Xocalıdakı erməni vandalizminə

hüquqi qiymət verilməlidir

Sabir Məmmədov: “Zori Balayanın xüsusi canfəşanlığı ilə Qarabağda

yaşayan ermənilər azərbaycanlılara qarşı qalxırdılar”

Qarabağ müharibəsi veteranı, Xocalı şəhər Polis Bölməsinin ilk rəisi, təqaüddə olan polis mayoru Sabir Məmmədovun “Olaylar”-a müsahibəsi.

- Xocalı soyqırımının 22-ci ildönümüdür. Sabir müəllim, canlı şahid kimi nə hiss edirsiniz?

- Çox dəhşətli idi. İnsan oğlu hələ belə faciəyə şahidlik etməyib. Həmişə Xocalıdan danışanda əzab çəkirəm. Özüm özümə sual verirəm ki: - Niyə belə oldu? Xocalıda törədilən soyqırım bəşəriyyətin faciəsidir. Müdrik prezidentimiz İlham Əliyevin “Qalx ayağa Azərbaycan!” çağırışı, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, YUNESKO və İSESKO-nun “Xoşməramlı səfiri”, millət vəkili Mehriban Əliyevanın bu istiqamətdə Azərbaycanın ədalətli mövqeyinin dünya dövlətləri tərəfindən tanınması üçün gördükləri iş danılmazdır. Heydər Əliyev Fondunun Moskva nümayəndəliyinin rəhbəri Leyla Əliyeva tərəfindən “Xocalıya ədalət” kampaniyası bütün dünya ölkələrini humanizmə çağırır. Biz də bu çağırışa qoşulub, onların ətrafında gələcək üçün nikbin əhval-ruhiyyədə birləşirik. Görülən işlərin qarşılığında dünya fikirləşməli və Xocalıdakı erməni vandalizminə hüquqi qiymət verməlidir.

- Qarabağda vəziyyət gərginləşəndə Özbəkistanın Buxara vilayətində daxili işlər orqanlarında çalışırdınız. Gəlməyə bilərdiniz, amma gəldiniz. Sizi Azərbaycana, xüsusilə də vəziyyətin gərgin olduğu Xocalıya nə gətirdi?

- 1982-ci ildə Buxara şəhərinə getdim. Orada məni polis orqanlarına qəbul etdilər. Fəaliyyətimə görə, məni 1988-ci ildə hüquqi təhsil almaq üçün Özbəkistan Polis Akademiyasına göndərdilər. Sessiya üçün akademiyaya getməyə başladım. 1990-cı ildə bir gün yoldaşlarla oturub televizora baxanda 20 yanvar hadisələrini göstərdilər. Bakıda törədilən qanlı hadisələri görəndə sarsıldım. Nə edəcəyimi bilmirdim. Akademiyadakı tacik, özbək, rus tələbə və müəllim yoldaşlarım mənə deyirdilər ki: “Sizdə Heydər Əliyev kimi güclü lider var. Niyə xalq onu prezident seçmir ki, sizi bu bəladan qurtarsın?” Bu məni düşündürməyə başladı. Eyni zamanda Vətən torpaqlarının əldən getməsi təhlükəsi məni narahat edirdi. Hər iki məsələ məndə güclü təsir oyatdığı üçün 90-cı ilin mayında Azərbaycana gəldim. Gələn kimi daxili işlər naziri, general Məhəmməd Əsədova köçürülmə məsələsinə görə raport yazdım. Özbəkistandan mənə teleqram gəldi ki, Buxara Dİİ-in generalı məni çağırır. O, mənə bildirdi ki: “Raport yazdığın üçün səni Azərbaycanda tələb edirlər. Sənin iki yolun var. Ya burada qalıb işləməlisən, ya da ki, Azərbaycana getməlisən”. Vətən həsrəti və Heydər Əliyev haqqında deyilən sözlər məni Özbəkistanda qalmağa qoymadı. Azərbaycana gəldim. M.Əsədov məni dərhal DQMV Dİİ-nin Əsgəran rayon polis şöbəsinin nəzdindəki Xocalı polis bölməsinə ilk rəis kimi göndərdi.

