Qloballaşan dünyada diaspor fəaliyyəti

Bu gün “Azərbaycan diasporu” dedikdə tarixi Vətəndən kənarda məskunlaşmış həmvətənlərimiz nəzərdə tutulur. “Xaricdə yaşayan azərbaycanlılar” anlayışının təfsiri isə “Xaricdə yaşayan azərbaycanlılarla bağlı dövlət siyasəti haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda öz əksini tapıb. Həmin qanuna əsasən bu anlayış Azərbaycan Respublikasının hüdudlarından kənarda yaşayan Azərbaycan Respublikasının vətəndaşlarına və onların övladlarına, əvvəllər Azərbaycan SSRİ-nin və ya Azərbaycan Respublikasının vətəndaşları olmuş, lakin hazırda xarici dövlətlərdə məskunlaşan şəxslərə və onların övladlarına, bu kateqoriyaya aid olmayan, lakin etnik, dil, mədəniyyət və ya tarixi əlaqələr baxımından özünü Azərbaycana bağlı və ya azərbaycanlı hesab edənlərə aid edilir.

Diaspora anlayışına görə İranda (Cənubi Azərbaycanda), Gürcüstandan (Borçalıda), Rusiyanın Dərbənd bölgəsində yəni öz tarixi ata-baba yurdlarında yaşayan Azərbaycanlılar diaspora hesab oluna bilməzlər. Amma bu ərazilərdən yəni tarixi ata-baba yurdlarını tərk edərək dünyanın müxtəlif bölgələrində yaşayan azərbaycanlılar da Azərbaycan diasporunun tərkib hissəsinə daxildir. “Diaspor və Lobbi” Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri Zaur Əliyev deyir ki, Sovetlərin işğalından sonra Azərbaycan burjuaziyasının nümayəndələri, elm adamları, sənətkarları, ziyalıları Qərbi Avropada, Amerikada və Türkiyədə sığınacaq tapıblar: “Sovetlərin, qırmızı imperiyanın millətimizə qarşı apardığı qanlı siyasət nəticəsində 1937-38-ci illərdə minlərlə düşünən beyinlərimiz güllələnib və Orta Asiyaya, Sibirə sürgün olunublar. İkinci Dünya Müharibəsi vaxtı əsir düşən həmvətənlərimiz də Stalinin qorxusundan müharibədən sonra geri dönməyib, Avropada, Türkiyədə, Birləşmiş Ştatlarda məskunlaşıblar. SSRİ-nin süqutundan sonra isə yenə də millətin başına gətirilən müsibətlər nəticəsində minlərlə həmvətənlərimiz, Türkiyəyə, Avropaya, Amerikaya mühacirət ediblər. Eləcə də İranda baş verən tarixi hadisələr zamanı da milyondan artıq azərbaycan türkləri Birləşmiş Ştatlar və Avropaya səpələniblər”. Mərkəz rəhbərinin sözlərinə görə, milli müstəqilliyin gerçəkləşməsi öz növbəsində başlıca ideoloji siyasi, mənəvi və psixoloji dəyərlərə, eləcə də elmin humanitar sahələrinə yeni bucaqdan baxışı zərurətə çevirdi və bunun əhəmiyyətli nəticələrindən biri kimi sovetlərə qarşı əks qütbdə dayanan diaspor mövzusunu gündəmə gətirdi: “Dünya siyasətində inteqrasiya proseslərinin surətləndiyi bir vaxtda diaspor problemini çəkisini xususilə artırdı. Müasir formada ortaya çıxan bütün yeniliklər, o cümlədən diasporlarım fəaliyyəti dünyada gedən qloballaşma prosesində sivilzasiyalararası dialoqun dinamikasına öz dəstəyini göstərir”. Zaur Əliyev deyir ki, tarixin gedişatında kainat və bəşəriyyət inkişaf etdikcə onun mədəni prosesləri, hadisələri, predmetləri dəyişir, yeniləşir və dayanmadan təkamül edir: “Dövrlərin və ictimai formasiyaların bir-birini əvəz etməsi, dövlət idarəcilik üsulları yeniləşməsi ilə sosial – siyasi, iqtisadi – mədəni sferalarda yeni tələblər meydana çıxması ilə beynəlxalq münasibətlər sistemində yeni metodlar yaranmağa başladı. Dünyada baş verən qlabalizasiya, xalqlar arasında gedən elm, texnika və incəsənət mübadiləsi ümumdünya mədəni əlaqələrinə töfhə verir və bu oyunda iştirakçının dünyəvi inkişafına zəmin yaradır. Qlobusdan ayrılan, sivilzasiyalararası dialoqda, mədəniyyətlərarası əməkdaşlıqda iştirak etməyən, “dünya içində özünə başqa dünya quran” dövlətlər tənəzzülə məhkum olurlar. Müasiri olduğumuz yeni dünya mənzərəsində, demokratiyanın transformasiya etdiyi kapitalizm sistemində insan resursunun ön plana keçməsi, modern tələblərin meydana gəlməsini əsas tələb kimi ortaya qoydu. Zamanın tələbinə uyğun olaraq cəmiyyətdə coğrafi məkanın, etnik mənşənin, dini mənsubiyyətin, ümumi-siyasi dünyagörüşün fərqi qabarıq şəkildə görünməyə başladı. Belə demək mümkünsə, yer kürəsi öz spektrinda fırlandıqca, demos hakimiyyətinin dalğalarının təsir imkanları artdıqca, cəmiyyətin həyat tərzi dəyişir, yeni beynəlmiləl metodlar ortaya çıxır. Bildiyimiz kimi “diaspor” yunan sözüdür, mənası “səpələnmə” deməkdir. Diaspor – vətəndən qıraqda yaşayan mənasını verir. Buraya həm hökmdar, həm də adi bəşər övladı daxildir. Çoxlarına görə diaspor təkcə vətəni düşünən, varlığını onun yolunda verənlərə aiddir. Sadəcə bu lobbidir. Lakin hamı əqidəsindən , düşüncəsindən, adından asılı olmayaraq vətən dərdi, xiffəti çəkən xalqını, yurdunu dünyaya tanıtmaq istəyənlərdir. “Diaspor” termini ilk dəfə İncilin yunan dilinə tərcümə olunan variantı “Septuaqainte”-də insanların, etnik qrupların səpələnməsi – təxminən indiki diaspor anlayışında işlədilib”.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2013.- 16-18 noyabr.- S.15.