“Dünyanın ən yaxşı günü hələ yaşanmayıb…”

Ayaqqabım yoxdu deyə fikir edənlərdən deyil, ayağım var deyə şükür edənlərdənəm.

Müsahibimiz AYB-nin Muğan Bölməsinin sədri, şair-publisist Namiq Hacıheydərlidir.

- Namiq müəllim, bəllidir ki, şair hər şeydən daha artıq dərəcədə ovqat adamıdır. “Ovqatınız necədir? Özünüzü necə hiss edirsiniz?”

- Ovqatım elə qələm adamı ovqatı kimidi: narahat, qayğılı, inamlı…

- İlk şeirinizi nə zaman yazmağınız barədə yəqin ki, daha öncələr də sizə sual verilib. Maraqlıdır, həmin ilk şeirin mövzusu nə, oxucusu kim, təəssüratı necə olub?

- İlk qələm təcrübələrim – 1990-cı ildə orta məktəbdə oxuyarkən Salyanda çıxan «Qələbə» qəzetində yayımlanıb. İlk yazı örnəklərim daha çox bayatılar olurdu. 90-cı illərdə yazılarımı çox gec-gec çapa verirdim. Əsasən 2000-ci ildən sonra ardıcıl olaraq mətbuatda müxtəlif yazılarla çıxış etməyə başlamışam. Bu baxımdan özümü 90-cılar deyil, 2000-cilər ədəbi nəslinin nümayəndəsi hesab edirəm.

- Gəlin Sizin Bakıya gəldiyiniz illərə bir könül gəzintisi edək… O illəri necə xatırlayırsınız? Böyük şəhərə gələn Namiq Hacıheydərli ən çox kiminlə dostluq edir, kimlərlə münasibət qururdu? Və o şəxslərdən hazırda da görüşdüyünüz, görüşmək istədikləriniz varmı?

- Bakıya səkkiz il öncə köçdüm. Burada dostluq etdiyim insanların çoxu elə Bakıya gəlməzdən öncə tanıdığım və dostluq etdiyim insanlardı. Bakıya gələndə artıq 30 yaşım vardı. Otuz yaşdan sonra insanın kiminləsə dostlaşması asan deyil. Ümumiyyətlə insanın həyata baxışı, dünyagörüşü, zövqləri 35-40 yaşa qədər tam formalaşır. Bu yaşdan sonra insana təsir edə bilərsən, ancaq onu dəyişə bilməzsən. Eləcə də bu yaşdan sonra dostların sayının çoxalması deyil, ələnməsi söhbət mövzusu ola bilər. Qaldı ki, görüşmək istədiyim dostlara, təbii ki, zaman olduqca görüşürük. Ancaq elə dostlarım var ki, artıq onlarla bu dünyada görüşmək istəyim mümkünsüzdür. İtirdiyim dostlarım var. 20 yaşım olanda dostlarım arasında 50-55 yaşlarında olanlar da vardı. Əski türklərin düşüncəsi ilə desəm; indi onların ruhları uca və sonsuz səmalarda süzür…

– İlk yaradıcılıq örnəkləriniz dövri mətbuatda tənqid olunurdumu?

- Daha öncəki sualda dediyim kimi gənclikdə dostlarımın arasında özümdən 25-30 yaş böyük olanlar vardı. Yazılarımı onlara göstərəndə amansızlıqla tənqid edirdilər. Salyanda Məhəmməd Rza Xəlilbəyli vardı. Xəlil Rza Ulutürkün kiçik qardaşıydı. Orta məktəbi Bakıda bitirmişdi və Xəlil Rzanın evində qalmışdı. Dosta qarşı çox sayğılı və qayğılı, tənqiddə bir o qədər də amansız idi. 3 bəndlik şeirimin hər misrası üzərində az qala bir neçə dəqiqə danışırdı, qüsurları deyirdi, örnəklər gətirirdi. Bu xüsusiyyətlər ona illərlə damla-damla Ulutürkdən keçmişdi.

- Şairlərin əksəriyyəti payızı sevir. Yəqin ki, payız da elə şairləri sevir ki, bir çox şairlər bu fəsildə daha təsirli şeirlər yazmağı bacarır. Şairlə payız arasındakı bu bağlılığın sirri nədədir?

