimai fəaliyyəti bəzi ölkələrdəki azərbaycanlıların fəaliyyətindən nisbətən daha fəaldır. Bu ölkədə onlarla Azərbaycan diaspor təşkilatı, mədəniyyət mərkəzi, kütləvi informasiya vasitəsi olmaqla yanaşı, ana dilimiz həm Ukrayna ali məktəblərində, həm də Azərbaycan dilli “Həftə sonu” məktəblərində tədris edilir. Azərbaycan folklor ansambllarının yaradılması isə Azərbaycan mədəniyyətinin təbliğinə xidmət edir. Hazırda Ukraynada çoxsaylı Azərbaycan diaspor təşkilatları və milli mədəniyyət mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Onlardan ən böyüyü bir çox regional diaspor təşkilatlarını ətrafında birləşdirən Ukrayna azərbaycanlıları Konqresidir.

Müstəqilllik illərində Ukraynada Azərbaycan diasporunun formalaşması və ictimai qüvvəyə çevrilməsində ümummilli lider Heydər Əliyevin xüsusi xidməti olub. Məhz Heydər Əliyevin tapşırığı və xüsusi diqqəti sayəsində Ukraynada Azərbaycan diasporu təşkilatlanmış və inkişaf yolu tutmuşdu. 1997-ci ildə Ukraynaya rəsmi səfər edən Prezident Heydər Əliyev burada yaşayan azərbaycanlılarla görüşdə deyirdi: "Harda yaşamasından asılı olmayaraq heç bir azərbaycanlı öz Vətənini, ulu babalarını, dilini unutmamalıdır. Harda yaşayırsansa yaşa, yaxşı da, pis də yaşasan, gərək ürəyin öz vətəninlə, torpağınla döyünsün. Gərək nəbzin vətənin nəbzi ilə vursun. Bu vətənpərvərlik hissi bizim hər birimizdə olmalıdır. O cümlədən, respublikamızdan kənarda, Ukraynada yaşayan azərbaycanlılarda da olmalıdır."

Azərbaycan və Ukrayna münasibətlərinin dostluq və qarşılıqlı etimad əsasında inkişafında Ukraynadakı Azərbaycan icması fəal iştirak edir. Ukrayna Prezidenti cənab Viktor Yanukoviçin 28 aprel 2011-ci ildə Azərbaycan Respublikasına rəsmi səfəri zamanı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev demişdir: “Diasporlarımız ölkələrimizi, xalqlarımızı birləşdirən təbii körpüdür. Mənə çox xoşdur ki, həm Azərbaycanda yaşayan ukraynalılar, həm də Ukraynada yaşayan azərbaycanlılar özlərini rahat, inamlı, öz evlərindəki kimi hiss edir, öz dövlətlərində bir ailə kimi yaşayır, eyni zamanda, Ukrayna ilə Azərbaycan arasında münasibətlərin, indi olduğu kimi, fəal inkişaf etməsinə çalışırlar.” Ukraynada yaşayan bir neçə yüz minlik Azərbaycan diasporu bu gün də ölkələrimiz və xalqlarımız arasında dostluq və əməkdaşlıq əlaqələrinin möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır.

