“Ən böyük postmodernizm

Muğannanın “İdealı”-dır”

Yunus Oğuz: “Yazıçı, şair yazanda hansı cərəyana mənsub

olduğunu düşünmür. İstedadına uyğun olaraq içindən gələni yazır”

Aprelin 3-də Azərbaycanın Bütövlüyü Uğrunda Cəmiyyət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında QHT-lərə Dövlət Dəstəyi Şurasının maliyyə dəstəyilə “Azərbaycan ədəbiyyatında müasir yaradıcılıq cərəyanlarının izlənməsi və təhlilinə dair təşəbbüslər” adlı layihə çərçivəsində dəyirmi masa keçirib.

Tədbiri giriş sözü ilə açan layihənin rəhbəri Məlahət Xəlilova ABUC haqqında iştirakçılara məlumat verərək bildirib ki, yeni minilliyin başlanmasından artıq bir neçə il keçsə də Azərbaycan ədəbiyyatında XXI əsr ab-havasının hiss olunması 2005-ci ildən sonraya təsadüf edir. M.Xəlilova qeyd edib ki, son illərdə ölkədə internet sahəsində hiss olunan inkişaf Azərbaycan yazıçılarına bir birbaşa dünya mədəniyyəti və əbədiyyatıyla tanış olmaq imkanı verir. Layihə rəhbərinin sözlərinə görə, son 4-5 ildə əyalətlərdən paytaxta qədər ölkənin bütün təbəqələrini əhatə edən internet şəbəkəsi ədəbiyyatın inkişafına doğru atılmış böyük addımdır. Yeni yaranan irili-xırdalı nəsr nümunələrinin bir neçə istiqamətdə araşdırılmasının mümkün olduğunu deyən Məlahət Xəlilovanın sözlərinə görə, Azərbaycan nəsrində realizm hakim mövqedədir: “Postmodern, modern, sürreal, absurd və s. kimi cərəyanlara mənsub qələm sahibləri hələ də kəmiyyət baxımından azlıq təşkil edir. Avropada bu düşüncə sistemlərinin yaranması və ədəbiyyata da sirayət etməsi XX əsrdə Qərbdə gedən ictimai-siyasi təbəddülatlarla, qısa zaman kəsiyində iki dağıdıcı dünya müharibəsiylə, milyonlarla insanın ruhən və cismən şikəst olmasıyla və sair bu kimi proseslərlə bağlı idi. Lakin Azərbaycan həmin dövrdə bütün bu proseslərdən müəyyən mənada kənarda qalmışdı. Dünyanı bizim ziyalıların nəzərində absurd, sürreal həddə çatdıran ictimai-sosial hadisələr baş verməmişdi. Amma bu, o demək deyil ki, bizdə sadəcə səthi, birtərəfli realizm hökm sürüb. Yox, bizim ədəbiyyatda psixoloji realizmdən tutmuş magik realizmə qədər bu janrın demək olar ki, bütün istiqamətlərində dəyərli əsərlər yaradılıb. Bu dövrdə yaranan realist əsərləri nəzərdən keçirəndə görürük ki, nisbətən yaşlı nəslə mənsub olan realist nasirlərimiz daha çox ənənə mühafizəçisi kimi çıxış edərək, realizmin bütün kanonlarını cidd-cəhdlə qoruyub saxlamağa və gələcək nəslimizə çatdırmağa çalışır, orta nəsil realist yazıçılarımız isə realizmin müxtəlif istiqamətlərində qələmlərini sınayır, istər mövzu, istər süjet, istərsə də stilistika baxımından çoxsaylı eksperimentlər yoluyla realizmin yeni çalarlarını kəşf etməyə çalışırlar”. M.Xəliova bildirib ki, yeni ədəbiyyatda mövzu baxımından da müasir psixoloji nəsrdən tutmuş tarixi tematikaya qədər müxtəlif mövzuları əhatə edən dəyərli əsərlər yaradılıb. Layihə rəhbəri qeyd edib ki, vətənpərvərlik mövzusu, Qarabağ faciəsi və bu faciənin konkret insan talelərində, xarakterlərində əksi yenə də nəsrimizdə əhəmiyyətli yer tutur. Daha sonra aprelin 1-də dünyasını dəyişmiş Azərbaycanın xalq yazıçısı İsa Hüseynovun xatirəsi bir dəqiqəlik sükutla yad edilib.

