“Bizi birləşdirən amil

türklük və millli dəyərlərimizdir”

Rəhim Cavadbəyli: “Harada yaşamağımızdan

asılı olmayaraq türklüyümüz təsbit olunmalıdır”

“Gürcüstan türkləri haqda yazmaqda əsas məqsədim özərimə düşən milli vəzifəni yerinə yetirməkdir. Siz Gürcüstan yurddaşı olaraq bir türk olduğunuz kimi mən də İranda doğulmuş bir azərbaycanlı türkəm. Siz Gürcüstanın Ahıska, Borçalı və ya başqa bir bölgəsində doğulan bir türk olduğunuz kimi mən də Təbrizdə doğulan bir türkəm”. Bu fikirlərin müəllifi, İran və Cənubi Qafqaz üzrə siyasi ekspert Rəhim Cavadbəyli türklərin yaşadıqları bölgələrdə milli kimliklərini qoruma məsələləri ilə bağlı geniş araşdırma aparıb.

O, bildirir ki, biz türklər öz yetkin siyasi iradəmizdən o qədər də asılı olmayaraq müxtəlif siyasi maraqların hesabına yaranmış müxtəlif siyasi-inzibati coğrafiyalarda (ölkələrdə) yaşayırıq: “Bizlər müxtəlif siyasi yönə sahib ola bilərik. Amma bizi birləşdirən başda türklüyümüz olmaqla ortaq tarixi-milli-dini-mədəni dəyərlərimizdir. Məncə bizi birləşdirən amillərə sahib çıxmaq hər birimizin milli və insani vəzifəsidir. Bu konsept üzərində çalışma düşüncəsi 2011-ci ildə Gürcüstana gəldiyim dövrə təsadüf edir. Gürcüstanda keçəri olsa da siyasi millətçi kimi iki ilə yaxın yaşadım və bu dövr ərzində vətənini, millətini və türklüyünü sevən dəyərli dostlarla tanış oldum. Gürcüstanda məni sevindirən məsələlərdən biri də Güney Azərbaycan bölgələri ilə bağlı “Savalan”, “Təbriz” və b. adların isim kimi istifadə edilməsi idi. Mən şəxsən Təbriz adında yaşlı və gənc dostlarla tanış oldum. Digər tərəfdən Gürcüstanda olduğum dönəmdə mənə türklüyümüz üçün olduqca dəyərli olan bir çox gənc milli fəal aydınlarımızla tanışlıq və dərin dostluq münasibətləri nəsib oldu.

