“Xüsusi qüvvələr tarixin təzələnməsinə imkan vermirlər”

Yaqub Mahmudov: “Tarixinə sahib çıxmayan millət məhvə məhkumdur”

“Gördüyümüz işlərə ləkə vurmaq istəyirlər”

Azərbaycan xalqının tarixi olduğu kimi yazılmalıdır. Tarixini bilməyən xalq məhvə məhkumdur. AMEA Tarix İnstitutunun direktoru, professor, millət vəkili Yaqub Mahmudovun sözlərinə görə, Azərbaycan tarixi ilə bağlı həqiqətləri hələ sovet dövründən yazmağa başlayıb. Sonradan da bu ənənə davam etdirilib: “Biz ilk dəfə Şah İsmayılın səfəvi Uzun Həsənin nəvəsi olduğunu ədəbiyyata saldıq. Tarixi varislik məsələsi var. Biz tariximizlə bağlı nəsə yazanda deyirdilər ki, bunlar Londona rəyə göndərilməlidir. İndi də başa düşmürəm ki, nə üçün Londona göndərirdilər? Belə çətinlikləri çox yaşamışam. Tarix İnstitutuna gəldikdən sonra Azərbaycanın tarixində ilk dəfə Tarixi Atlası buraxdırdım. Atlas, bu yerlərdə mənim tarixim var” deməkdir. Atlasa 55-dən artıq xəritə salındı və tarixi olduğu kimi verdik.

Bu ərazidə erməni dövləti 1918-ci ilin mayın 29-da yaradılıb. Bu tarixə kimi bizim xəritələrimizdə erməni dövləti yoxdur. Amma öz xəritələrimiz çıxana kimi bütün bu yerlər erməni dövləti kimi verilirdi. Ermənilər də bundan həvəslənib sonradan bir çox torpaq iddiaları irəli sürməyə başladılar”.

-Yaqub müəllim, Azərbaycanın milli xəritələri çıxdıqdan sonra necə qarşılandı?

-O xəritələr çap olunan kimi bizə xarici ölkələrdən nota dalınca nota gəldi. Heydər Əliyev, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin prinsipial mövqeyi olmasaydı, gerçəkləri xəritələr də olmazdı. İndi bizim Milli Atlasımız var. Bu artıq dövlətin varlığını sübut etməkdir. Dövlətin varlığını sübut edən digər atributlarla yanaşı, atlas da vacib elementdir.

-Tariximizin “köhnə” problemlərindən daha hansılar bu gün də mövcuddur?

-O dövrün problemlərindən qalanlar var. Azərbaycan xalqının mənşəyi məsələsi problemi ən böyük problemlərdən biridir. Bütün dünya bilir ki, biz türk xalqlarından biri, Oğuz qrupuna daxil olan xalqıq. Bu həqiqəti yazan kimi içəridən o dəqiqə çıxırlar ki, bunu belə yazmaq olmaz. Dünyada slavyan xalqları, roman dilli xalqlar var. İran dilli xalqlar var. Nəyə görə fars xalqlarından biri, yazmaq olur, amma biz türk xalqlarından biri olduğumuzu yaza bilmirik. Bizə çatan kimi deyirlər ki, türkdilli xalq. Türkdilli dövlət. Nə türkdilli dövlət?

İndi Tarix İnstitutunun qarşısında duran ən böyük vəzifələrdən biri bu stereotipi beyinlərdən çıxarmaqdır. Bu torpağın aborigen əhalisi bizik. Bütün xalqların formalaşmasında digər etnosların da rolu olur. Bizim də xalqın formalaşmasında müxtəlif etnoslar iştirak edib. Amma aparıcı rolu türk etnosu oynayıb. Hərbi, siyasi, çoxluq cəhətdən türk etnosu üstünlük təşkil edib. Ölkənin şimalı ilə cənubunu birləşdirmək, əlində qılınc idarəçilik etmək çəhətindən öndə olub. Bu Azərbaycanın tarixidir. Bunları tarixdən çıxarsan Azərbaycan tarixi yoxdur. Bəs hansı dildə yazıb Füzuli? Füzulini Azərbaycanın poeziyasından çıxarmaq olar? Dədə Qorqud hansı dildə bizim qəhrəmanlıq dastanımızı yazıb? Bunlar bizim, dil, qəhrəmanlıq tariximizdir. Bunları yazmaq o qədər də asan deyil. Heydər Əliyev kimi bir sərkərdənin dayağı ilə bunlara nail ola bildik.

-Hazırda tarixin olduğu kimi işlənməsində problemlər yaşanırmı?

