Tarixi şəxsiyyətlərə yanaşmada diqqətli olmalıyıq

Gövhər Baxşəliyeva: “Əcnəbi müəlliflərin Azərbaycanın tarixi şəxsiyyətləri haqqında uydurma faktlarla yazdığı əsərlərin ölkəmizdə yayılması yolverilməzdir”

Tarix hər bir xalqın mirasıdır. Bu mirasa diqqətlə, vicdanla yanaşmaq millətin borcudur. Tarixi şəxsiyyətlər tarix yaradan insanlardır. Əsrlər əvvəl Vətən üçün mübarizə aparan böyük şəxsiyyətləri bu gün yarğılamaq, tarixi xidmətlərini kölgədə qoymaq xalqın tarixi və mənəvi mirasına ziyan gətirməkdən başqa bir işə yaramır. Mövzu elm adamlarımızı da çox narahat edir. Millət vəkili, AMEA Ziya Bünyatov adına Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru, professor Gövhər xanım Baxşəliyeva bu məsələyə münasibətini bildirdi.

-Gövhər xanım, tarixdəki roluna görə, bu gün qəhrəman kimi anılan insanlara cəmiyyətdə bəzən ikili fikirlər olur. Sizin bu məsələdə mövqeyinizi öyrənmək istərdik…

-Azərbaycan xalqının tarixində müstəsna rol oynamış, milli şüurunu formalaşdırmış, vahid bir Azərbaycan dövləti yaratmış, yaxud Azərbaycanın mədəniyyətinin, ədəbiyyatının, elminin inkişafında müstəsna xidmətləri olan insanlar var. Azərbaycan xalqının dövlətçiliyinin yaradılması və inkişafı baxımından, istərsə də Azərbaycanın vahid bir sosio-mədəni məkan kimi formalaşması baxımından bu insanlar Azərbaycan tarixinə düşüblər. Mənim bu məsələdə münasibətim birmənalıdır. Bu şəxsiyyətlər bizim milli iftixarımızdır. Onlara yanaşmada çox ehtiyatlı olmalı, həyat və fəaliyyətlərinin təhrif olunmasına yol verməməliyik. Babək Xürrəmini götürək. Babək Xürrəmi Azərbaycan xalqının azadlıq mübarizəsi tarixində müstəsna rolu olan tarixi şəxsiyyətdir. Bu şəxsiyyət haqqında hətta düşmən ərəb tarixçiləri qibtə oyadacaq sözlər yazıblar. Orta əsrlərdə ərəblərdə tarixlə bağlı bütün məqamları qələmə almaq ənənəsi çox gözəl inkişaf etmişdi. Onlar bütün hadisələri, onların iştirakçılarının dediklərini dəqiqliklə qələmə alırdılar. Ona görə də orta əsr ərəb mənbələrini ən etibarlı mənbə hesab edirəm. Ərəb müəllifləri Babək haqqında da yazıblar. 20 il xilafətə qarşı mübarizə aparan insanı ərəb mənbələri, təbii ki, düşmən kimi təsvir edirlər. Odur ki, onun haqqında müxtəlif uydurmalar da var. Bir düşmən obrazı yaratmaq üçün belə hallar olurdu. İnsanları düşmənə qarşı mübarizəyə qaldırmaq üçün onun müəyyən mənfi obrazı yaradılırdı. Bu məqam əks tərəfə lazım idi. Amma hətta Babəkin şücaətinə valeh olan düşmən tarixçisi belə Babək haqqında doğrunu yazır. Belə ki, artıq Babəki cəzalandırmaq üçün Samara şəhərinə gətirirlər. Meydanda edam hazırlığı aparılır. Babəkin edamı başlayır, əvvəl onun əli-qolu kəsilməlidir, sonra isə başı. Ayağının birini cəllad vuranda, Babək əlini uzadıb qanını götürüb üzünə yaxır. Bu ərəb müəllifi tərəfindən qələmə alınmış dəqiq faktdır. Xəlifə ondan niyə belə elədiyini soruşmalarını istəyir. Babək, insan öləndə qan itirmədən sifəti saralır, düşmənlərimin mənim qorxudan saraldığımı güman etməsindən ehtiyat edərək üzümə qan çəkdim, - cavabını verir. Bu sözləri xəlifəyə çatdıranda o deyir: “Bu dəyanətə, mərdliyə görə ona aman vermək lazımdır, amma, təəssüf ki, onun günahları çox böyükdür.

-Birmənalı münasibətə baxmayaraq, Azərbaycanda da bəzən Babək haqqında xoşagəlməz fikirlər səsləndirilir.

