“Ailənin birinci övladının autist

olma ehtimalı böyükdü”

“Narınc Uşaq Psixologiya Mərkəzi”nin Nizami Filialının açılışı qələm əhli ilə yanaşı azyaşlılar, bir sıra valideynlər tərəfindən də böyük sevinclə qarşılandı. Hər zaman öz uğurları ilə ətrafını sevindirən Narınc Rüstəmova bu dəfə də yeni mərkəzinin açılışını etdi. Mərkəzin açılış tarixinin autizmin maariflənməsi gününə təsadüf etməsi də diqqət çəkdi. Ən azı ilin bir günü autist xəstə sahibi olan valideynlərin bu məsələnin ciddiliyinin fərqinə varmasının vacibliyini vurğulayan psixoloqumuz suallarımızı da cavablandırdı.

-Bu gün cəmiyyətimizin ən başlıca bəlalarından biri də autizmdi. İllər ötdükcə xəstəlikdən əziyyət çəkənlərin sayı artır...

-Mərkəzimizin açılışı Autizmin Maarifləndirilməsi gününə təsadüf edir. Bu gün Azərbaycanla yanaşı, dünyanın əksər ölkələrində autizm başlıca bəlaya çevrilib. Bəzən valideynlər, kənar şəxslər autizm xəstəsi olan uşaqlara “xəstə”, “anormal” və s. bu kimi adlarla müraciət edir. Əslində bu düz deyil. Biz onlara kömək etmək, psixoloji sarsıntılarını aradan qaldırmaq əvəzinə əksinə, zərbə vurmuş oluruq. Mərkəzimizin açılışının məhz bu günə təsadüf etməsinin əsas səbəbi valideynlərə mesaj ötürməkdir ki, heç olmasa ilin bir günü bu haqda ciddi fikirləşsinlər. Bir çox hallarda valideynlər övladları autist xəstəsi olduğu üçün onları psxioloqa göstərməkdən, cəmiyyətə çıxartmaqdan, xəstəliklə əlaqədar qeydiyyatdan keçirtməkdən çəkinirlər. Əksinə bacardığımız qədər əlimizdən gələni əsirgəməməliyik ki, onlar da real həyata adaptasiya oluna, ətrafında dost-tanış yığa bilsinlər. Cəmiyyətdə bu tip uşaqlar kifayət qədər olduğu üçün onlarla birgə iş görmək lazımdı. Təəssüflər olsun ki, cəmiyyət bu tip uşaqlardan qaçır. Cəmiyyətdə bu tip uşaqlar görərkən onları özümüzə çəkməliyik, nəinki uzaqlaşdırmalı. Mərkəzimizdə də autist uşaqlar var. Onlar rəqs edə, rəsm çəkə bilirlər. Bəlkə də kənardan müşahidə etsəz bu cür uşaqları artıq digər qismdən fərqləndirə bilməzsiniz.

-Ümumiyyətlə bu cür xəstələrlə dil tapmaq necə çətindirmi?

-Onların da özünə məxsus dilləri var. Təsəvvür edin ki, siz dilini bilmədiyiniz bir ölkəyə gedirsiniz. Və bu zaman fikrinizi, istəyinizi söyləyə bilmirsiniz. Çətinlik çəkirsiniz. Autist uşaqlar da belədi. Onlarla öz dillərində danışmaq, ünsiyyətə cəlb etmək lazımdı. Rəsmi statistikaya görə hər 100 uşaqdan ikisi autistdi. Bu hələ rəsmi statistikadı. Qeyri-rəsmi statistikada isə rəqəmlər yuxarıdı. Autisit uşaqların əksəriyyətinin qeydiyyata alınmaması problemi bizim gözümüzdə kiçildir. Bu da problemə bir o qədər də ciddi münasibət bildirilməməsinə səbəb olur.

-Xəstəlik genetik olaraq yaranır. Gendə olmazsa bu xəstəliyin yaranma ehtimalı necə, varmı?