“Əsər yazmağa məcbur etmək olmaz”

Yazıçı Əkbər Qoşalı çıxışında bildirib ki, istər ədəbi, istərsə də coğrafi mənada cərəyan mövcud axından fərqlənmək və bir çox hallarda bu axına qarşı çıxmaq mənasını verir. Bunu Sovet dönəmində və keçid dövründə də müşahidə etmişik. Ə.Qoşalı qeyd edib ki, müstəqillik dövründə dövlət sifarişləri olmadığına görə, fikrimizi Sosializm realizminin olduğu dönəmlərə yönəldirik: “Arxası və qabağı da kəsən “sosializm qılıncının” olduğu qapalı bir dönəmdə belə ədəbiyyat bir çıxış qapısı olub. Həmin illərdə xüsusilə ədəbiyyat Azərbaycan insanı üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Nəsr və nəzm üslubunda yazan görkəmli ədiblərimiz fərqli-fərqli janr, həmçinin cərəyanlara üz tuturdular”. Əkbər Qoşalı isə çıxışında bildirib ki, vaxtilə Sovet hakimiyyəti illərində, bir ədəbi cərəyanın - sosializm realizminin olduğu dövrlərdə də Azərbaycanda bu cərəyandan kənara çıxmış çox böyük ədiblərimiz olub. Ə.Qoşalının sözlərinə görə, yazıçını bir cərəyana məxsus əsər yazmağa məcbur etmək olmaz. Yazıçı hesab edir ki, ölkədəki müxtəlif ədəbi qurumlarda ədəbiyyatçılara hansı cərəyanlara mənsubluğuna dair tələblər irəli sürülür: “Son zamanlarda Azərbaycanda daha çox postmodernizmi təşkilatlandırmağa, ictimai fikrə qəbul etdirməyə çalışanlar var. Lakin o insanlardan fərqli olaraq Azərbaycanda fəaliyyət göstərən DGTYB, AYB və bu kimi ədəbi qurumlar heç bir izmə və cərəyana mənsub adamları öz ətrafında birləşdirməyib. Bu, yazıçılığa haram qatmaqdır. Belə olduqda yazıçıdan hansısa keyfiyyətli əsər gözləmək mümkün deyil. “Azərbaycanda yeni nəsil romançılığında universallıq və harmoniyanın yaranması sevindirici haldır. Əsl ziyalı yazıçı və oxucu kəsimi daha çox o kanonlardan kənara çıxan izmlərin üzərində yazılan əsərlərə üstünlük verirlər. Bu gün Azərbaycanda keçirilən rəy sorğuları da məhz bu istiqamətdə özünü göstərir”.

“Zaman sərhədinə sığmasın”

ABUC sədri, yazıçı Yunus Oğuzun sözlərinə görə, yazar, şair yazanda hansı cərəyana mənsub olduğunu fikirləşmir. O, istedadına uyğun olaraq, içindən gəldiyi kimi yazır. Yunus Oğuz hesab edir ki, bundan sonra ədəbiyyatşünas və tənqidçilər həmin əsərin hansı cərəyana mənsub olduğunu düşünür və təsnifata bölürlər. Yazıçı qeyd edib ki, bu gün sürrealizm, postmodernizm və s. kimi cərəyanlara mənsub olanlar nə yazdıqlarını bilmirlər. Y.Oğuz qeyd edib ki, postmodernist yazıçılar daha çox Markesi sevirlər. Lakin bunun müqabilində Azərbaycan yazarlarının əsərlərini oxumadıqlarını deyən Yunus Oğuzun sözlərinə görə, İsa Hüseynovun “İdeal” romanı ən böyük postmodernizmdir: “Muğannanın fəlsəfəsi, fəlsəfi fikirləri, dünyanı bütövlükdə əhatə etməsi postmodernizmə məxsusdur. Həmin dövrlərdə belə bir cərəyan olmadığı üçün buna heç kəs fikir vermirdi. İndi kimdən soruşsan deyir ki, Markesi oxyub. Lakin bunun müqabilində Azərbaycanda da o tip yazarların olduğuna fikir vermirlər. Azərbaycanda yazıçılar daha çox öz yazıları ilə məşğul olmalı, təsnifatlanma, onun hansı cərəyana mənsub olması ilə isə digərləri məşğul olmalıdırlar: “Yetişən gənc nəslə daha çox diqqət yetirilməlidir. İnternet saytları və mətbuat vasitəsilə bu istiqamətdə onlara bilgilər verməliyik. Onlara ilk növbədə o taylı, bu taylı Azərbaycan ədəbiyyatı və dünya ədəbiyyatının gözəl nümunələri təqdim olunmalıdır. Dünya ədəbiyyatı ilə bağlı da eyni addım atılmalıdır. Elə əsərlər yazılmalıdır ki, onlar zaman və məkan sərhədlərini aşa bilsin. Bu məsələdə müasir dövrün texnologiyalarından istifadə edilməlidir”.