-İndi bizim işləməyimiz çətin deyil. Çünki ölkənin başçısı bütün çıxışlarında deyir ki, biz işğal olunmuş torpaqlarımızın hamısında müstəqilliyi bərpa edəcəyik. Azərbaycan xalqı öz tarixi torpaqlarına qayıdacaq, firkrini işlədir. Hansıdır bizim tarixi torpaqlarımız? Zəngəzur. İrəvan tamamilə qədim Azərbaycanın mədəniyyət mərkəzidir. Verildiyi tarix var bu torpağın-1918-ci il mayın 29-u. İndi bu sözlər dövlət səviyyəsində deyilir. Amma içərilərdə bəzi qüvvələr var. Onları açdıqca, ağla-qara üzə çıxır. Götürək Şaumyan məsələsini. Ölkə başçısı şəhərin mərkəzindən Azərbaycan xalqına divan tutmuş şaumyanların məzarlarının köçürülməsi göstərişini verdi. Həmin vaxt 5-6 gün gecə-gündüz orada olmuşam. Oradan 26 cəsəd və yaşa görə də Şaumyanın cəsədi çıxmadı. Tatavos Amiryan da çıxmadı. İndi hamı əl çəkir, amma içəridəki qüvvələr əl çəkmir ki, yox orada olublar. Elə bil ki, əlləri ilə qoyublar. Sübut etdik ki, 26-lar güllələndikdən sonra 10 gün ərzində Mikoyanla Şaymuan bir kamerada yatıblar. Ondan sonra yenə əl çəkmirlər. Şaumyanla əlaqədar Hindistanda məlumatlar var. Axırda sənəd tapdıq ki, Şaumyan Daşnak Partiyasının Bakı Komitəsinin üzvü olub. O, daşnak partiyasına xidmət edib. Lenindən sadəcə istifadə edib. Ermənilər “böyük Ermənistan” yaratmaq istəyirdilər və bütün ümidlər Şaumyana idi. Lenin Qafqazın və Şərqi Anadolunun taleyini ona tapşırmışdı. O da istədiyini edirdi. İndi bu faktları əks etdirən sənədi ortaya çıxaranda deyirlər ki, buna bir də baxmaq lazımdır. Stereotipi yalnız beyindən çıxarmaqla iş bitmir, onu qatı şəkildə müdafiə edən qüvvəllər var və bu günə kimi də davam edirlər.

-Hər zaman çıxışlarınızda vurğulayırsınız ki, Azərbaycan tarixi yenilənməlidir. Bu istiqamətdə hansı işlər aparılır və nə kimi çətinliklər var?

-Azərbaycanın qədim tarixi lazımi şəkildə araşdırılmayıb. Bizim ikinci böyük problemimiz bununla bağlıdır. Əvvəl mixi yazıları bilən kadr yox idi. Qədim tarix şöbəsinə universitetdən mixi yazıları bilən Mirheydər Mirzəyevi bura gətirmişdim. O mənim ən sevimli tələbəm, həm də yaxın dostum idi. Bir-iki ildən sonra o adam qəflətən rəhmətə getdi. İndi yeni birini müdafiə etdirmişik, yəni mixi yazı bilən biri yetişib. Hazırda qədim dilləri bilən kadr da yoxdur. Bu nə cür Tarix İnstitutu olub ki, qədim dilləri bilən burada yetişdirilməyib? Buna görə də qədim tariximiz bərbad vəziyyətdə idi. İndi qədim tariximizi araşdırırıq. Qədim Azərbaycan tayfaları var kutilər, lullubilər, turikkilər- bunlar qədim İran köklü əhali deyil. Amma elmi ədəbiyyatda bunları fars köklü kimi qələmə verirlər. İran köklü əhali müasir İran yaylasına sonradan köçüb gəliblər. Biz bu məsələləri daha dərindən araşdıracağıq. Bizim üçün qürurvericidir ki, Azərbaycanın qədim tayfaları dünya sivilizasiyasının mərkəzlərindən birində-Babilistanda 100 il hökmüranlıq ediblər. Orada bunlarla əlaqədar dastanlar yaranıb. Bunu beyinlərdən çıxarmaq çox çətindir. Türklərin sonradan gəlmə olduğunu deməyə çalışırlar. Avrasiya türkün vətənidir. Böyük bir məkandır. Hətta türk xalqlarının ulu babaları Berinq boğazından keçib Şimali Amerikaya da yayılıblar. Bunlara başa sala bilmirsən ki, irqlər nəzəriyyəsini oxusunlar. Monqol irqinin yayıldığı yerlərdə Şimali Amerika da var. Bunlar təsadüfi deyil. Amma bunları başa salmaq mümkün deyil. Çünki beyində olan sterotiplərdən başqa digər tərəfdən də xüsusi qüvvələr tarixin təzələnməsinə imkan vermirlər.