- Xocalının müdafiəsi üçün şəhərdə demək olar ki, sistemli şəkildə müdafiə üçün təhlükəsizlik strukturu yox idi. İlk Polis Şöbəsi məhz bu məqsədlə yaradılmışdı?

- Xocalıya gələndə heç oturmağa yer yoxdu. Şöbənin yaradılması üçün şərait məhdud idi. Məsələ ilə əlaqədar DQMV Dİİ-nin rəisi Kovalyovun qəbuluna getdim. Məruzə elədim. Kovalyovun tapşırığı ilə mənə iki ədəd qatar vaqonu verildi. Vaqonları gətirib Xocalı aeroportunun yaxınlığındakı təpəliyin üstünə qoydurdum. Həmin vaqonlarda bölməni yaratdıq. Lakin buna baxmayaraq Dİİ-nin rəis müavini Sadir Məmmədov M.Əsədov və V.Polyaniçko qarşısında məsələ qaldırdı ki, Xocalıda bina yoxdur. M.Əsədovun köməkliyilə biz Xocalıda 52 otaqdan ibarət ikimərtəbəli binanı inşa etdik. Binanın təhvil verilməsində isə M.Əsədov şəxsən iştirak elədi. İşə 58 nəfərlik şəxsi heyət götürüldü.

- Qarabağda yaşayan ermənilər Sadir Məmmədovu “zəhmli polkovnik” adlandırırdılar.

- Vəziyyət gərginləşəndə Xankəndinə hər adam gedib gələ bilmirdi. Qorxurdular. Rəhbərlikdən də Ağdama qədər gəlirdilər, amma o tərəfə keçə bilmirdilər. Amma polkovnik Sadir Məmmədov Xankəndində ermənilərin arasında təkcə işləyirdi. Qorxmaz adam idi. Ermənilər ona təzim edirdilər. Hətta işinə düzgün yanaşmayan erməniləri azad edirdi. S.Məmmədov Xankəndində olmayanda bir polis əməkdaşı ora gedə bilmirdi. S.Məmmədov yalnız Xankəndində olanda biz şəhərə gedə bilirdik. Çəkinmədiyi üçün ermənilər polkovnikin başına 1 milyon rubl pul qoymuşdular. Qorxmazlığı üçün ermənilər S.Məmmədova “zəhmli polkovnik” adı vermişdilər. Biz hər həftənin 1-ci günü Əsgəran rayon Polis Şöbəsində, ikinci günü isə Dağlıq Qarabağda V.Polyaniçkonun iştirakı ilə əməliyyat müşavirəsində iştirak edirdik. Bizi həmin müşavirələrə də Sadir Məmmədov aparırıdı.

- 1990-cı ildə siz, S.Məmmədov və Xocalı DİŞ-in rəis müavini T.Hüseynovla birlikdə Xankəndindən Xocalı aeroportuna gələndə ermənilər bizə öz torpaqlarımızda fotoaparatla şəkil çəkməyə qoymurdular. Sabir müəllim, bu nə ilə əlaqədar idi?

- Həmin dövrdə aeroportu ruslar mühafizə edirdilər. Erməniləri də azərbaycanlılara qarşı həmin ruslar qızışdırırdılar. Qarabağdakı ruslar ermənilərdən təxribat işlərində alət kimi istifadə edirdilər. Ruslar da ermənilərin dediklərini edirdilər. Ona görə, çəkiliş üçün azərbaycanlıları aeroporta buraxmırdılar. Həmin dövrdə İrəvandan Xankəndinə 32 reys sərnişin təyyarəsi gəlirdi. Biz bütün bu relslərə nəzarət edirdik. İrəvandan Qarabağa gələn təyyarələr barədə M.Əsədova məlumat verirdim. Mənim və M.Əsədovun səyləri nəticəsində reyslərin sayı 32-dən 1-2-yə endirildi. Sonradan isə Ermənistandan Qarabağa edilən təyyarə reyslərinin sayını həftədə 1 dəfəyə endirdik.

