Azərbaycan diasporunun mövcud

problemləri və onların həlli yolları

XX əsrin 90-ci illərində Azərbaycan tarixində ikinci dəfə öz müstəqilliyini əldə etdikdən sonra dövlətin qarşısında bir sıra mühüm vəzifələr dayanırdı.. Ölkədə siyasi və iqtisadi inkişafa nail olmaqla yanaşı, xaricdə yaşayan azərbaycanlıların təşkilatlanması, onların ölkəmizin ümumi maraqlarının müdafiəsi işinə cəlb edilməsi də görülməsi vacib olan işlərdən idi. Müstəqilliyin ilk illərində qeyd edilən istiqamətlərdə istənilən səviyyədə iş görülməsə də, lakin 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin hakimiyyətə gəlişindən sonra digər sahələrdə olduğu kimi, diaspor quruculuğu işində də əsaslı dönüş baş verdi. Qısa zaman ərzində diaspor quruculuğu, bu sahənin inkişaf etdirilməsi Azərbaycan Respublikasının dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrildi.

2001-ci il, may ayının 23-də ümummilli lider Heydər Əliyevin imzaladığı “Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayının keçirilməsi haqqında” sərəncamı ilə diaspor quruculuğu işinin təməli qoyuldu. Həmin ilin noyabr ayının 9-10-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı keçirildi. Təsadüfi deyil ki, həmin gün Azərbaycan tarixinə böyük bir prosesin başlanğıcı kimi daxil oldu. Qurultayda çıxışı zamanı ümummilli lider Heydər Əliyev xaricdə yaşayan azərbaycanlıların bir araya gəlməsini belə xarakterizə etmişdi: “Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı müstəqil Azərbaycanın həyatında, bütün dünya azərbaycanlılarının həyatında tarixi hadisədir. Bütün dünyaya səpələnmiş azərbaycanlıların birliyi, həmrəyliyi indi həm bizim üçün, müstəqil Azərbaycan dövləti üçün, həm də dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlılar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir”

Əgər Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayı xaricdə yaşayan soydaşlarımızın bir araya gətirilməsi, onların diaspor prosesində iştirakının sürətləndirilməsini nəzərdə tuturdusa, ümummilli liderin 2002-ci il, iyulun 5-də “Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında” Fərmanı isə bu işin mərkəzləşdirilmiş qaydada həyata keçirilməsini özündə ehtiva edirdi. Fərman Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin mütəşəkkil qaydada əlaqələndirilməsi, dünya azərbaycanlılarının birliyinin təmin olunması baxımından mühüm əhəmiyyyət kəsb edən tarixi sənəd idi. Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulan diaspor siyasəti sonrakı illərdə cənab Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Dövlət başçısının bilavasitə iştirakı ilə 2006 və 2011-ci illərdə Dünya Azərbaycanlılarının növbəti qurultaylarının keçirilməsi, Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin əsasında Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması və digər mühüm hadisələri bu sıraya aid etmək mümkündür. Məhz həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər və görülən işlərin nəticəsidir ki, hazırda dünyanın əksəriyyət ölkəsində onlarla diaspor təşkilatlarımız fəaliyyət göstərir. Dünyanın dörd bir yanına səpələnmiş soydaşlarımız yaşadıqları ölkələrdə Azərbaycanı layiqincə təmsil edir, xalqımızın üzləşdiyi problemləri həmin dövlətlərin rəsmi və qeyri-rəsmi qurumları, cadə insanlara çatdırırlar. Düzdür, müstəqillik illərində Azərbaycan diasporu kifayət qədər formalaşıb güclü inkişaf yolu keçsə də, ancaq nəzərə almaq lazımdır ki, qloballaşan dünyamızın reallıqları diaspor quruculuğu sahəsində Azərbaycanın qarşısında yeni vəzifələr qoymaqdadır. Müasir dövrün reallıqlarını nəzərə aldıqda isə ortaya belə bir nəticə çıxır ki, bu gün Azərbaycan diasporunun fəaliyyəti gözlədiklərimizdən hələ də zəifdir. İlk növbədə xaricdə yaşayan azərbaycanlılar arasında istənilən səviyyədə təşkilatlanma əldə edilməyib. Hələ də bir çox ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar özlərini kənarda saxlamaqla milli məsələlərin həllində tam fəallıq nümayiş etdirmirlər. Diaspor təşkilatları daxilində baş verən ziddiyyətlər, qarşılıqlı anlaşılmazlıq, liderlik uğrunda mübarizə və digər problemlər azərbaycanlıların vahid bir mərkəzdə fəaliyyət göstərməsinə mane olur. Elə Prezident İlham Əliyev də 2011-ci ilin iyul ayında keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının III Qurultayı zamanı bu məqama xüsusi diqqət yetirmişdi: “ Mən hesab edirəm ki, diaspor təşkilatlarımız fəaliyyət göstərdikləri ölkələrdə bütün Azərbaycan icmasını birləşdirməlidir. İdeal variant ondan ibarət ola bilər ki, hər bir azərbaycanlı diaspor təşkilatlarına üzv olsun, onların tədbirlərində iştirak etsin, öz dəstəyini versin, öz köməyini göstərsin və eyni zamanda, diaspor təşkilatları tərəfindən də lazım olanda kömək görsün. Bunu etmək üçün bu təşkilatlar daha da güclü olmalıdır. Mən hesab edirəm ki, ən vacib amillərdən biri diaspor təşkilatlarının birliyidir. Bəzi hallarda bir ölkədə bir neçə diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir, böyük ölkələrdə əlbəttə ki, onların sayı onlarladır. Əksər hallarda cəmiyyətlər arasında əlaqələr sağlamdır. Ancaq elə hallar var ki, orada müəyyən ziddiyyətlər, müəyyən problemlər, anlaşılmazlıq ortaya çıxır. Mən çox xahiş edirəm ki, əgər belə bir hal varsa, buna son qoyulsun. Çünki biz ölkə daxilində də, xaricdə də bir yerdə olmalıyıq. Birlik bizi gücləndirir. Birlik olmasa, biz güclü ola bilmərik. Bu aksiomadır. Ona görə hesab edirəm ki, diaspor təşkilatlarının fəaliyyətinin inkişafı üçün biz birliyi tam şəkildə təmin etməliyik”.