-Bəs bu sterotiplərdən necə qurtarmaq olar?

-Bunun üçün ilk növbədə tarix olduğu kimi araşdırılmalıdır. Bu bizə Heydər Əliyevin vəsiyyətidir. İlham Əliyev də həmişə bizə tövsiyələr verir. Tarix ilk mənbələrlə araşdırılmalıdır. Biz Azərbaycanın tarixi torpaqlarını araşdırmalıyıq. Heç kimdən torpaq istəmirik. Azərbaycan xalqının kompakt, elliklə yayıldığı ərazilər var və tarixi Azərbaycan torpaqlarının ərazisi araşdırılmalıdır. Biz Borçalının, Dərbəndin tarixini araşdırmalıyıq. Müasir Gürcüstandan torpaq istəmirik. Amma onlara tarixi başa salmalıyıq. Biz Tiflis əmirliyinin tarixini yazırıq. Bu əmirlik müsəlman-türk əmirliyidir. Bəs o necə oldu? O zaman gərək biz Tiflisi istəyək? Bu tarix düz araşdırılanda o zaman bəzi qüvvələr səndə torpaq iddiasında olmaz. İrəvan ellərinin tarixini araşdırıb, Azərbaycan tarixinə salmasan, Zəngəzurun tarixini salmasan, erməni də onu öz tarixinə salacaq. Elə göstərir ki, guya buranın ən qədimdən yaşayan əhalisidir. Çar Rusiyası gələcək işğallarını həyata keçirə bilmək üçün 1828-ci ilin martında erməni vilayəti yaradıb. Biz bu “armyanskaya oblsat”ın xəritəsindən danışanda biri deyir ki, bu erməni deyil, albandır. İrəvanın 1918-ci ildə yaradıldığını deyəndə, buranın qədimdən ermənilərin olduğu bildirilir. Ermənilərindirsə, burada onların dövləti, pulu olmalıdır. Hanı bəs?

-Cənubi Azərbaycan ərazisində qurulan dövlətlərin, adı keçən ərazinin də tarixini qəbul etmək istəməyən qüvvələr çoxdur. Azərbaycan dövlətlərinə fərqli adlar qoyulur.

-Səfəvi kimdir. Qədim türk etnosudur. Səfəvi dövlətinin bizim olduğunu yazan kimi deyirlər ki, guya biz İrandan dövlət istəyirik. Nə üçün istəyirik? Bu dövlət yalnız Cənubi Qafqazın yox, dünya siyasətinin taleyini idarə edən böyük bir imperiya olub. Bunu səfəvilər hakimiyyəti idarə edib. Nə vaxt hakimiyyətə gəlib? 1501-ci ildə. 1736-cı ilə qədər hakimiyyətdə olublar. 237 il bir imperiyanı idarə edən sülalə Azərbaycan türkləridirlər. Dünyanın hər yerində böyük moğol dövlətini türk sülaləsinin idarə etdiyini, böyük Rusiya imperiyasını romanovların idarə etdiyini demək olur. Bizə çatanda, tez deyirlər ki, yox, onu qayçı ilə kəsmək lazımdır. Nə qədər ki, paytaxt Təbriz idi, Səfəvi Azərbaycan dövləti idi. İsfahana getdi, oldu İran dövləti. Çox absurd bir düşüncədir. Biz həqiqəti deyəndə o dəqiqə daxildəki qüvvələr xariclə birləşirlər. Gördüyümüz işlərə ləkə vurmaq istəyirlər. Tarix İnstitutunda böyük işlər gedir. Ölkənin başçısı bu işlərə rəhbərlik edir. Birdən bir sərəncamı ilə 13 əməkdaşımıza dövlət mükafatı verir. Bu da müəyyən qüvvələrə təsir edir.