- Azərbaycan tarixşünaslığında Babək birmənalı olaraq böyük bir qəhrəman kimi təsvir olunur. Həqiqətdə də bu belədir. Amma bəzən, görürsən ki, hətta Babəkin əzəmətinə xələl gətirə biləcək uydurmalar səsləndirilir. Bu birmənalı şəkildə yolverilməzdir. Durub tarixi yenidən nəzərdən keçirməyin, azərbaycançılıq ideologiyasına xidmət etməyən uydurulmuş faktları çıxarıb oxucuya çatdırmağın nə mənası var? İkincisi isə, bu bizim xalqımızın, xüsusilə də gənclərimizin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyə olunmasına xələl gətirə bilər, şərəfli tarixi keçmişimizlə bağlı hansısa şübhə oyada bilər Mən bunu bir vətəndaş kimi, Azərbaycan xalqını sonsuz dərəcədə sevən, xalqıyla, öz milli mənsubiyyətilə fəxr edən və xalqımızın qarşısında böyük bir vəzifənin durduğunu nəzərə alan bir insan kimi deyirəm. Biz işğal olunmuş torpaqlarımızı azad etməliyik. Ölkədə hər şey o ali məqsədə xidmət etməlidir, o cümlədən də milli ruhun tərbiyəsi. Bütün xalq bir yumruq kimi bir ideya ətrafında birləşməli və torpaqlarımızın bütövlüyünü təmin etməlidir.

-Gövhər xanım, haqqında mənfi fikirlər səsləndirilən tarixi şəxsiyyətlərimizdən biri də Şah İsmayıl Xətaidir.

-Şah İsmayıla münasibət bizim üçün birmənalı olmalıdır. Mən hətta hər hansı mənbədə Şah İsmayıl haqqında hansısa mənfi fikirlər olubsa da belə onları burada tirajlamağın tərəfdarı deyiləm. Çünki bu fikirlər yad, düşmən ideologiyaya xidmət edən müəlliflər tərəfindən uydurulurdu və onların əsərləri bu gün etibarlı mənbə hesab edilə bilməz. Azərbaycan Səfəvi dövlətinin banisi olması, ilk dəfə Azərbaycan dilini dövlət dili kimi tətbiq edən bir şəxsiyyət olması faktı kifayətdir ki, biz Şah İsmayıl haqqında deyilən mənfi fikirləri yaxına buraxmayaq. Məsələn, düşmən osmanlı müəllifləri Şah İsmayıl və onun Qızılbaş əsgərlərinin insan əti yediyini yazırlar. Halbuki, XVI əsrdə müsəlman olan kəs insan əti yeyə bilməzdi. Belə hal cahiliyyə dövründə, islamdan əvvəl ola bilərdi. O vaxt düşmənin ürəyini çıxarıb yeyirdilər. Amma 16-cı əsrdə bu mümkün deyildi. Şah İsmayılın şeirlərində “Loxmanı çiy yemə, yerinə dişin düşər” şəklində bir misrası var. Belə bir fikir sahibinin haqqında bu cür cəfəngiyyat yazmaq nə qədər inandırıcıdır?

-Bu cür fikirlər haradan qaynaqlanırdı və səbəbi nə idi?

-O zaman Azərbaycan Səfəvi dövlətinin yaşaması üçün osmanlı ordusu ilə ölüm-dirim savaşı gedirdi. Hər ikisi türk idi, amma XVI əsrdə etnik birlik məsələsinə bugünkü nöqteyi-nəzərdən yanaşmırdılar. Onların hər biri üçün yalnız öz qurduğu dövləti qoruyub yaşatmaq və onun sərhədlərini genişləndirmək vacib idi.

Odur ki, Osmanlı tarixçiləri Şah İsmayılı adam əti yeyən, qəddar, insanlıqdan kənar bir şəxsiyyət kimi təsvir edirdilər. Düşmənin bu cür uydurmalar yaymaqda məqsədi ordunun ruhunu qaldırmaq, vəhşi bir düşmənə qarşı haqq mübarizəsi aparıldığına inandırmaq idi. Bu kimi fikirlər hətta türk yazıçısı Ömər Seyfəddinin əsərlərində də yer alıb.

- Azərbaycandan olmayan müəlliflər tərəfindən qeyri-səhih əsərlər yazılır və oxucularımıza təqdim olunur. Bu məsələyə münasibətiniz necədir?

- Bu cür uydurma faktların bir neçə əsrlər keçdikdən sonra hansısa yazıçı tərəfindən qələmə alınması və Şah İsmayılı xarakterizə etməsi qətiyyən yolverilməzdir. Türkiyə yazarları bunu edirlər. Biz onlara uzaq başı yanıldıqlarını deyə bilərik. Amma belə əsərləri Azərbaycanda yaymaq, gənc, tam formalaşmamış beyinlərdə şübhə toxumu səpmək yolverilməzdir. Ola bilərmi ki türk müəllifləri hansısa bir türk sultanı haqqında belə cəfəngiyyatlar yazsın? Məsələn, Sultan Səlim Yavuzu götürək. Yavuz sözünün özünün bir mənası da “qəddar”, “zalım” deməkdir. Türk sultanları haqqında bəzən bütün Avropa tarixşünaslığının nə yazdığını biz bilirik. Amma biz azərbaycanlı olaraq daim türk sultanlarını qaldırmağa çalışırıq, sivil bir hökmüdar kimi göstərməyə çalışırıq. Bu Türkiyədə də bizim tarixi şəxsiyyətlərə münasibətdə belə olmalıdır.

