“Kəndlərdə turizm obyektləri yaradılmalıdır”

Vahid Məhərrəmov: “Əvvəllər normativə əsasən 1 ha ərazidə 4 qoyun otarılırdısa, bunun üçün 1 inək nəzərdə tutulurdusa, indi otlaq və biçənək sahələrinin üzərinə düşən yük 2 dəfə artıb”

Əvvəli ötən sayımızda

Gənclərin sürətlə şəhərlərə axışması kənd təsərrüfatının inkişafına mane olur. Məsələdə diqqət çəkən əsas məqam isə gənclərin işdən daha çox asudə vaxtlarının dəyərləndirilməsi üçün iri şəhər və şəhərtipli qəsəbələrə üstünlük verməsidir. Qeyd edilən amil də kənd təsərrüfatının inkişafına işçi problemi yaradır. Ölkənin bu sahəsinə ən əhəmiyyətli zərbəni isə Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların işğal edilməsilə vuruldu. İqtisadçılar və ekspertlər bununla əlaqədar ortaya fantastik rəqəmli məbləğ qoyurlar. Bu və digər məsələlər barədə suallara kənd təsərrüfatı üzrə ekspert Vahid Məhərrəmli aydınlıq gətirdi.

“Kəndlərdə trikotaj fabrikləri vardı”

Vahid Məhərrəmov qeyd edir ki, Azərbaycanın 1 milyon 600 min hektar əkin sahəsi var. Həmin sahələr ölkənin ərzaq və kənd təsərrüfatı məhsullarına olan tələbatını artıqlaması ilə ödəyə bilər. V.Məhərrəmov bildirdi ki, torpaq sahələri intensiv olaraq inkişaf etdirilə bilmədiyi üçün əhalinin müəyyən qismi kəndlərdə işsiz qalırlar. Kənd təsərrüfatı fəaliyyəti yaşayış üçün normal gəlir vermədiyi üçün ailəyə düşən pulun miqdarının azaldığını deyən V.Məhərrəmovun sözlərinə görə, belə olan təqdirdə insanlar iş yeri tapmaq üçün şəhərlərə üz tuturlar. Ekspert hesab edir ki, Bakı, Gəncə və Sumqayıt şəhərlərində aparılan tikinti və abadlıq işləri insanların bu şəhərlərə gəlməsinə şərait yaradır:

- Kənd yerlərinə isə əhalinin fəal hissəsi üz tutur. Həmin insanlar kəndlərdə təsərrüfatın inkişafına müsbət təkan verə bilərlər. Digər ölkələrə gedənlər də əhalinin işgüzar hissəsini təşkil edir. Şəhərlərə üz tutanların sayı çoxaldıqca, kəndlərdə yaşlılar və uşaqlar qalırlar ki, onlar da vətəndaşların passiv hissəsini əmələ gətirirlər. Belə amillər isə kənd təsərrüfatının inkişafına əngəl olur. Aidiyyatı qurumlar insanların kənd təsərrüfatı ilə məşğul olan insanlara həm də onun emalı üçün şərait yaratmalıdırlar. Birbaşa kəndlərdə istehsal edilən təsərrüfat məhsullarının şəhərlərə və digər xarici ölkələrə göndərilməsi təmin edilməlidir. Kəndlərdə kənd təsərrüfatı emalı sənayesi yaratmaqla insanları işə cəlb etmək olar. Sovet dönəmində bəzi kəndlərdə maşınqayırma zavodlarının filialları, yüngül sənaye – trikotaj fabrikləri və müxtəlif müəssisələr vardı. Əhalinin bir hissəsi çox rahatlıqla bu cür obyeklərdə işlə təmin edilirdi. Həmin müəssisələrin böyük hissəsi bağlanılıb. Yalnız çox az sayda obyektlər fəaliyyətdədir. Həmin müəssisələr isə yeni texnologiyalar tətbiq etdiyi üçün onların işçi qüvvəsinə ehtiyacı olmur. Kənd yerlərində insanların sosial vəziyyətlərinin yaxşılaşdırılması üçün bu cür müəssisələrin fəaliyyətlərini təmin etmək yaxşı nəticə ortaya qoya bilər. Belə olmayanda isə şəhərə gedənlərin sayı artır. Aidiyyatı qurumlar bütün diqqətlərini kənd yerlərinə yönəltməlidirlər. Kəndlərdə müxtəlif zavod, fabrik və digər istehsal müəssisələrinin yaradılması üçün böyük potensial var. İnvestorların kəndlərə cəlb edilməsini düşünmək lazımdır. Yerli investorlara lazımi şərait yaradılmalı, banklardan istədikləri kredit verilməlidir. Məlum problemlər həll edilməsə, şəhərlərə axışan insanlar orada da problemlər yaradacaqlar.

