“Sevgilimi içimdə uydurub sevirəm”

İradə Aytel: “Gəlin etiraf edək, insan sevəndə yenidən doğulur,

insan sevəndə ətrafı sevir, həyatı sevir, yaşamağı sevir”

Yazar İradə Aytelin “Olaylar”a müsahibəsi.

- Klassik sual: yazmağa nə vaxt başladınız?

- Hərfləri öyrənəndən bu işin içindəyəm. Yadımdadır ki, ikinci sinifdə oxuyanda şeir yazırdım. Təxminən altıncı sinifdə oxuyurdum, yazdığım bir pyes vardı.

- Ədəbiyyat İradə Aytelin istədiyi yerdir?

- Yox! Bəlkə də bu insan üçün faciədir ki, istədiyin yerdə deyilsən. Heç yerinin harada olduğunu da bilmirsən. Bir müddət televiziyada işləmişəm, veriliş aparıcısı idim. İndi anlayıram ki, o sevdiyim iş imiş. Ədəbiyyatda varammı? Dəqiq bilmirəm. Təkcə onu bilirəm ki, nə ədəbi, nə də media qruplaşmasının heç birində yoxam. Bəlkə elə ona görədir ki, özümün ədəbiyyatda olduğumu, yaxud olmadığımı bilmirəm. Lakin bir həqiqəti dəqiq bilirəm, məndə ədəbiyyat var. Ədəbiyyatsız yaşaya bilmərəm!

- Qruplaşma dediniz, bunu necə anlayaq?

- Necə olacaq, bu gün əsil söz adamları, ədəbiyyat adamları qalıb kənarda bir qrup sözdən kənarlar onları maliyyələşdirənlərin hesabına mətbuatda at oynadır. KİV onları yazıçı, şair, jurnalist kimi bütün günü reklam edir. Bir-birlərini camaata sırımaqla əsil ədəbiyyatı kölgədə qoyurlar. Bax, onların içərisində yoxam.

- Yazdıqlarınıza keçək. “Fahişə mələk” – mələyin fahişəyə çevrilməsi necə baş verdi?

- “Fahişə mələk” mənim sevdiyim hekayəmdir. Mən oradakı Sevinci - fahişə mələyimi çox sevirəm. Əslində o mələk fahişə deyil, fahişə insanlar onu fahişə edib. Dahi Nizaminin belə bir fikri var: “Günəşi örtsə də qara buludlar, yenə Günəş adlı bir qüdrəti var.” Bu hekayədə də Sevincin timsalında sevinclər kimi saf, təmiz, mələk qəlbli insanların iyrənc insanlar, qara buludların arxasında gizləndiyini göstərməyə çalışmışam. Mələk deyərkən, bətnində körpə olan qadınları mələyə bənzətmişəm. Onlar hansı yolun yolçusu olsalar da, üzlərində bir nur var. O mələkləri qorumalı olduqları halda bəzi insanlar onları fahişəyə çevirirlər.

- Yaradıcılıq nümunələrinizdə kədər var. Nədən sıxılırsınız?

- Doğrudur, sıxılıram. Hərdən mənə elə gəlir ki, bu zamana hansısa əsrdən düşmüşəm, ayaqlaşa bilmirəm. “Ay bu dünyanın adamları, mənim dünyamı hansınız görüb” deyə şeirlərimi yük altında qoyuram. Bəlkə də səhv edirəm, amma bəzi insanların düşüncə tərzi, dünyaya baxışı məni qane etmir. Ən çox da müharibələri anlamıram. Axı niyə müharibə olmalıdır? Niyə qan tökülməlidir? Niyə analar bala tabutuna sarılmalıdır? Niyə körpələr ac-susuz küçələrdə can verməlidir? İyirmi birinci əsrin adamı niyə bütün bunlara yol verir? İmperialist siyasətlər millətləri biri-birinə düşmən edir.

- “Facebook” profilinizdə paylaşdığınız bir statusda deyirsiniz ki, yeni yazdığınız şeirinizi paylaşmağa cəsarətiniz çatmır. Maraqlıdır, niyə? Yoxsa ki, yazdığınız xoşunuza gəlmədi?

- Özünə inanan insanam. Yazdıqlarımı bilirəm, tanıyıram. Mənə doğmadırlar. Həmin şeirimin isə yaxşı bir poeziya nümunəsi olduğunu bilirdim. Amma niyə paylaşmaq istəmirdim? İnsanların məni anlamayacağından, içimdəki harayı yanlışa yozacaqlarından qorxurdum:

Ay adamlar,

Sevgilim məni atıb!

Gəlin,

Gəlin, asın məni ürəyimdən

Bədənimi nuş eyləyin!