Hazırda İsgəndər Palanın romanı yayılıb. Yazıçı Şah İsmayılı aşağılayır. İstərdim ki, bizim alim və ziyalılar həmin o müəllifə yanıldığını çatdırsınlar.

-Gövhər xanım, bizim özümüzdə də bu cür romanlar çap olunur. Sizcə, tarixi şəxsiyyətlərin toxunulmazlığını təmin etmək üçün hansı addımlar atılmalıdr?

-Güntay Gəncalp tərəfindən Şah İsmayılı aşağılayan roman yazıldı və bizdə çap olundu. Bu tamamilə yolverilməz bir haldır. Müəyyən şəxsiyyətlər var ki, onlar toxunulmazlıq statusuna malikdirlər.

Hesab edirəm ki, Azərbaycan xalqının tarixində müstəsna xidmətlər göstərmiş şəxsiyyətlərin fəaliyyətinin təhrif edilməsinin yolverizməliyi haqqında bir sənəd qəbul etməliyik. Elə xalqlar var ki, artıq 100-illiklərdir oturuşmuş dövlətləri var. Onların torpaqları işğal olunmayıb. Məsələn, ingilis kralları haqqında tarixi əsərlərin həmin dövlətlərin bugünkü həyatına təsiri yoxdur. Amma biz cəmi 22 ildir müstəqilliyini bərpa edən və ərazilərinin 20 % işğal olunmuş, ikiyə bölünmüş bir xalqıq. Böyük mücadilələr aparan, tarix boyu çox böyük ədalətsizliklərlə qarşılaşan bir xalqıq. Bu gün də xalqımız qarşısında dövlətimizin ərazi bütövlüyünün bərpası durur. Belə bir xalqın tarixi şəxsiyyətləri haqda belə romanlar yazmaq, fəxr etdiyimiz şəxsiyyətləri aşağılamaq birmənalı şəkildə gənc nəslə mənfi təsir edir, onun düşüncəsinə şübhə toxumu səpir. Əcnəbi ölkənin ideologiyasının təsiri altında olan müəlliflər tərəfindən yazılanların burada birbaşa yayılması doğru deyil. Fars ideologiyası təsirində olan İran tarixşünaslığı Şah İsmayıla bir cür, Türkiyə tarixşünaslığı başqa cür yanaşır.

Azərbaycan tarixşünaslığının yanaşması isə birmənalıdır və dəqiq tarixi-müqayisəli metodologiyaya əsaslanır. Prezident administrasiyasının rəhbəri, hörmətli akademik Ramiz Mehdiyevin yazıları bu sahəyə böyük aydınlıq gətirdi.

-Azərbaycan müəllifləri tərəfindən kifayət qədər tarixi romanların yazılmaması fikri ilə razısınızmı?

-Bizim özümüzdə tarixi romanlar kifayət qədər deyil. İstərdim ki, yazıçılarımız tarixi mövzulara daha tez-tez müraciət etsin və Azərbaycan tarixinə aid romanlar yazsın. Orada da bizim ideoloji əsaslar baxımından tarixi şəxsiyyətlərin fəaliyyəti və dövrləri öz əksini tapsın. Bu, bizim böyüməkdə olan nəslin tərbiyəsinə çox müsbət təsir edər. Ərəblərdə Fələstin-İsrail qarşıdurması başlayan kimi, torpaqlar işğal edildi, böyük qaçqın ordusu yarandı və bu problem ümummili problemə çevrildi. Bütün ərəb ölkələrinin ədəbiyyatında Fələstin problemi, qaçqınlıq-köçkünlük faciəsi çox geniş şəkildə işıqlandırıldı. Ərəblərin haq mübarizəsi, müharibənin ayrı-ayrı epizodları ətraflı yer aldı bu əsərlərdə. Möhtəşəm “müqavimət ədəbiyyatı” adlanan ədəbiyyat yarandı. O ədəbiyyata qatılımlar bu günə kimi davam edir. Hər bir ərəb yazıçısı bu məsələyə mütləq müraciət etdi. Janrından asılı olmayaraq, yazdılar. Bu da problemə töhfə idi. Hətta elə yazıçılar oldu ki, əlinə silah alıb vuruşdular. İstərdim ki, Azərbaycan yazıçıları da Qarabağ mövzusuna tez-tez müraciət etsinlər. Bu, xalqımızı sabahkı mübarizəyə hazırlamaq üçün çox vacibdir.

Aygün İbrahimli

Olaylar.- 2013.- 25 oktyabr.- S.4.