Ümidvaram ki, bu dəyərli və bilikli gənc dostlarımızın yaxın gələcəkdə fəaliyyətləri sayəsində Gürcüstan türklüyünün yeni aktiv və parlaq dövrünün şahidi olacağıq”. Rəhim Cavadbəyli konsept sözünün mənasını izah edir. Belə ki, “Concept” fransızcadan alınma sözdür. Türkcə qarşılığı “Anlayış, Qavram, Məfhum, Nəzəriyyə, Düşüncə, düzən” deməkdir. Konseptualizm (Conceptualism) isə anlayışçılıq və ya qavramçılıq deməkdir. Bir şeyin və ya bir düşüncənin zehində mücərrəd və ümumi olaraq layihəsinin formalaşdırılmasıdır. Anlayışçılıq (Konseptualizm) etibarilə düşüncənin hədəfə yönəlik əsas xəttini dəqiqləşdirərək teriminlə, sözlə ifadə edilməsidir. Qısaca bu çalışmada konsept termin olaraq bir düşüncənin layihələşdirilməsi anlamında işlədilib. R.Cavadbəylinin sözlərinə görə, Gürcüstanda olduğu iki ildə (2011-2013) ölkənin çox yerində olub. İnsanları ilə yaxından-uzaqdan tanışlıq yaradıb: “Borçalıda, Batumda və digər bir çox yerlərində oldum, bir çox kəndlərini gəzdim və yaşadım. Oradakı türkləri özbəöz millətim kimi gördüm və sevdim. Borçalı türkləri dilləri ilə, dinləri ilə, mədəniyyətləri ilə, bütün varlıqları ilə Güney Azərbaycanın Qaradağlısından, Muğanlısından, Sulduzlusundan, Qarapapaqlısından, Qaşqayından fərqləndirəcək bir şey görmədim. Çox doğma bir toplum gördüm. Biz Güneylilərlə Borçalıları birləşdirən bir əsas amil də hakim qüvvə tərəfindən ədalətsizcəsinə azlıq münasibəti görmələridir. Son iki yüz ildə biz türklər öz iradəmizdən asılı olmayaraq xarici qüvvələrin siyasi və geopolitik maraqlarının qurbanı kimi şaqqa-şaqqa parçalanmışıq. Bölgənin mütləq çoxunluğunu oluşduran millət olmağımıza baxmayaraq xarici güclərin maraqları hesabına müxtəlif siyasi-inzibati ərazilərə bölünməklə azınlıq durumuna düşürülməyimizə səy göstərilmişdir və buna nə yazıq ki nail olmuşlar. Uzağa getmədən yaşadığımız Qafqaz bölgəsinə nəzər yetirək. İstər Rus Çar İmparatorluğu dönəmində istər SSRİ dönəmində Zaqafqaziyada yaşayan əhalinin mütləq əksəriyyətini türk və müsəlmanlar təşkil edib. Ruslar türkləri zəiflətmək, iradələrini qırmaq məqsədi ilə bir tərəfdən milli müqavimətlərini fiziki tərəfdən məhv etmək, digər tərəfdən vahid milləti fərqli millətlərə parçalamaq məqsədi ilə müxtəlif siyasi ideoloji nəzəriyyələr işləmişdir. Bu nəzəriyyələr vahid türk-müsəlman toplumunu müxtəlif, bəzən də tam ziddiyyətli xalqlar halına düşürmək məqsədini güdüb. Buna görə də Cənubi Qafqazda birinə azərbaycanlı, birinə İrəvan xanlığına tabe müsəlmanlar, birinə idarəçiliyi gürcülərə verilmiş Borçalı və ya Borçalı azərbaycanlısı, birinə Ahıska türkü deyib, yerli-dibli məhvə məhkum etmək böyük çoxunluqla Orta Asiyaya sürgün etməsi, birinə çeçenistanlı, birinə dağıstanlı deyərək parçalamışdır. Bu ayrımçılıq siyasətini uğurla həyata keçirmək məqsədi ilə Qafqazda olan gürcü və erməni kimi yerli azlıqları da ədavətə sürükləmiş və xalqlar arasında düşmənliyin yaranmasına çalışılmışdır. Bu gün Trans Qafqazda üç müstəqil – Azərbaycan, Gürcüstan, Ermənistan və Rusiya Federasiyasından asılı Şimali Qafqazda yeddi – Adigey, Qaraçay-Çərkəz, Kabarda-Balkar, Quzey Osetiya, İnquşetiya, Çeçenistan ve Dağıstandır. Abxazya ve Güney Osetiya 2008-cü il hərbi müdaxiləsindən sonra bu bölgəyə daxil edilmişdir. 23 İyun 2000-ci il tarixli qanunla Rusiya Federasiyası yeddi bölgəyə ayrılmış və Quzey Qafqaz Federal bölgəsinin adı Güney Rusiya bölgəsi olaraq dəyişdirilmişdir. Beləcə, ‘Şimali Qafqaz’ termini ortadan qaldırılıb, ‘Güney Rusiya’ termini mənimsənərək bölgənin adı ruslaşdırılıb və bölgənin coğrafi sahəsi Rusiya Federasiyasının içinə doğru böyüdülərək rus əhalisinin yerli xalqlara nisbəti artırılıb. Bununla da Dağıstan, Çeçenistan və b. muxtar cümhuriyyətlər Rusiya Federasiyası içində azlıq münasibətinə tabe olaraq bir çox milli və siyasi haqlarından məhrum edilib. Üç müstəqil Qafqaz ölkəsi - Azərbaycan, Ermənistan və Gürcüstan arasında kiçik bir müqayisə apardıqda Gürcüstan türklərinin necə ədalətsiz bir biçimdə ziddiyyətli azlıq münasibəti gördüyünün şahidi olarıq. Azərbaycan Cümhuriyyətinin iqtisadi dövriyyəsi Qafqaz iqtisadiyyatının 90 faizini təşkil edir. Əhalisi isə Gürcüstan türklərini nəzərə aldıqda Gürcüstan və Ermənistan