- Bahar təbiətin gənclik dönəmisə, payız təbiətin yetkinləşmiş, müdrikləşmiş çağıdı. Payıza sevgi bəlkə də şairlərin içindəki yetkinliyə canatma duyğusundan qaynaqlanır. Payız sanki, bir gün açanın bir gün də solacağı gerçəyini şairlərin qulağına pıçıldayır hər il təkrar-təkrar. Payız həm də ərköyünlüyün, çılğınlığın sona vararaq öz yerini hər gün ömür ağacından bir yarpaq düşən müdrikliyə verdiyi çağdı. Bütün bunlar şair olan kəsi düşündürməyə bilməz.

- Şeirlərinizdə daha çox Tanrıya sevgi, insanın daxilindəki mənəvi tələbatlar, türklük məfkurəsindən doğan arzular əksini tapır. Hətta bəzi şeirlərinizdə dərdli insan təsiri bağışlayırsınız. Nikbin insan olmaqdan kədərli, dərdli insan kimi düşünməyə doğru bu ziddiyyətli keçidi necə izah edərdiniz?

- Şeirlərimdə Tanrı sevgisinin və türklük düşüncəsinin boy verib görünməsi çox doğaldı. Dünyaya ispan, alman, ingilis… olaraq da gələ bilərdim. Tanrım məni türk olaraq dünyaya gətirdisə nə mutlu mənə. Türk dünyada tək Tanrıya inancın yaradıcısıdı. Həm də peyğəmbərsiz. Bəlkə də bu üzdən Tanrı türkə peyğəmbər göndərmədi. 40 min il öncə Yaradılışın qüsursuz bir yaradıcısı olduğunu dərk edən bir millətə peyğəmbər göndərməyə gərək qalmadığı üçün. Tanrı sevgisi 40 min illik genetik yaddaşımdı, türklük isə taleyimdi. Nikbin və bədbin olmaq məsələsinə gəlincə deyim ki, – hərdən şəxsi həyatımda və ətrafımda baş verənlərdən dolayı bədbin anlar yaşasam da – yaradılışca nikbin adamam. Yəni qasnağın altında yaranı görənlərdən yox, yaranın üstündə qasnağı görənlərdənəm. Ayaqqabım yoxdu deyə fikir edənlərdən deyil, ayağım var deyə şükür edənlərdənəm.

- Sözüm sizə qəribə gəlməsin – belə bir fikir var ki, şair xoşbəxt olanda yaxşı şeir yaza bilməz. Siz necə düşünürsünüz?

- Şairlər xoşbəxt olmaq üçün doğulmur. Ümumiyyətlə xoşbəxt şair olmur. Xoşbəxt taleli şairlər ola bilir. Böyük şairimiz Bəxtiyar Vahabzadə deyirdi ki,

Əgər olmasaydı dəryaca dərdim,

Dərdin yoxluğunu mən dərd edərdim.

Şairin dərdi yoxdusa, şair ətrafında baş verənlərə biganəsə, şair şəhərin mərkəzində acından ağlayan bir çocuğun ağrısını, kəndlərimizdə kişi yükü çəkən qadınların acısını öz içində hiss etmirsə onun şairliyinə şübhə var. Və bir də insanlığın xoşbəxt olduğu zaman şairlik bitmiş olacaq. Dünyanın ən böyük dərdi sonuncu şairin payına düşəcək.

- Hər bir şair təbii ki, vətəndaş şair olmalıdır. Siz də bu prinsipə əməl edərək, vətəndaşlıq prinsipinizi ortaya qoymusunuz. Və buna çoxlu zaman sərf etmisiniz. Namiq Hacıheydərlinin bu gün ötüb- keçən zamanədən şikayəti nədir?

- Şikayət etməyi sevmirəm. Ancaq, bu məni üzən şeylərin olmadığı anlamına gəlməz. Məni ən çox üzən şey xeyir qüvvələrin şər qüvvələr qədər birləşə bilməməsi, yaxşıların bir arada olmamasıdı. Hələ ki, dünyada gedən savaşlar şərin açıq üstünlüyü şəraitində davam etməkdədir. Dünya yeni bir sistemə, yeni bir inanca, yeni bir dinə möhtacdı. Minillik təcrübələr göstərdi ki, nə dinlər nə də ənənəvi siyasətlər bəşəri xilas edə bilmədi və edə bilməyəcək… Ancaq, bütün çıxış yolları tükəndi – dediyində mütləq bir çıxış yolunun qaldığı inancındayam. «Hər şey yaxşı olacaq»- fəlsəfəsi ilə gözləmə mövqeyində duraraq passiv ömür sürməyin də əleyhinəyəm.