-Bu xəstəlik genetik olaraq yaranır. Genetik meyillilik nəticəsində problem ortaya çıxır. Hamiləlik dönəmində xanımın xəstəlikləri, durumu, peyvəndlərin olması da problemin yaranmasında önəmli rol oynayır. Xəstəliyin konkret səbəbini açıqlamaq çətindir. Bu bir patologiyadır. Müəyyən nəticələr əldə etmək üçün terapiyalar var. Hətta autist xəstələr üzərində 90 faizə qədər müsbət nəticələr əldə etmək mümkündü. Belədə onlar müəyyən mərhələlər keçdikdən sonra işləyə, özünü idarə edə bilirlər. Lakin yenə də çox ünsiyyətcil olmurlar.

-Genetik olan bu xəstəlik neçə nəsil daşıyıcısıdı?

-Autizm yeddi nəsil daşıyıcısıdı. Biz ən çoxu 3 nəslimizi tanıya bilərik. Bu səbəbdən heç kəs deyə bilməz ki, mən bu problemdən sığortalanmışam.

-Bu gün müxtəlif reabilitasiya mərkəzlərinin fəaliyyət göstərməsi valideynlər üçün də geniş töhfələr verə bilər. Əgər valideynlər bu işin ciddiliyini dərk edərsə bu zaman hansı müsbət nəticələr əldə etmək olar?

-Sevindirici haldır ki, bu gün müxtəlif psixoloji problemlərin aradan qaldırılması üçün ölkəmizdə müxtəlif reabilitasiya mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Bu valideynlərimiz üçün də geniş imkan yaradıb. Övladlarının gələcəkləri üçün valideynlər bu mövzuda həssas olmalı, övladlarını mövcud problemlə əlaqədar olaraq qeydiyyatdan keçirtməlidi. Mərkəzlərimizdə bu tip xəstələrlə kompleksli şəkildə iş quracağıq. Bizimlə yanaşı valideynlər də bu mövzuya həssas yanaşaraq övladları ilə işləməli, bacardıqları qədər onlara kömək olmalıdı. O düşünməlidir ki, sabah mən dünyada olmayanda övladım neyləyəcək. Valideynləri nə qədər bu mövzuda həssas və diqqətli çox olsa bir o qədər yüksək nəticələr alacağıq. Bu cür uşaqların gələcəyi parlaq da ola bilər. Dünyaca tannımış rəssamlar arasında belələri az deyil.

-Əgər valideynlər zəruri addımlar atmazsa bu zaman hansı fəsadlar ortaya çıxa bilər?

-Xəstəliyin üzərində işlənilməzsə bəzən ağır nəticələr də ortaya çıxa bilər. Belədə azyaşlı sosial bacarıqlardan, ünsiyyətdən, nəsil artırmadan, cəmiyyətdən kənar olur, qeyri-adi addımlar sərgiləyir. Yaş artdıqca onlarda aqressivlik daha açıq-aşkar özünü biruzə verir.

Mərkəzimizdə inkişaf problemi olan uşaqlarla yanaşı normal uşaqlarla da iş görülür. Mərkəzimizə üzv olan autist uşaqlar artıq özncəkindən çox fərqlənirlər. Başqaları kimi daha çox dostu olmasa da, özlərinə dost qazanırlar.

-Ailənin hansı övladında xəstəliyin olma ehtimalı yüksəkdi?

-Ailənin birinci övladında xəstəliyin olma ehtimalı 90, ikinci də 47, üçüncü övladda isə bu ehtimal daha zəifdi. Xəstəliyin digər nəsillərə ardıcıl keçmə ehtimalı da ola bilər. Genetikada daha yaxın nəsildə bu problem yaşanıbsa ehtimal daha yüksəkdi. Yəni babada bu xəstəlik varsa nəvənin də bu problmedən əziyyət çəkmə ehtimalı artır.

(Yeni mərkəzin ünvanı: Xalqar dostluğu metrostansiyasının yanı Qara Qarayev küçəsi 54/59)

Nigar Məhərrəm

Olaylar.- 2014.- 4 aprel.- S.13.