əhalisinin təqribən iki mislinə bərabərdir. Gürcüstanın qərb qonşusu 80 milyonluq bir türk ölkəsi və digər tərəfdən Qafqazın cənub qonşusu olan İranın, əhalisinin yarısını, yəni təqribən 40 milyonunu türklərdən ibarətdir. Belə bir durumda azlıq münasibəti görmək sizcə böyük ədalətsizlik deyilmi!? İran əhalisinin yarısını təşkil edən türklər “Güney Azərbaycanlılar” İranda ədalətsizcəsinə azlıq münasibəti görürlər. Bu ədalətsiz mövqe biz Güney Azərbaycanlılarla Borçalı ve Ahıska Türklərini birləşdirən digər əsas amillərdən biridir”. R.Cavadbəyli vurğulayır ki, bu ədalətsiz mövqe bizləri həmdərd edərək bir-birimizə daha da yaxınlaşdırır: “Bu dərdi bizim qədər nə Azərbaycan, nə də bir Türkiyə türkü yaşayır. Bu dərdi Gürcüstan türkləri ilə biz güney azərbaycanlılar dərindən yaşayırıq. Məhz buna görə də Güney Azərbaycan və Gürcüstan türk fəalları birgə əməkdaşlıqlar üzərində ciddi surətdə dayanmalıdırlar. Bizləri birləşdirən başqa bir amil də tarixdə vahid dövlətlərimiz olmuş Səfəvilərin, Afşarların və sonunda Qacarların dönəmində ölkə sərhədlərini qorumaqda daim öndə gedən igid Qarapapaqlıların hər iki tərəfdə yaşamasıdır. Bu gün hər bir Borçalı türkü öz qohumunu İranın Mərəndində, Urmusunda, Sulduzunda görməkdədir eləcə də Güney Azərbaycandakı Qara Papaqlılarda öz Qarapapaq qohumlarını Gürcüstanın bütün yaylalarında şəhər və kəndlərində görməkdədir. Əsas mövzuya girməzdən öncə Azərbaycan haqda bir neçə söz deməm gərəkir. Gürcüstanda yaşayan türklər özlərini yanlış olaraq etnik olaraq azərbaycanlı adlandırır. Amma tarix elminə tam açıqcasına bəllidir ki, “Azərbayan” adında bir etnos olmayıb. Azərbaycan Cümhuriyyətində eləcə də Qafqazda 1939-ci il Stalinin türklərə qarşı törətdiyi sürgün etmə və qətliamlarına qədər Qafqzdakı Türklərə heç bir yerdə heç bir sənəd də “Azərbaycan dilli” və ya “Azəri” milləti deyə keçməmişdir. Bütün rəsmi və qeyri-rəsmi sənədlərdə millətin adı “türk” və “tatar”, dili isə “türkcə” deyə qeyd edilmişdir. Bu bir faktdır, bu bir gerçəkdir. İndi Gürcüstandakı Borçalı türkü Gürcüstan vətəndaşlığını daşıyaraq etnik olaraq özünü “azərbaycanlı” adlandırması əsassızdır. Çünki Azərbaycan adı tarixin heç bir zaman kəsimində millət adı, etnik adı olaraq istifadə edilməmişdir. Azərbaycan biz türklərin yaşadığı ərazinin adıdır. Millətimiz isə sadəcə türkdür və türklüyümüz harda yaşamağımızdan və hansı ölkənin vətəndaşı olmağımızdan asılı olmayaraq öz hüquqi təsbitini tapmalıdır. Və bu qonu sadəcə bir ad dəyişimi deyil, göründüyündən daha çox önəmlidir və bizim bir millət kimi var olmağımız üçün həyati əhəmiyyət daşıyır. Bu çalışma Gürcüstanda yaşayan etnik olaraq özünü “azərbaycanlı” və ya azərbaycanlı bilməyən türklərə və qeyri-türk müsəlmanlara yönəlik statistik göstəricilərə əsaslanan elmi araşdımanı ehtiva edir. Burada tarix, etnoqrafik və milli-siyasi mövzular ümum türklük zəminində ələ alınmışdır. Milli-siyasi və çağdaş tarix mövzuları mahiyət və məzmunca mümkün qədər qısa şəkildə incələnərək verilmişdir. Bu araşdırma və çözümləmələri verməkdən təməl amacımız Gürcistanda yerli torpaqlarında yaşayan özbəöz bacı qardaşlarımızın gələcək də daha irəliçi və gəlişmiş demokratik Gürcüstanda mədəni-siyasi-milli açıdan vahid hərəkətlərini təşkil edəcək konseptin (qavramın-Anlayışın) əldə edilməsinə bacardığımız qədər yardımda bulunmaq olmuşdur. Gürcüstanı inkişaf etmiş, abad və irəliçi demokratiyaya sahib bir parlaq ölkə kimi görmək diləyimizdir. Bu arzıladığımız Gürcüstan Türk-Müsəlman bacı-qardaşlarımızın (Azərbaycanlıların) bu müdətdə yüksək rol almaları, ölkənin bütün sahələrində o cümlədən təhsil, elm, siyasət, mədəniyyət və iqtisadiyatında özlərinə tam layiq yeri tutmaları əsas istəyimizdir. Gün o gün olsun ki vətən deyib, uğrunda ömür qoyduğunuz, çalışdığınız Gürcüstanda, sayca Gürcülərdən sonra ən böyük topluluq olan Türk-müsəlmanlar hər cəhətdən özlərinə layiq yeri tutsunlar. Və dilimiz Türkçənin Borçalıda bölgəsəl dil statusu alması ilə yanaşı, Türkçənin ölkə miqyasında istifadə olunan ikinci dil olmasına nail olmaqdır. Bu mənim Gürcüstanda var olan türklük için ən əsas arzumdur.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2014.- 2 dekabr.- S.3.