Diriliş: Nadir şah Azərbaycanına səyahət

Dekabrın 24-də Akademik Milli Dram Teatrında yazıçı-publisist Yunus Oğuzun eyniadlı əsəri əsasında hazırlanmış “Nadir şah” tamaşasının premyerası keçirilib. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə hazırlanan tamaşanın quruluşçu rejissoru Gümrah Ömər, rejissoru Əməkdar artist Vidadi Həsənov, quruluşçu rəssamı İlham Elxanoğlu, bəstəkarı Əməkdar incəsənət xadimi Sərdar Fərəcov, işıq üzrə rəssamı Rafael Həsənov, rejissor assistenti Ceyran Həsənovadır. Döyüş səhnələrinə Əməkdar artist Pərviz Məmmədrzayev, rəqslərə Lalə Hacıyeva quruluş verib.

Tamaşada Nadir şah obrazını Xalq artisti Ramiz Novruz ifa edib. Janrı iki hissəli dramatik xronika kimi təyin olunmuş tamaşada Əməkdar artistlər Vidadi Həsənov (Sultan I Mahmud, Əbül Feyz, Əmir Teymur, Səadət xan – Moğol şahının vəziri), Əli Nur (Sultan I Mahmud, Əbül Feyz, Əmir Teymur, Səadət xan – Moğol şahının vəziri), Pərviz Məmmədrzayev (Məhəmməd şah – Moğol şahı, Miyanqala sərkərdəsi), Elşən Rüstəmov (Təhmasib xan Cəlayir, Qızlar Ağa, Nizamül-Mülk – Moğol şahının vəziri), İlham Hüseynov (Leyli Əbdül Əfəndi, Hakim Atalıq, Baş münəccim, Qolitsin), Ayşad Məmmədov (Dauran xan – Moğol şahının vəziri, Həsən Paşa – Osmanlı vəziri, Qoca), aktyorlar Hikmət Rəhimov (Rzaqulu – Nadir şahın oğlu, Kamuşkin – Rusiya elçisi), Amid Qasımov (Rzaqulu – Nadir şahın oğlu, Kamuşkin – Rusiya elçisi), Ramin Şıxəliyev (Nəsrullah – Nadir şahın oğlu, Məhəmməd Hüseyn), Şamil İbrahimov (Nəsrullah – Nadir şahın oğlu, Məhəmməd Hüseyn), Oqtay Mehdiyev (Məhəmməd şah – Moğol şahı, Miyanqala sərkərdəsi), Vüsal Mustafayev (Məhəmməd xan Türkmən – Nadir şahın elçisi, Rəhim Sultan, Qadam), Vüqar Hacıyev (Məhəmməd xan Türkmən – Nadir şahın elçisi, Rəhim Sultan, Qadam), Elgün Həmidov (Dauran xan – Moğol şahının vəziri, Həsən Paşa – Osmanlı vəziri, Qoca), Əminə Babayeva (Qadın, Bizi-dayə), Nigar Güləhmədova (Fatimə soltan bəyim, Sərvi), Könül Cəfərzadə (Fatimə soltan bəyim, Sərvi), Adil Dəmirov (Oğul) çıxış ediblər.

Səhnə

İlk öncə qeyd etməliyik ki, tamaşa üçün hazırlanmış səhnə universallığı ilə seçilirdi. Hadisələrin bir neçə dövlətdə cərəyan etdiyini nəzərə alsaq, tamaşaçı keçidlərdən sonra səhnələrin dəyişməsi, əslində quruluşu eyni olan səhnəni fərqli şəkildə görə bildi. Bu, rejissorun peşəkarlıqla eyni səhnədəki ab-havanı hər mədəniyyətin özünəxaslığına uyğun dəyişdirməyi bacarmasından qaynaqlanırdı. Səhnəyə verilmiş dizayn, dekorlar, paltarlar, rekvizit və musiqi yaxşı idi. Xüsusilə səhnələr arasında verilmiş keçidlər tamaşanın süjet xəttinin qırılmasına imkan vermirdi.