Diaspor sahəsində mövcud olan digər bir mənfi məqam isə hər hansı bir qurumun yaranması və fəaliyyəti zamanı onların Azərbaycandakı daxili məsələlərlə bağlılığının olmasıdır. Hətta eyni təşkilat daxilində fəaliyyət göstərən soydaşlarımız fərqli siyasi baxışlarına görə həmin təşkilatı tərk edir ki, bu da istər-istəməz soydaşlarımız arasında birlik, həmrəylik bağlarının qırılmasına gətirib çıxarır. Etiraf etmək lazımdır ki, xarici ölkələrdə yaşayan soydaşlarımız və əksər diaspor təşkilatlarımızın həmin ölkələrin ictimai-siyasi həyatında, seçkili orqanlarda aktiv iştirakı da arzu etdiyimiz səviyyədə deyil. Hələ də tam əminliklə deyə bilmərik ki, soydaşlarımız yaşadıqları dövlətlərin siyasətinə, yerli ictimai rəyə təsir etmək qüdrətindədirlər. Əksəriyyət ölkələrdə yaşayan azərbaycanlılar bu istiqamətdə olduqca passivdirlər, o dövlətin siyasi həyatında iştirak etmək gücündə deyillər. Bir çox hallarda isə xaricdəki azərbaycanlılar buna maraq göstərmirlər. Yalnız həmin ölkənin biznes həyatında öz sahibkarlıq fəaliyyətini qurmağa meyilli olurlar. Xüsusi diqqət yetirilməli olan məqam diaspor təşkilatları ilə səfirliklərin əlaqələridir. Acı da olsa qeyd etmək lazımdır ki, bir çox hallarda bu əlaqələr heç də arzuladığımız səviyyədə deyil. Hətta təssüflər olsun ki, diaspor təşkilatlarının fəaliyyətinə bu və ya digər dərəcədə mane olmağa çalışan diplomatik nümayəndəliklərimiz də var. Məsələnin kifayət qədər ciddiliyi hətta Prezident İlham Əliyevə də məlumdur. Elə bunun göstəricisidir ki, 2011-ci ilin iyulunda keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının III Qurultayı zamanı dövlət başçısı bu məsələyə xüsusi diqqət yetirdi və öz iradlarını bildirdi: “Səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasındakı əməkdaşlıq daha da güclü, daha da məqsədyönlü olmalıdır. Mən bu alqışları eşidirəm və görürəm ki, nə demək istədiyimi siz də yaxşı başa düşürsünüz. Mən çox dərinə getmək istəməzdim, amma bəzi hallarda səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasında olan ziddiyyətlər məni çox incidir. Biz buna yol verməməliyik. Səfirlik Azərbaycan dövlətinin bir parçasıdır, Azərbaycan dövlətinin rəsmi nümayəndəliyidir, Azərbaycan dövlətinin xarici ölkələrdə simvoludur. Biz elə etməliyik ki, səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasında daim mehriban münasibətlər olsun. Əgər hər hansı bir problem, anlaşılmazlıq, yaxud da ki, narazılıq varsa, o, dərhal öz həllini tapmalıdır. Yəni, hərə bir tərəfə, öz küncünə çəkilməməlidir ki, biz sonra müdaxilə edək və vəziyyəti normallaşdırmağa çalışaq. Onlar özləri bir-birinə hörmətlə yanaşmalıdırlar, bir-birinin fəaliyyətini dəstəkləməlidirlər, çünki bizim bir Vətənimiz var - Azərbaycan dövləti. Ona görə də mən sizdən xahiş edirəm ki, əgər bu vaxta qədər, indi kimin səhvindən nə olub olub, onu gərək qoyaq kənara, o səhifəni bağlayaq. Bundan sonra diaspor təşkilatları və səfirliklər bir komanda şəklində, bir yumruq kimi işləməlidirlər və Azərbaycanın nə qədər gözəl ölkə olduğunu yaşadıqları ölkənin vətəndaşlarına birgə çatdırmalıdırlar. Yenə də demək istəyirəm ki, əksər hallarda biz səfirliklərlə diaspor təşkilatları arasında çox gözəl əməkdaşlıq edirik. Ancaq dediyim kimi, elə hallar da var və əminəm ki, bu qurultaydan sonra bu məsələlər də yoluna qoyulacaqdır”.

Nəhayət, Azərbaycan diasporunun güclü lobbi fəaliyyətinə keçməsi üçün artıq məqsədyönlü addımlar atılmalıdır. İlk növbədə diaspor təşkilatlarının lobbi konsepsiyası olmalıdır ki, onlar buna əsaslanaraq işlərini düzgün istiqamətdə qura bilsinlər. Bunun üçün də diaspor nümayəndələri yaşadıqları ölkələrin dövlət və özünüidarə strukturlarına işə girməyə, parlament və bələdiyyələrə seçilməyə çalışmalıdırlar. Bu sadalanan işlər bütün diaspor təşkilatlarımızla birgə və əlaqəli şəkildə hər yerdə həyata keçirilməlidir. Bu gün təssüf ki, diaspor təşkilatlarımızın lobbiçilik strategiyası yox dərəcəsindədir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2014.- 11 fevral.-S.15.