“Bu, hoqqabazlığa oxşayır”

Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin (AYB) katibi, yazıçı Rəşad Məcid ABUC-un təşəbbüsünü yüksək qiymətləndirərək deyib ki, son zamanlarda televiziya və mətbuat ədəbi cərəyanlarla bağlı materiallara geniş yer verirlər. R.Məcid qeyd edib ki, ədəbiyyatşünas və tənqidçilər də məsələyə diqqət yetirməlidirlər. Yazıçı Yunus Oğuzun fikirlərini doğrulayan Rəşad Məcid də bildirib ki, yazıçı heç vaxt yazarkən hansı cərəyana mənsub olduğunu fikirləşmir: “Yazıçı düşündükləri onu hara aparırsa, ondan yazır. Artıq həmin əsərin hansı cərəyana aid olması tənqidçi və ədəbiyyatşünaslara işinə çevrilir. Çox vaxt isə yazılan əsərlər barədə deyilən fikirlər də təzadlı olur. Vaxtilə yazılan əsərlərə də maraq böyük idi. Yazarlar səbirsizliklə sahə mütəxəsisslərinin əsərləri barədə fikir söyləmələrini gözləyirdilər”. Son zamanlar postmodernist əsərlərin çoxalması məsələsinə təxunan yazıçının sözlərinə görə, postmodern ədəbiyyatı keçmişə yeni, fərqli baxışla yanaşmadır: “Burada bilinmir ki, yazıçı onu lağa qoyur, yoxsa ona rəğbətlə yanaşır. Azərbaycanda da bu tipli əsərlər var. Lakin keçmişdə olanların hamısını lağa qoymaq düzgün deyil. Bu bir növ hoqqabazlığa bənzəyir”. AYB-nin katibi, “Ədəbiyyat” qəzetinin baş redaktoru, yazıçı Elçin Hüseynbəyli bildirib ki, ədəbiyyatda cərəyanlar XX əsrin əvvələrində daha çox populyar olub: “XXI əsrdə isə daha çox postmodernizm məşhurudur. Postmodernizmin mahiyyətini mənim özüm də axıradək dərk etmirəm. Hər bir cürə şərh verir. Lakin hər şey ədəbiyyat kontekstində baş verməlidir”. Şair Elçin Mirzəbəyli qeyd edib ki, yazıçı əsərində keçmişə fərqli baxış ortaya qoymalıdır. E.Mirzəbəylinin sözlərinə görə, bu yanaşma qeyri-peşəkar olacaqsa, onda bu həqiqətən də hoqqabazlıqdan başqa bir şey olmayacaq”. “Bakı Xəbər” qəzetinin baş redaktoru Aydın Quliyevin fikrincə isə postmodernizm cərəyanı əslində heç özləri də nə istədiklərini bilməyən yazıçılardan ibarətdir: “Ədəbiyyat hansı cərəyanından asılı olmayaraq, milli olmalıdır. Ədəbiyyat millətə, cəmiyyətə, dövlətə xidmət etməlidir. Kimsə cinsi azlıqlardan əsər yazıb bunu postmodernizm kimi qələmə vermək istəyirsə, bizə belə ədəbiyyat gərək deyil”. Tədbirdə “Ədalət” qəzeti baş redaktorunun müavini, yazıçı Əbülfət Mədətoğlu və digər iştirakçılar da məsələyə dair fikir mübadiləsi aparıbılar.

Mənsur Rəğbətoğlu

Olaylar.- 2014.- 4 aprel.- S.9.