Təəssürat

Nümayişinin ilk günündə özünə böyük tamaşaçı auditoriyası toplamağı bacaran “Nadir şah” insanları XVIII əsr Azərbaycanına apara bildi. Azərbaycan hökmdarı Nadir şah Afşarın siyasi fəaliyyətindən bəhs edən tamaşa komediya və faciə janrını özündə birləşdirmişdi. Səhnə Səfəvilər sülaləsinin sonuncu nümayəndəsi I Təhmasibin taxtdan salınmasından sonra Azərbaycanda başlayan siyasi xaosu Nadir şahın peşəkarlıqla boğmasından bəhs edir. Səhnə quruluşu və aktyorların ustalıq nümayiş etdirməsi orta əsrlər Azərbaycanına səyahətlə yanaşı, tamaşa Nadir şah Afşar kimliyini açmağı bacardı. Aktyor Ramiz Novruz azərbaycanlı hökmdar barədə ora qədər olan yalnış təsəvvürlərin üzərindən xətt çəkdi. Rejissorun Nadir şahın siyasi fəaliyyətini və ətrafında baş verən prosesləri obyektiv tarixi qaynaqlarda da olduğu kimi, sırf Azərbaycanın bütövlüyü və təhlükəsizliyi üzərində vurğulaması diqqətə şayandır. Xüsusilə Nadirə qədər dünya fatehlərinin – Makedoniyalı İskəndərin, Əmir Teymurun bacarmadığı işin, Hindistanın fəthinin Azərbaycan hökmdarı tərəfindən bacarılması hadisələrin pik nöqtəsində dayanırdı. Nadir şah Afşar kimliyilə bağlı araşdırmalarda bu məsələnin üzərindən səthi keçilməsi böyük bir tarixi hadisənin tərif edilməsi kimi başa düşülməlidir. Amma Gümrah Ömərin tamaşası məsələ ilə bağlı qaranlıq qalmış nüanslara aydınlıq gətirdi. Tamaşada Buxara əmiri, Moğol Şahı, Osmanlı sultanı və Rusiya imperatriçasından daha ciddi hökmdar tipi bağışlayan Nadir şah heç kəsdən asılı olmayan, doğru qərarlar verə bilən dövlət başçısı təsiri bağışlayır. Xüsusilə Afşarın Əmir Teymurla olan dialoqunda Teymurilər hökmdarının onu “böyük cahangir”, “fateh” adlandırması tamaşaçı coşqusu ilə qarşılandı. Səhnə Nadir şah şəxsiyyətini aşağılayan, onu xor görənlərə qarşı mesajdır. Əmir Teymurun Nadir şaha özünün bacarmadığı işi bacardığını deyərkən, ilk dəfə Azərbaycan insanı öz hökmdarı haqda olan mənfi fikirləri beynindən silə bildi. Eyni hadisələr dövlətin təhlükəsizliyinə qarşı çıxanlara amansız mübarizə aparan Nadir şah xarakterində də cərəyan edir. Xüsusilə Rusiya elçisinin Nadir şaha İstanbulun fəthini təklif etməsi, imperatriça Yekaterinanın azərbaycanlı fatehin böyüklüyünə boyun əyməsiydi. Düzdür, bu, Rusiya imperiyasının iki türk dövlətini biri-birinə qarşı qoymaq cəhdidir. Lakin bütün imperiyaların öhdəsindən gələ bilmədiyi işi Azərbaycan şahına təklif etməsi, Nadir şahın böyüklüyünə tutuluş aynadır. Tamaşa bunun da öhdəsindən layiqincə, gələ bilib. Və sonda Azərbaycanın güc həqiqətlərini sevməyən daxili və xarici qüvvələrin əliylə Nadirin öldürülməsindən sonra rejissor onu tarixin alt qatlarında itənlərin arasında yox, arxasında böyük fateh ordusunun dayandığı komandan taxtında əyləşdirir.

Mənsur Rəğbətoğlu

Olaylar.- 2014.- 26 dekabr.- S.2.