- Bugün çağdaş Azərbaycan ədəbiyyatının ümumi durumu sizi qane edirmi?

- Qətiyyən qane etmir. Bu, mənim ədəbiyyatdan daha çox şey gözləməyimdən daha artıq, mövcud ədəbi görüntünün az qala yazıq durumda olmasından qaynaqlanır. Sovet rejimi 1937-ci ildə Azərbaycana bütün müstəvilərdə yüz illərlə sağalması mümkün olmayan yara vurdu. Bu günki ədəbiyyatımız hələ də Hüseyn Cavidə, musiqimiz Üzeyir bəyə, ziyalılığımız Əli bəy Turana, Əhməd Ağaoğluna, siyasətimiz Fətəli xan Xoyluya, Rəsulzadəyə, hərbimiz Əliağa Şıxlıya, Səməd bəy Mehmandarova doğru yol getməkdədir. Yəqin ki, bunun üçün hələ on illərlə yol getməli olacağıq. Sovet rejimi sözlə təsviri mümkün olmayan bir Azərbaycan türk sivilizasiyasını yer üzündən sildi. Yüz il əvvəlki Azərbaycan ictimai, siyasi, ədəbi həyatını günümüzün eyni sahələri ilə müqayisə edin, fərqi görəcəksiz. O zaman gerçəkdən Azərbaycan Böyüklər yurdu idi. Azərbaycanda bütün sferalarda bir intellekt inqilabı baş vermişdi. Bütün sahələrdə Böyük Kişilər öndə idi. Ancaq, bütün günahları 37-ci ilin üzərinə yıxmaq da doğru olmaz. İndi həm də böyük söz adamı ola biləcək kimsələr məişətə sıxışdırılıb. Onları məişət qayğılarından azad etmək, genişlik, nəfəs vermək lazımdı ki, şanslarını osmanlı demiş dənəyə bilsinlər. Ehtimalları bir qırağa qoyub ortada olanı, gerçəyi ifadə etməli olsam, mənzərə budur; Bu gün Azərbaycanda adının qarşısına ürəklə Böyük sözünü yaza biləcəyimiz şair yoxdur. Digər sahələri – yüz il öncəni göz önünə gətirərək dəyərləndirməyi – oxucuların müqayisəsinə və ixtiyarına buraxaq.

– Artıq bir neçə ildir ki, fəaliyyət göstərən və məhz sizin təşəbbüsünüzlə yaranan AYB-nin Muğan Bölməsinin sədrisiniz. Bu gün Muğan ədəbi mühtində istedadlı yazarlar yetişirmi? Onların hansının gələcəyi haqqında daha ümidlisiniz?

- AYB Muğan Bölməsinin yaradılması ilə bağlı çalışmalara əsasən 2004-cü ildən başlasam da təsis konfransı 2008-ci il iyulin 11-də keçirildi. Salyanda keçirilən təsis konfransında AYB sədri, xalq yazıçısı Anar müəllimin təklifi ilə Bölmənin sədri seçildim. Muğan Bölməsinin yaradılmasında əsas məqsəd bu bölgədə yazıb yaradan insanların səsini daha geniş mühitə çatdırmaq, istedadlı gənclərə dayaq olmaq, küskünləşmiş, ədəbiyyatdan uzaqlaşmış istedadların yenidən ədəbi mühitinə dönüşünə yardımçı olmaq idi. Düşünürəm ki, bu sahədə xeyli uğurlarımız oldu. 2010-cu ildə Bölmənin «Muğanın səsi» adlı toplusunu ədəbi ictimaiyyətin ixtiyarına verdik. Bu topluda Muğan bölgəsində yaşayan 60 şairin yaradıcılığından örnəklər yer aldı. Topluda geniş oxucu kütləsinə adı bəlli olmayan klassik yazarlarla bərabər ilk dəfə təqdim olunan gənclər də vardı. Muğanda yaşayan yaradıcı insanların yaradıcılıq örnəklərinin ayrı-ayrı qəzet, dərgi və sayt vasitəsilə vaxtaşırı olaraq oxucu diqqətinə çatdırılması yönündə fəaliyyətimiz bu gün də davam etməkdədir. Muğan bölgəsində istedadlı gənclərin yetişməsi bu bölgənin ədəbi taleyinin daha uğurlu olacağını söyləməyə əsas verir.