- Zori Balayanın tez-tez Xocalı və Xankəndində görünməsi nə ilə əlaqədar idi?

- Zori Balayan Qarabağa yalnız təxribat üçün gəlirdi. Balayanın xüsusi canfəşanlığı ilə Qarabağda yaşayan ermənilər azərbaycanlılara qarşı qalxırdılar. Hətta bir dəfə Zori Balayanı Xocalı aerportunda saxladıq. Sonra isə onun Xocalıya gəlməsinə qadağa qoyduq. Robert Köçəryan, Serj Sərkisyan və Zori Balayan Qarabağda törədilən təxribat planlarını hazırlayan əsas şəxslər idilər. R.Köçəryan Dağlıq Qarabağda ipək kombinatında işləyəndə azərbaycanlıları sıxışdırırdı. Onları işə buraxmırdı. S.Sərkisyan daha sonralar özünü Ermənistanın “milli qəhrəman”-ı elan edərək fəxrlə Xocalı soyqırımında iştirak etdiyini deyirdi. Xocalıda törədikləri soyqırıma görə, sonradan növbə ilə R.Köçəryan və S.Sərkisyan Ermənistan prezidenti təyin edildilər.

- Xocalı soyqırımına Serj Sərkisyanın başçılıq etməsi barədə yayılan məlumatlar həqiqətdir?

- Soyqırıma S.Sərkisyan, R.Köçəryan, Z.Balayan başçılıq edirdilər. Həmin şəxslərin xüsusi canfəşanlığı nəticəsində Xocalıda bir gecədə 613 nəfər öldürülüb. Xocalıda törədilən soyqırıma liderlik edənlərdən biri məhz bu gün Ermənistan prezidenti olan Serj Sərkisyan olub. Həmin şəxslər rusların əlilə soyqırıma başçılığı əllərinə almışdılar.

- Soyqırım üçün nəyə görə məhz Xocalı hədəf seçildi?

- Xocalı Qarabağda mərkəzi mövqedə yerləşirdi. Şuşa tərəfdən Xankəndinə, Ağdamdan isə Əsgərana yaxın idi. Şəhər bir tərəfdən də Qarabağdakı əsas magistral yolun girişindəydi. Şəhərin sağ və sol hissəsində 20-yə qədər ermənilər yaşayan kəndlər yerləşirdi. Xocalı məhz həmin erməni kəndlərinin əhatəsində idi. Kərgicahan, Meşəli, Cəmilli, Malıbəyli, Quşçular kəndi işğal edildikcə, artıq Xocalı mühasirədə qalmışdı. Qalan bütün kəndlər də erməni-rus birləşmələri tərəfindən alınandan sonra Xocalı ortada təkləndi. Həmin dövrdə isə Xocalı sakinləri silahsız idilər. Əvvəlcədən şəhər sakinlərindən ov tüfənglərinə qədər yığılmışdı. Xocalını yalnız Əsgəran RPŞ-dan aldığım 8 ədəd “Makarov” tapançası ilə mühafizə edirdik. Bu cür vəziyyətdə biz rusların top və tanklarının qarşısında heç nə edə bilməzdik. Şəhər gözlərimizin qarşısında məhv olurdu.

- Vəziyyət gərginləşəndə Boris Yeltsin Ayaz Mütəllibov və Nursultan Nazarbayevlə Xankədinə gəlmişdi. Sabir müəllim, Qarabağdakı vəziyyət barədə Yeltsinə məruzə olundu?