“Şəhərtipli qəsəbələr salınmalıdır”

Ölkədə hiss ediləcək dərəcədə əhali sıxlığının olduğunu deyən Vahid Məhərrəmovun sözlərinə görə, Amerikada hər kvadrat metrə 13 adam düşürsə, Azərbaycanda isə bu rəqəm 100-dən çoxdur. Ekspert hesab edir ki, Azərbaycanın ərazisi kiçik, əhalisi çox olduğu üçün bu cür tendensiya müşahidə edilir. Ölkə əhalisinin sayı sürətlə artır. Hər il təxminən əhalinin artımında 1.3%-lik tendensiya müşahidə olunur. V.Məhərrəmov qeyd etdi ki, problemdən çıxış yolu üçün əhali üçün ayrılmış torpaqlardan səmərəli istifadə etmək lazımdır:

- Bəzi rayonlarda kəndlilərə verilən torpaqlardan da lazımi qaydada istifadə edilmir. Belə olan halda torpaqların bir hissəsi boş qalır. Kəndlilərə kiçik pay torpağı verilir. Həmin pay torpağı almış kəndliləri birləşdirmək mümkün olmur. Kooperativlər yaradılmır. Bu da pay torpaqlarından maksimum istifadəyə icazə vermir. Problemin qarşısını almaq üçün şəhərtipli qəsəbələrin salınması mümkündür. Qəsəbələr elə ərazilərdə yerləşdirilməlidir ki, ətrafında geniş torpaq sahələri olsun və həmin sahələrdə kəndlilər təsərrüfat işləri ilə məşğul ola bilsinlər. Gənclərin asudə vaxtlarının keçirilməsi üçün də şərait nəzərə alınmalıdır. Şəhərtipli istirahət yerlərini kəndlərdə təşkil etmək mümkündür. Kəndlərin çoxusunda müasir texnika və texnologiyalar var, şadlıq sarayları tikilir. Həmin şadlıq saraylarında şənbə və bazar günlərində gənclər üçün istirahət proqramları təşkil etmək olar. Yerlərdəki köhnə mədəniyyət evlərindən istirahət mərkəzləri kimi istifadə etmək mümkündür. Azərbaycan kəndlərində turizmin inkişafı üçün çalışılmalıdır. Avropada bu gün həmin praktika çox uğurla tətbiq olunur. Azərbaycan kəndlərinin bunun üçün geniş imkanları var. Gənclər üçün imkanlar tanınmalıdır ki, kəndlərdə müstəqil şəkildə turist obyektləri yaratsınlar. Kəndlilər üçün ayrılmış pay torpaqlarında yaradılacaq turizm obyektlərinə əcnəbiləri internet vasitəsilə cəlb etmək çox rahat məsələdir. Aidiyyatı qurumlar bu barədə müəyyən proqramlar qəbul edə bilərlər. Kənd yerlərində yaşayışı maraqlı etmək üçün bu cür addımlar atılmalıdır. Bu həm yerli gəncləri işlə təmin etməklə yanaşı, həm də asudə vaxtlarının səmərəli şəkildə keçirilməsinə şərait yaradacaq. Yollarda aparılan təmir və yenidənqurma işləri yaxşı effekt verir. Dəmiryolunda olan problemlər həll edilsə yaxşı olardı. Təyyarə vasitəsilə Bakıdan başqa digər şəhər və rayonlara getmək mümkündür. Biz bacarıqlı millətik. Gənclər Azərbaycandan heç bir maliyyə vəsaiti aparmadan, buradan investisiya yatırmadan Rusiya kimi ölkələrdə çox yaxşı biznes qura bilirlər. Həmin praktikanı Azərbaycanda da tətbiq etmək mümkündür. Bunun üçün mühit və şərait yaradılmalıdır. Kəndlərdə turizmin inkişafı insanların həm əyləncəsi, həm də işi olar.