- İllərin sizdən aldıqları çox oldu ya verdikləri?

- Əlbəttə aldıqları. İllər ən böyük xəzinəmi, ən etibarlı və ən təmənnasız dostumu – atamı aldı məndən… Qalan nə varsa Atatürk demiş təfərrüatdı…

– “Ey türk doğulan…” deyən şair üçün türk olmaq çətindirmi?

- Türk olmaq Tanrıya inamaqdı. Türk olmaq əzənin qarşısında, əzilənin yanında olmaqdı. Türk olmaq «mənə nə»?- cılızlığı ilə rahat nəfəs almaq, gün yola vermək yox, «Məmləkətimdə baş verən hər şeydən sorumluyam»- düşüncəsi ilə bir ömür narahat yaşamaqdı. Türk olmaq türk millətini sevməkdi. Türk olmaq insanlığı sevməkdi. Tanrı sevgi payımı bol verdiyi üçün çətin deyil – deyə bilərdim, ancaq sevgi hələ işin yarısıdı deyə, türk olmaq çox çətindi- gerçəyini ifadə etmək zorundayam.

– Kiminə dost, kiminə rəqib, kiminə sevimli şair, kim(lər)inə ata, kim(lər)inə qonşu… Bəs Namiq Hacıheydərli üçün Namiq Hacıheydərli kimdir?

- Qısaca desəm, 300 milyonluq türk dünyasının, 50 milyonluq Azərbaycan dünyasının kiçik bir parçası. Bir az geniş desəm təsadüf deyilən nəsnəyə inanmadığımı, varlıqda hər şeyin bütöv yaradılışın tamamlayıcı bir üzvü olduğunu və hər şeyin arxasında bir var olma nədəninin olduğunu düşündüyümü ifadə etməliyəm. Mənə elə gəlir ki, hardasa bir ağac baltalananda kainatdakı uczuz-bucaqsız harmoniya zədələnmiş olur. Mən kiməm? Niyə yarandım? Əslində bu kimi suallar bir ömür cavablarını aradığımız sorulardı. Nə mutlu yaradılış nədənini zamanında anlayanlara və bu yöndə məqsədyönlü ömür sürənlərə…

- Son zamanlar mətbuatda əski türk tarixi, həyat tərzi, dünyagörüşü ilə bağlı maraqlı araşdırma yazılarla çıxış edirsiz. Bu kimi yazılar hansı ehtiyacdan yarandı?

- Əski tariximizin təkrar və dərindən öyrənilməsinə ciddi gərək var. Özəlliklə islamdanöncəki tariximiz hələ çox öyrənilməlidir. Bu sahədə ciddi boşluq və öyrənilməsinə ciddi ehtiyac var. «İslamdan öncə türk qadını», «Əski türklərin qutsal sayı- doqquz» kimi araşdırma yazılarımın yazılması bu ehtiyacdan qaynaqlandı. Son günlər «Əski türklərin simvolu» adlı geniş bir araşdırmanı tamamladım. Yayımlanmaq üçün dərgilərdən birinə göndərdim. Ümumiyyətlə, islamöncəsi türk yaşam tərzi, dünyagörüşü, törələri, inancı və sairlə bağlı araşdırmaları davam etdirməyi düşünürəm.

- Sonda özünüzün demək istədiyiniz nə isə var, biz onu soruşmadıq…

- Dünyanın ən yaxşı günü hələ yaşanmayıb, ən yaxşı sözü hələ deyilməyib, ən yaxşı insanı hələ doğulmayıb, ən yaxşı quruluşu hələ yaranmayıb. Dünyanın ən yaxşı gününü yaşamaq, ən yaxşı sözünü eşitmək, ən yaxşı insanını görmək və ən yaxşı quruluşuna tanıq olmaq ümidi ilə hər kəsə salamlar və sayğılar…

Emil Rasimoğlu

Olaylar.-2014.-19 avqust.-S.3.