Saçlarımda tumar izi,

Dodağımda hərarət var.

Sinəm altı köz-közsə də,

Sinəm üstdə məhəbbət var!

Nuş eyləyin sevgi-sevgi

Muncuqlayan sinəmi də

Nuş eyləyin sevgilimin

ürkək-ürkək

Toxunduğu bədəni də.

Param-parça edin məni

Ac qurd kimi

Gözləriniz parıldasın bir tikəlik,

Bir gecəlik ov üstündə.

Baxışıma göz açmayın,

Ürəyimdən söz açmayın.

Parçalanan ovdu deyin,

Zaman onu qovdu deyin

Sevgisindən,

Sevincindən,

vicdanından

Öz canından!

Zaman onu qovdu deyin!!!

Bu şeiri paylaşandan sonra mənə yazılan məktubların hamısı eyni mövzudaydı: “Niyə sevgiliniz sizi atıb?”, “Bədəninizi nuş etdilərmi?” və s. Burada kimsə içimdəki haraya diqqət yetirmədi (əlbəttə, bu hamıya aid deyil), burada bir qadın ağrısına və poetik fikirlərə baş qoşan olmadı. Bax, bunları bildiyimçün cəsarət etmirdim. Lakin bir həqiqət də var, kütlə üçün yazmıram. Sənətə xidmət edirəm. Hərənin öz şairi var, başa düşməsələr də üzülmərəm.

- Şeirlərinizdən birində “Mən yoxam! Doğulmamışam! Məni sən uydurmuşdun!” kimi fikirlər səsləndirirsiniz. Həqiqətənmi birini sevmək onu sevmək üçün uydurmaqdır?

- Başqalarını bilmirəm. Təəssüf ki, məndə belədir. Sevəndə sevdiyim insanı içimdə tanrılaşdırıram. Qüsurlarını görmədən, içimdəki ideal insanı uydurub sevirəm. Gəlin etiraf edək, insan sevəndə yenidən doğulur, insan sevəndə ətrafı sevir, həyatı sevir, yaşamağı sevir.

- “Sədnik Paşa Pirsultanlı nasiri” tam bədii kitab nümunəsi deyil. Folklorşünas alim Sədnik Paşa Pirsultanlının nəsr əsərləri barədə bəhs edən elmi tədqiqatdır. Digər 7 kitabınız isə bədii ədəbiyyata aiddir. Hansını yazmaq sizin üçün çətin idi?

- Yazanda içdən, sevə-sevə yazıram. Ona görə də yazmaq çətin olmur, sadəcə əmək tələb edir. Sədnik müəllim mənim ən sevimli müəllimim, yol göstərənim, mənə ədəbiyyatda qanad verənim olub. Onun yoxluğu həqiqi mənada məni sarsıtdı. Deyirdi ki: “Aytel, mən öləndən sonra qoymazsan unudulum, hansı ədəbi mühitdə olsan, məndən söz salarsan”. Elə bu söhbətdə də məndən əvvəl siz onu xatırladınız. Onun haqqında olan kitabı da sevə-sevə yazmışdım. Təəssüf ki, müəllimimin poeziyasından yazmaq qismət olmadı. Gözləyirdi. Tez-tez deyirdi, “Aytel, ölsəm kitab qalacaq, yaz”. Yazmadım. Bunu özümə bağışlaya bilmirəm. Nə də ki, bilmirəm bundan sonra yaza biləcəmmi? Uzun müddətə yazılan kitabım “Partizanın acı həqiqətləri” adlı sənədli romanım oldu. Partizan Mirdamət Seyidovun həyat və döyüş yollarından bəhs edən kitab demək olar ki, arxivlərdə ərsəyə gəldi. Kitabın son səhifəsini yazan gün eşitdim ki, M.Seyidov rəhmətə gedib. Əvvəlcədən bilsəydim bəlkə də o kitab da yarımçıq qalardı.

- Sosial şəbəkələrdə və real həyatda da yazıçı Kənan Hacını təqdir etdiyiniz görünür. Kənan Hacını digər yazıçılardan fərqlənirən nədir?

- Kənan Hacının yaradıcılığı barədə fikirlərimi yazmışam, hələ ki, mətbuatda işıqlanmayıb. Kənanın özəlliyi ilk olaraq onun səmimi olmasındadır. Kənan riyakar deyil, necə varsa elədir. Yazılarında da heç vaxt saxtakarlığa yol vermir. İç dünyası necədirsə yazıları da elədir. Bax, bu səmimiyyət bu günki söz adamlarında az-az rastlanan xüsusiyyətdir. Yeri gəlmişkən, Kənan həm də mənim “Qanlı öpüşlər” hekayələr kitabımın redaktorudur.