“Problemlər diqqətə alınmalıdır”

Ekspert qeyd etdi ki, Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonların işğal edilməsi Azərbaycanın kənd təsərrüfatına ciddi ziyan vurub. Ölkənin təxminən 200 min hektar əkin sahəsinin işğal altında olduğunu deyən V.Məhərrəmovun sözlərinə görə, Qarabağda yaşayan əhalinin böyük əksəriyyəti heyvandarlıqla məşğul olub: “Region dağlıq ərazidən ibarət olduğuna görə, heyvandarlığın inkişafı üçün mübit şərait olub. Üçüncüsü, bölgənin böyük yem bazası var idi. Qarabağın otlaq və biçənək sahələri heyvanların yemlənməsi üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edirdi. Qarabağdan məcburi şəkildə Azərbaycanın digər bölgələrinə köç edənlər çalışırlar ki, ənənəvi təsərrüfat sahələrindəki fəaliyyətlərini davam etdirsinlər. Qaçqın və məcburi köçkünlər heyvandarlığı inkişaf etdirməklə Azərbaycanın otlaq sahələrinə düşən yükün həcmini artırıblar. Əvvəllər normativə əsasən 1 ha ərazidə 4 qoyun otarılırdısa, bunun üçün 1 inək nəzərdə tutulurdusa, indi Qarabağdan köçənlər əsasən heyvandarlıqla məşğul olduqları üçün otlaq və biçənək sahələrinin üzərinə düşən yük 2 dəfədən çox artrıb. Bununla həm də heyvandarlıqda baş sayı çoxalıb. Otlaq və biçənək sahələrinin üzərinə düşən yükün artması bəzi problemlər ortaya çıxarır. Məsələn, torpaqların “ölü sahə”-lərində də deqradasiya prosesi güclənir. Məhz həmin o sahələrdə erroziya baş verir ki, orada heyvandarlıqla məşğul olurlar. Belə mənfi hallara daha çox dağlıq və dağətəyi sahələrdə rast gəlinir. Dağlıq Qarabağ və ətraf rayonlardan olanlar region işğal edilməmişdən qabaq məşğul olduqları kənd təsərrüfatı sahələrilə həmin məhsullara olan tələbatlarını tam ödəyirdilər. Sovet dönəmində Qarabağ ərazisində kənd təsərrüfatı sahəsindən əldə edilən məhsullar həm Azərbaycanının digər rayonlarına, o cümlədən başqa respublikalara göndərilirdi. İşğal nəticəsində ərazi azaldığı halda əhalinin sayı getdikcə artır. Bu amil də kənd təsərrüfatının inkişafında çox ciddi problem yaradır. Qarabağın işğal edilməsindən sonra Azərbaycanın digər bölgələrində də əkin və otlaq üçün nəzərdə tutulan torpaqlarda azalmalar müşahidə edilir. Bəzi rayonlarda hətta bu məqsədlər üçün ayrılmış torpaqlarda məskunlaşmalar müşahidə edilir. Bu da kənd təsərrüfatının inkişafı üçün problemlər yaradır. Problemlər diqqətə alınmalıdır.

Olaylar.- 2014.- 25 fevral.- S.12.