“Rəqs yalnız bayram

günlərində yada düşür”

İlham Kərimli: “Sənəti inkişaf etdirmək üçün rəqqasın toy bazarına qatılmağı vacibdi”

Müsahibimiz peşəkar rəqqas, hind rəqslərinin mahir ifaçısı İlham Kərimlidi. 19 ildir ki, pedaqoq kimi çalışan rəqqas sənət yeniliklərindən, rəqsə oaln münasibətdən söz açıb. O, mövcud durumla bağlı gileyini də gizlətmir.

-Şablon da olsa, ilk olaraq sənətə gəlişinizdən söz açaq. Məncə hər bir oxucu üçün maraqlı olar. Niyə məhz rəqs sənətini seçdiniz, nə zamandan marağınız yarandı?

-Həvəsim, istedadım olduğu üçün uşaqlıqdan bu sənətə meyillənmişəm. Amma heç vaxt rəqqas və ya rəqs müəllimi olacağımı düşünməmişdim. Teatra daha çox maraq göstərdim, sənədlərimi Mədəni Maarif Texnikumuna verdim. Texnikumda rejissorluq fakültəsini bitirdikdən sonra Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin kino-rejissorluq fakültəsinə daxil oldum. Zaman keçdikcə rəqsə olan marağım özünü daha aydın biruzə verməyə başladı. Texnikum və universitetdə oxuduğum illər ərzində rəqslə bağlı fəaliyyətimi də davam etdirir, ansambllarda çalışırdım. Qastrollara, konsert proqramlarına, tədbirlərə də dəvət alırdım. Get-gedə bu sənəti daha çox sevməyə başladım. Bir müddət sonra müəllim kimi də fəaliyyətə başladım. Beləcə artıq 19 ildir ki, bu işlə məşğul olub yeni tələbələr yetişdirmişəm.

-Kino-rejissorluq fakültəsini bitirdiniz. Amma nədənsə bu peşə üzrə çalışmadınız...

-Ümumiyyətlə, rəqs müəllimində də rejissorluq qabiliyyəti olmalıdı. Çünki rəqsə düzgün quruluş verilməsi üçün bu önəmlidi. Rejissorluğu bitirdiyim üçün mənə görə hər hansı rəqsə quruluş vermək elə də çətin olmur.

-Nə zamansa kinorejissor kimi çalışmağı düşünürsünüz?

- Çox istəyərdim. Kino-rejissorluq fakültəsini bitirmişəm, lakin rəqqas kimi çalışıram. Məndə o bacarıq, o istedad olsaydı istəyərdim...Hələ çox tez olduğunu güman edirəm. Düşünmürəm ki, bu sahədə nəsə əldə edə bilərəm.

-Bəy-gəlinlərlə də işləyirsiniz. Son zamanlar düşünürəm ki, bu da rəqqaslar üçün bir bazara çevrilib...

-Ümumiyyətlə rəqsə indiki dövrdə daha çox tələbat var, nəinki illər öncə. Artıq rəqsə getmək ənənə halını alıb. Eləcə də bəy-gəlinlər üçün. Hər bir cütlük istəyər ki, öz toylarında maraqlı bir nömrə ilə çıxış etsin. Bizə müraciət edən bəy-gəlinlər çoxdu. Cütlüklə məşq edərək həyatlarının ən mənalı günü üçün maraqlı bir ideya yaradırıq.

-Daha çox hansı rəqslərə maraq göstərirlər?

- Baxır istəyə, zövqə. Amma ən çox milli və lirik rəqsə üstünlük verilir.

-Ərəb ölkələrində də çalışmısınız...

-Dörd il ərəb ölkələrində işləmişəm, daha sonra Hindistanda, Rusiyada işləmişəm. Rus xalq rəqsləri ilə də məşğul olmuşam. Rusiyada olduğum müddətdə müxtəlif tədbirlərdə, konsert proqramlarında çıxış etmişəm. Hazırda da Rusiyadan çoxlu dəvətlər alıram. Öyəndiyim yenilikləri, məlumatları tələbələrimə ötürürəm.

-Nə qədər tələbəniz var?

-200, bəlkə də bir az artıq.

-Tələbələrinizi hind rəqsləri üzrə hazırlayırsınız, yoxsa...?

-Hind rəqsləri ilə bağlı məndə demək olar ki, tədris yoxdu. Böyük rəqs ansamblında hind rəqs dərslərini keçirəm ki, konsertlərdə, tədbirlərdə birgə çıxış edə bilək.

-Bir çox hallarda bəzi müğənnilər, eləcə də rəqqaslar “mən birinciyəm” deyir....Sizi bu yanaşmaya münasibətiniz necədi?