- Qanlı öpüşlərdən söz saldınız. Eyni adlı hekayəniz də var. İradə xanım qanlı öpüşlər nə deməkdir?

- O hekayəm nakam bir sevginin harayından yaranıb. Sevdiyi insana əli çatmayan aşıqın son çarəsi, artıq ruhu göylərdə olan sevgilisinin cisminə sahib olaraq, onun qanlı dodaqlarını dönə-dönə öpməsi və “Sən mənimsən” təsəllisidir. Onlara bu dünyada qovuşmaq qismət olmadı, bəlkə ruhları qovuşar arzusuyla yazdığım hekayədi. Amma bir həqiqəti də deyim, əsil sevgilər qovuşanda, yəni ailə həyatı qurulanda o sevgi zaman-zaman deformasiyaya uğrayır. Məhz buna görə mən əsl sevgilərin elə nakam qalmasının tərəfdarıyam.

- Yazarkən hər hansı bir yer seçirsiniz, yoxsa bunun o qədər əhəmiyyəti yoxdur?

- Maraqlı sualdır (gülür). Sanki siz mənim yazı prinsipimdən xəbərdarsınız. Qəribədir ki, mənim yazmağım üçün doğrudan da məxsusi yer, həm də kompüter var. İş yerimdə masamın üstündə noutbuk var, inanırsınızmı onda heç bir səhifə də yaza bilmirəm. O sadəcə internet istifadəsi üçündür. Yazmaq üçün ayrıca kompüterim və masam var. Yalnız o kompüterin arxasında nəsə düşünüb yaza bilirəm.

- İradə xanım, bütöv insan həyatını kiçik şeir qəlibinə sığışdırmaq mümkündürmü?

- Əlbəttə mümkündür. Bununçün gərək Füzuli olasan, Nəsimi olasan... Anna Axmatova olasan, Məmməd Araz olasan, Ramiz Rövşən olasan, Musa Yaqub olasan.

- Siz də düşünürsünüz ki, artıq adi insanlar sizə lazım deyil və tənhalığa çəkilməyin vaxtıdır?

- Mən elə tənhayam. Özümdə olan tənha, içinə qapandığım tənha.

- Yazdıqlarınızı sizi göstərən güzgü hesab etmək olarmı?

- Olar. Çox vaxt özümü yazıram. Məni tanımaq üçün yazdıqlarıma baxmaq kifayətdir.

- Daha çox sərbəst şeirlərə üstünlük verirsiniz. İfadə üçün belə rahatdır?

- Şeiri yazanda heca ya da, sərbəst olacaq – əvvəlcədən bilmək olmaz. O şeir insanın içində necə yaranırsa, elə doğulur. Əslində sərbəst şeir hecadan da çətin məsuliyyət tələb edənidir. Hecanı bilmədən sərbəstdə yazmaq olmaz.

- Peşəkar yazar olmaq İradə Aytelə asan başa gəldi?

- Peşəkar olduğumu bilmirəm. Bunu oxucularım bilir. Amma indiki zamanda özünütəsdiq çox çətindir. Həm də asandı. Bir də görürsən ki, ədəbiyyata dəxli olmayan birisi reklam olundu və kütləyə ədəbiyyatçı kimi sırındı. Belə olanda asandı.

- Yaradıcılıq və ədəbiyyat sevgisi hardandır? Sizi real həyatda sıxan nələrsə vardı ki, kitablara üz tutdunuz?

- Yuxarıda bu barədə danışdıq. Onu deyim ki, mən kitablara məqsədli şəkildə üz tutmadım. Kitablar özü məni tapdı.

- Gələcək işləriniz haqqında məlumat verərdiniz.

- Bir roman üzərində işləyirəm. Yeni şeirlərimdən ibarət kitabım bu il çap olunacaq. Bədi əsər, məsələn, hekayə də şeir kimidi, məqsədli yaza bilmirəm. Mövzu gəlidikcə yazıram. Gündəlik isə, məni oxuyanlar bilir, elə gün olmur ki, mətbuatda hansısa yazım getməsin. Araşdırma, köşə, reportajlar və s.

- İradə xanım, bura qədər danışdıqlarınız xaricində əlavə demək istədikləriniz var?

- Elə əhatəli suallar verdiniz ki, demək istədiklərimin hamısından danışdıq. Mənə isə sizə və kollektivinizə uğurlar arzulamaq qaldı. Ədəbiyyat həyatın içidi, həyatın ruhudu, həyatın mənəviyyatıdır. Mənəviyyata xidmət edən sizə yalnız “Alqış!” deyirəm!

Mənsur Rəğbətoğlu

Olaylar.- 2014.- 15-17 fevral.- S.13.