İrəvan xanlığının tarixini yazdıq. Bunu müasir Ermənistan dövlətinin ləğv olunması üçün yazmadıq. Ona görə yazdıq ki, Ermənistan dövləti Dağlıq Qarabağa iddia irəli sürməsinlər. O zaman biz iddia irəli sürə bilərik ki, sizin Ermənistan Respublikası 1918-ci ildə bizim İrəvan xanlığının ərazisində yaranıb. Qaytarın o torpağı. Yəni, onların Dağlıq Qarabağa iddialarının qarşısını almaq istəyirik. Amma biz belə deyəndə deyirlər ki, indi də Ermənistandan torpaq istəyirlər. Bizim torpağı-İrəvan şəhərini onlara veriblər və orada dövlət yaradılıb. Bu doğru tarixdir. Tarixinə sahib çıxmayan xalq məhvə məhkumdur. Seçilmiş əsərlərimə bu cümlə ilə başlayıram. Xalq tarixinə sahib çıxanda məğlubedilməz olar. Biz bir dəfə ermənilərə torpaq verib dövlət yaratmaları üçün şərait yaratmışıq. Amma ikincisinə imkan verməyəcəyik. Bir xalqın ərazisində neçə erməni dövləti yaratmaq olar? Zamanla daha da irəli gəlirlər. Vaxtilə sizə 10 min kv-m ərazi vermişik. Dövlət qurubsunuz. Bəs indi ərazisiniz nə qədərdir? Nə qədər işğal etmisiniz. Bu qəsbkarlıqdır, bunu özləri bilmirsə, dünyaya bildirməlisən. Bizim kökümüz bu torpaqdadır. Avrasiyanın hər yerindədir. O cür baxılmalı olsa, o zaman Amerika qitəsinin əhalisi Avropaya qayıtmalıdır. Amma bu mümkün deyil, tarixə çevrilib. Belə olması o demək deyil ki, Amerika qitəsi ingilislərin və digər Avropa xalqlarının torpağıdır. Ora qədim Amerikanın qədim xalqlarının torpağıdır. Gedib tutubsan, hörmət et. Indi burada da erməniər bizim torpaqlarda yerləşdirilib, onlar bizim xalqa səcdə etməlidir ki, gəlib torpaqlarında oturmuşuq. Eləcə də Dərbəndlə bağlı tarixi həqiqətləri yazmağa haqqımız yoxdur? Ora qədim Azərbaycan dövlətinin məskəni olub. Tarix İnstitutu Arazdan cənubdakı torpaqların tarixini işləməli deyilmi? Əlbəttə işlənməlidir. Təbriz yüz illərlə bizim paytaxtımız olub. Ərdəbildə bizim tariximiz var. Biz orada mədəniyyət yaratmışıq. Ərdəbildə bizim müqqədəs yerimizdir. Səfəvilər sülaləsi orada uyuyur. Necə biz oradakı tarixi yazmayaq?

Yazanda biz İrana deyirik ki, müştərək tarixdir. Mülki işlərində filan farslar da iştirak edib. Amma ordu səfəvi ordusu, Azərbaycan-türk ordusudur. Sülalə Azərbaycan sülaləsidir. Onlar təkcə Azərbaycan yox, İran ərazisini də qoruyublar. Yəni tarixə düzgün yanaşılmalıdır. Özünü türk hesab etməyən xalqların da payı var, amma o dövlət Azərbaycan türk dövlətidir. Bunlar kompromisə də gəlmirlər. Bunu İran dövləti kimi bildirirlər. Tarixi biz necə işləyək? O zaman biz tariximizdən əl çəkək? Sovet dövründə Azərbaycanla bağlı elə tərbiyə qoyulub ki, Azərbaycan deyəndə bütün gənclik elə başa düşür ki, Arazdan Şimaldakı ərazidir. Azərbaycan çox böyük ərazidir. Çox hissəsi müasir İran İslam Respublikasının ərazisində qaldı. Biz tariximizdən əl çəkə bilmərik. Bizim orada mütəfəkkirlər var. Tariximizi necə verməyə bilərik? Tarix doğru yazılmağı sevir. Biz bu tarixi bu gün də yazmasaq gələcəkdə yazılacaq.

Prezident öz sərəncamında da göstərib ki, Tarix İnstututu tarixi araşdırmaların mərkəzidir. Bu mərkəzlə hesablaşılmalıdır. Bir də görürsən institutdan xəbərsiz Qafqaz Albaniyası tarixi dövlət proqramı hazırlayırlar. Necə ola bilər? Azərbaycan tarixi abidələrinin qorunması kmi yazılmalıdır. Yalnız bir dövləti götürməklə olmaz. Yəni bunların hamısı Azərbaycan tarixi abidələridir. Kimin daxili inamı hansı məsləyi qəbul etmək istəyirsə, könüllü surətdə gedib qəbul edə bilər. Amma müxtəlif təriqətlər yaradıb, zorla İslam etiqadından ayırıb daxildə qarşdurma yaratmaq istəyirlər. Daxildə sortlama aparanlar, etnoslar problemi yaratmaq istəyirlər. Buranın qədim xalqı Azərbaycan xalqıdır. Azərbaycan xalqı vahid orqanizmdir. Formalaşmasında hansı etnosların rolu olmasından asılı olmayaraq, bura Azərbaycan xalqının torpağıdır.

Aygün

Olaylar.- 2014.- 19 fevral.- S.9.