-Mən deməzdim ki, filan rəqsin ilk ifaçısıyam. İlk olmaq üçün gərək onu qazanasan. Hind rəqslərinin böyük təbliğatı ilə mən məşğul olmuşam. Bu danılmaz faktdı. Müxtəlif rəqs nömrələri hazırlayıb onlara quruluş vermişəm. Rəqsi olduğu kimi çatdırmaqla yanaşı onu sevdirmək də vacibdi. Özümü bu rəqsdə birinci adlandıra bilmərəm, bu mənə görə eyibdi. Birinci sözündən heç vaxt xoşum gəlməyib. Elə rəqslərim var ki, bugünki gündə belə nömrələrə heç bir rəqqasın repertuarında rast gəlmək olmaz. Amma mən bunu açıqlamaram.

-Hansı rəqslərin ilk ifaçısı olmusunuz?

-Fərhad Vəliyevlə işlədiyim “Çarli Çapli” rəqs nömrəsi var ki, heç kəs onu ifa etməyib. İlk ifaçısı mən olmuşam. “Teodor” obrazını da rəqsdə ilk dəfə mən oynamışam. Fərhad Vəliyevin quruluşunda “Çayçı” rəqsini ifa etmişəm. 25 il bundan öncə Dövlət Rəqs Ansamblının ifasında bu rəqs ifa edilmişdi. Fərhad Vəliyevin quruluşunda “Süleymanı” rəqsini ifa etmişəm, tamaşaçılar tərəfindən böyük rəğbətlə qarşılanıb.

-Müəllimlərinizdən danışaq...

-Teatr sənətində Həsən Alixseyn, hazırda Moskvada Dərviş Teatrında aktyor fəaliyyətini davam etdirən Şirzad Hüseynov olub. Milli rəqslərdə isə Kamil Dadaşov, Fərhad Vəliyev və başqaları olub. Onların sayəsində öyrəndiklərimi təkmimləşdirmişəm. Artıq 20 ildir ki, özüm də müəllim kimi çalışıram.

-Rəqqaslar 20 il səhnədə ola bilərlər. Təqaüd məsələsi müəyyən qədər yəqin ki, öz təsirini göstərir. Nə zaman səhnədən getməyi düşünürsünüz?

-Məndə solo karyera olduğu üçün çalışıram ki, hər zaman formada qalım. Nə zaman formam korlansa, o vaxt səhnə fəaliyyətimi dayandırmağı düşünürəm. Əlbəttə ki, səhnədən getsəm, müəllim kimi fəaliyyətimi davam etdirəcəyəm.

-KİV-də bu sənətin geniş işıqlandırılmaması, tarixi, davamçıları haqda məlumat verilməməsi sizi incidirmi?

-KİV-də bizə xüsusi yer ayrılsa, rəqslə bağlı materiallar hazırlansa daha yaxşı olar. Televiziyada rəqs, onun tarixi, təbliği ilə məşğul olan verilişlər yoxdu. Bu tip maarifləndirici verilişlər yoxdu. Ola bilər hərdən bir rəqslə bağlı hansısa material yayımlansın. Lakin bu hal mütəmadi xarakter almır. Rəqs yalnız bayram günlərində yada düşür. KİV-in əsas rolu maarifləndirmədi. Sənətkar üçün də əsas odur ki, gördüyü işə dəyər verilsin, onu layiqincə təqdim edə bilsin.

Ola bilər ki, sponsor, reytinqə görə bu tip proqramlar yayımlamır. Hazırda hər hansı maarifləndirici verilişə nəzər yetirsək görərik ki, tamaşaçı kütləsi zəifdi. Bu dəqiqə düşündürən , maarifləndirən mövzulara deyil, tamaşaçı kütləsini özünə cəlb edən mövzulara üstünlük verilir. Bu da bizim səhvimizdi. Tamaşaçını bu cür düşündürən verilişlərə yönləndirmək lazımdır. Bu gün televiziyada yayımlanan hansı proqramın adını çəkmək olar ki, müğənni qatılmasın. Belə veriliş yoxdu. Bu tip verilişlərin reytinqi aşağı olacaq, sponsor tapılmadığı üçün tezliklə bağlanacaq. Bu səbəbdən hər hansı dramaturq, yazıçıdan daha çox müğənniyə üstünlük verilir. Yenə də ümid edirəm ki, yaxın gələcəkdə bu cür verilişlər yayımlanacaq.

-Özünüz necə, belə təşəbbüslə çıxış etmisinizmi?

-Bir layihəm var. Layihəni təqdim etmək üçün isə sponsor lazımdı. Çünki efirdə hər bir dekorasiya, mövzu tamaşaçıya yüksək səviyyədə təqdim edilməlidi.

-Bu sənətlə bağlı daha nələrin işıqlandırılmasına ehtiyac var?

-Qədim milli, folklor rəqslərimizin daha geniş işıqlandırılmasına ehtiyac var. Qədim milli rəqsləri yeni formatda təqdim etmək olar. Bir şərtlə ki, sənətin kökü qalsın. Köhnəni qoruyub saxlamaq, təzəni isə maraqlı bir təqdimatla çatdırmaq lazımdı. Əks halda köhnə bəlkə də bir o qədər diqqət çəkməyəcək. Amma onu yeniləşdirsən, fərqli aranjemanda təqdim etsən daha yaxşı olar. Bu gün mənim kimi bir çox müəllimlər yeni rəqs nömrələri axtarırıq, amma tapa bilmirik. Musiqilərin böyük əksəriyyətinin başı toy bazarına qarışıb. Bu səbəbdən yeni rəqs nömrələri az hallarda yaranır. Nə qədər yeni rəqs yazılsa sənət də bir o qədər inkişaf edəcək

-Özünüz necə toy bazarı ilə məşğulsunuzmu?