Ukraynada son illərdə diaspor təşkilatları arasında baş verən ziddiyyətlər bir sıra adekvat addımların atılmasını zəruru edib ki, belə tədbirlərdən biri də Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun yaradılmasıdır. Müəyyən mənada Ukraynadakı diaspor təşkilatları arasında yaranan gərginlik və ziddiyyətləri aradan qaldırmağa nail olan qurum qarşıdakı müddətdə də əsas diqqəti birlik və həmrəyliyin təmin olunmasına yönəltməyi nəzərdə tutub. Elə bir müddət əvvəl paytaxt Kiyevdə “Prezident” mehmanxanasında Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun II Forumunun keçirilməsi və forumda qəbul edilkən mühüm qərarlar da belə deməyə əsas verir. Belə ki, Azərbaycan Respublikasının Ukraynadakı Səfirliyinin dəstəyi ilə “Ukrayna Azərbaycanlılarının Birləşmiş Diasporu” (UABD) Ümumukrayna ictimai təşkilatı tərəfindən keçirilən tədbir “Ukraynada Azərbaycan Diasporunun inkişaf perspektivləri” mövzusuna həsr edilib. Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun sədri Hikmət Cavadov tədbiri giriş sözü ilə açaraq rəhbərlik etdiyi təşkilatın 2012-ci ilin iyun ayında Ukrayna Azərbaycanlıları diasporunun I Forumundan sonrakı müddətdə keçirdiyi çoxsaylı tədbirlər haqqında məlumat verib, rəhbərlik etdiyi qurumun taktiki və strateji planları, o cümlədən Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi ilə birlikdə dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan həmvətənlərimizlə telekörpülər təşkil edilməsi barədə danışıb. UABD rəhbəri Ukrayna Azərbaycanlılarının bundan sonra da həmrəy olması, bir neçə təşkilatın vahid sağlam ictimai qüvvə şəklində birləşməsi məsələsinə daimi dəstək və hərtərəfli köməyə görə Azərbaycanın Ukraynadakı Səfirliyinə və Səfir Eynulla Mədətliyə təşəkkürünü bildirib. Sonra Səfir Eynulla Mədətli çıxış edib. O, Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun və onun sədrinin fəaliyyətini müsbət qiymətləndirərək Hikmət Cavadova işində yeni uğurlar arzulayıb. Səfir həmvətənlərimizin təşkilatları arasında nəzərə çarpan fəallığı və sağlam rəqabəti, onların birləşməyə yönəlmiş müxtəlif tədbirlər keçirmələrini vurğulayıb. Eynulla Mədətli diasporun indiyə qədər keçirdiyi forumları xatırladaraq, Dünya Azərbaycanlıları Konqresi (DAK) tərəfindən Donetskdə və Sumı vilayətində, “Azərbaycançılıq İnstitutu” tərəfindən Kiyevdə keçirilmiş forumları, habelə oktyabrın 5-də Ukrayna paytaxtındakı “Kiyevskaya Rus” mehmanxanasında formalaşma mərhələsində olan Ukrayna Azərbaycanlılarının Birləşmiş Konqresini nümunə göstərib. Səfir Azərbaycanın daxili və xarici siyasətdə möhtəşəm uğurları, cari ilin oktyabr ayının 1-dən etibarən ölkəmizin Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Təhlükəsizlik Şurasında sədrliyə başlaması, Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsində vəziyyət məsələləri barədə ətraflı danışıb. Eynulla Mədətli çıxışının sonunda xalqımızın öz iradəsini demokratik, azad və şəffaf ifadə etməsi üçün Azərbaycanın diplomatik nümayəndəliyində hər cür şərait yaradıldığını vurğulayıb. Ölkəmizin Ukraynadakı keçmiş səfiri Tələt Əliyev, Ukrayna Azərbaycanlıları Konqresinin keçmiş sədri İlqar Abbasov, Nikolayev vilayətindəki Azərbaycan Diasporunun liderlərindən biri olan Ələddin Məhərrəmov və başqaları Ukraynadakı həmvətənlərimizin daha sıx birləşməsi, tarixi vətənlə əlaqələrin möhkəmləndirməsi mövzusunu davam etdirərək hamını öz vətəndaş borcunu yerinə yetirməyə çağırıblar. Məşhur ukraynalı siyasətçi, Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun tərkib hissəsi olan Ukrayna Türk Xalqları Konqresinin rəhbəri Yuri Zbitnev etnik azərbaycanlıların ictimai fəallığını yüksək qiymətləndirərək əmin olduğunu bildirib ki, bu insanlar yaşadıqları ölkənin böyük siyasətində, Ukrayna hakimiyyət orqanlarının bütün şaxələrində sanballı mövqelər tutacaqlar. Sonra hüquq elmləri doktoru, Ukrayna Milli Aviasiya Universitetinin Beynəlxalq Münasibətlər İnstitutunun beynəlxalq hüquq kafedrasının professoru, Ukraynanın əməkdar təhsil işçisi Arif Quliyev Azərbaycan diasporunun Ağsaqqallar Şurası və Alimlər Şurası kimi ictimai təşkilatlarının yaradılmasını, sahibkar Murad Cəfərov, tanınmış hüquq müdafiəçisi Eduard Bağırov, Kiyevdəki bir sıra ali məktəblərin müəllimi, dosent Fərhad Turanlı öz profillərinə uyğun strukturlar yaradılmasını təklif ediblər. Müslüm Maqomayev adına Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzinin sədri, Ukraynanın xalq artisti Qurban Abbasov Ukrayna Azərbaycanlılar Diasporunun I Forumundan sonra keçirilmiş çoxsaylı mədəni tədbirlər haqqında danışıb. Xarkov vilayətində həmvətənlərimizin liderlərindən Fəxrəddin İsmayılov, diaspor sahəsində qadın hərəkatının fəal üzvü Mətanət Rzayeva, Dnepropetrovsk Vilayəti Azərbaycanlıları Liqasının nümayəndəsi Eldar Tağıyev, Odessa vilayətindəki Gənclər Təşkilatının fəal üzvü Elsevər Paşayev və başqaları Ukraynada Azərbaycan diasporunun inkişaf perspektivləri barədə fikirlərinin bölüşüblər. Çıxışlardan sonra Azərbaycan diasporunun tanınmış nümayəndələrinə Ukrayna Azərbaycanlıları Birləşmiş Diasporunun fəxri mükafatları təqdim edilib.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2013.- 8 noyabr.- S.15.