-Bəzən ola bilər ki, kimlərsə etiraf etməz, amma mən açıq şəkildə deyirəm ki, toylarda, el şənliklərində oluram. Bunsuz mümkün deyil. Toy da bizim bir qazanc mənbəyimizdi. Hamı bilir ki, müxtəlif tədbirlərdən sənətçilər maddi baxımdan heç nə əldə etmir. Gəlirim var, amma xərcim ondan da çoxdu. Mənim elə milli geyimlərim var ki, onlara külli miqdarda pul xərcləmişəm. Hər dəfə bu məsrəfi öz cibimizdən qarşılasaq əlbəttə ki, maddi imkanımız nə vaxtsa tükənəcək. Bu baxımdan toy bazarı əlimizdən tutur. Sənəti inkişaf etdirmək üçün rəqqasın toy bazarına qatılmağı vacibdi.

-Libaslarınızın qiyməti neçədi?

-Libaslar heç də ucuz deyil. Mənim elə geyimlərim var ki, 1500 manat civarındadı. Eləsi var 500, 800 dəyərindədi. Səhnə geyimləridi, tamaşaçının rəğbətini qazanmaq, maraqlı təqdimat etmək üçün işləmək lazımdı. İşləmək üçün isə əlbətdə ki, toy bazarına müraciət etməlisən.

-Toy qiymətiniz neçədi?

-Qiymətim çox yüksək olsa da bunu açıqlaya bilmərəm. Hətta utanardım bu sözü deməyə, bu gün ən bahalı mənim rəqslərimdi. Bir çoxları da bu fikrimi təsdiqləyə bilər.

-Tərəf müqabillərinizdən danışaq. Uzun müddət Fatimə xanımla birgə çalışmısınız. Son zamanlar sizi bir arada görə bilmirik...

-Tərəf müqabili kimi bir müddət Fatimə xanımla oynamışam. 16 ildir ki dostuq, səhnədə də bir yerdəyik. Artıq bir yerdə işləmirik, hərəmiz öz işimizlə məşğuluq. Hazırda mən tələbələrimlə tərəf müqabilliyi edirəm.

-Oksana xanımla münasibətləriniz necədi?

-O da hind rəqslərinin ifaçısıdı, münasibətimiz də çox normaldı... Bir-birimizlə düşmənçiliyimiz də yoxdu. Səhnə böyükdü, hər kəsə yer var. Hər kəs sənətini nümayiş etdirir. Tamaşaçının da öz zövqü var. Hərə onun zövqünə uyğun birinin ifasını bəyənir, ona rəğbət göstərir. Hər bir ifaçının öz tamaşçısı var.

-Peşəkar rəqqas olmaq üçün nə tələb olunur?

-Peşəkarlıqdan söz düşəndə hərəsi özünü peşəkar adlandırır. Sizə bir söz deyim, sənətkarı peşəkar eləyən illər və onun təcrübəsidi. 19 ildir ki, pedaqoji fəaliyyətlə məşğulam. Yenicə fəaliyyətə başlayan yeniyetmənin təcrübəsi əlbətdə ki, mənlə müqayisədə zəif olacaq. 30 ilin pedaqoqu ilə müqayisədə mən nisbətən zəif ola bilərəm. Bu gün tv-də yayımlanan bəzi verilişlərin aparıcısı heç jurnalistika fakültəsini bitirməyib. Elə aparıcılarımız var ki, jurnalistikanı bitirməsə də söz bazası, təxəyyülü, yüksək səviyyədə düşünmə bacarığı ilə tamaşaçının sevimlisinə çevrilə bilir. Lakin elələri də var ki, jurnalistikanı bitirsə də tamaşaçını özünə cəlb edə bilmir. Əsas təcrübə və bacarıqdı. O zamanlar elə aktyorlarımız var idi ki, rəqs fakültəsi belə istedqadları ilə seçilib.

-Son olaraq yeniliklərdən danışaq. Sizi sevənləri hansı yeniliklər gözləyir?

-Kamil Dadaşovla yeni layihəmiz olacaq. Qızlardan ibarət rəqs ansamblı yaratmışıq. Oğlanlardan ibarət isə yeni bir rəqs hazırlamışıq. Bir çox rəqslər qurmuşuq. Qızlardan ibarət tacik rəqsi hazırlamışıq. Coşqun Sadıqovun musiqisinə hazırlanan “Şal” rəqsini də hazırlayırıq. Yeni ispan rəqsini hazırlayıram.

Nigar Məhərrəm

Olaylar.- 2014.- 19 fevral.- S.10.