- 1991-ci ilin 18 sentyabrında Bakıdan mənə rəsmi göstəriş gəldi ki, Rusiya prezidenti Boris Yeltsin, Qazaxıstanın dövlət başçısı Nursultan Nazarbayev, Azərbaycan prezidenti Ayaz Mütəllibov, daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədov və s. yoldaşlar Dağlıq Qarabağda baş verən prosesləri həll etməyə gələcəklər. 19-20-si sentyabrda şəxsi heyəti yığıb dislokasiya yolu ilə qruplar təyin etdim. Sentyabrın 21-də isə prezidentləri gətirən vertolyot Xocalı aeroportuna endi. Onlar Xocalıdan Xankəndinə getdilər. Vertolyotda Bakı və Türkiyədən gəlmiş jurnalistlər də vardı. Jurnalistlər də Xankədinə getmək istəyirdilər. Onların arasında Azərbaycan Teleradio Şirkətinin əməkdaşı Nadejda İsmayılovna, Elmira Axundova (hazırda millət vəkili), Tünzalə Qasımova, operator Elxan Əliyev, Türkiyədən “Zaman” qəzetinin müxbiri Yılmaz Polad vardı. Mənim müavinim Hafiz Adilov da daxil olmaqla onları birtəhər mənim xidməti “UAZ” maşınıma mindirib Xankədində getdik. Şəhərə çatanda ermənilər mitinq keçirirdilər. Çətinliklə şəhərə keçə bildik. “Ştab”-a getmək daha çətindi. Ermənilər başa düşəndə ki, biz azərbaycanlıyıq, hücuma keçib söyüşlə döyməyə başladılar. Y.Polad ağır xəsarət aldı, E.Əliyevi isə oğurladılar. Qadınları zorla əsgərlərin arasına saldım ki, öldürməsinlər. Sonradan N.ismayılovna Yeltsinə məruzə etdi ki, ermənilər jurnalistlərdən birini oğurlayıblar. B.Yeltsin bildirdi ki, oğurlanan şəxs tapılmasa, Dağlıq Qarabağ haqqında heç nə deməyəcək. 40 dəqiqədən sonra E.Əliyevi azad edib birbaşa Bakıya yola salmaq üçün aerporta apardılar.

- Dediniz ki, jurnalistlərlə Xankəndinə gedəndə ermənilər şəhərdə mitinq keçirirdilər. Etiraz nümayişləri Yeltsinin səfərinə hesablanmışdı?

- Ermənilər Rusiya prezidentinin səfərindən istifadə edərək bildirirdilər ki, guya Dağlıq Qarabağ onlara aiddir. Yeltsinin orada olmasından istifadə edib iddialarına qanunilik qazandırmaq istəyirdilər.

- Dağlıq Qarabağda doğulan azərbaycanlı uşaqları niyə qeydiyyata götürmək istəmirdilər?

- Ermənilər Dağlıq Qarabağın onlara aid olduğunu iddia etdikləri üçün bu cür addımlara əl atırdılar. Hətta S.Sərkisyan, R.Köçəryan hərbi xidmətdən qayıtmış azərbaycanlıların işə götürülməsinə əngəl törədirdilər. Qeydiyyata alınan azərbaycanlı uşaqların əksəriyyətinin milliyyətini və adlarını erməni yazırdılar. Azərbaycanlıları Dağlıq Qarabağdan bezikdirib çıxarmaq üçün belə edirdilər. S.Məmmədov və M.Əsədovun köməkliyilə Dağlıq Qarabağdakı kəndlərdə bölmələr yaratdı. Dağlıq Qarabağdakı azərbaycanlıların çoxluğunu göstərmək üçün bu vacib idi.

Mənsur Rəğbətoğlu

Qeyd edək ki, Sabir Məmmədov sabiq daxili işlər naziri Məhəmməd Əsədovun əmrilə “Əla xidmətə görə”, “Əla milis işçisi” döş nişanları, “I dərəcəli məharət dərəcəsi”, “Xocalı yaddaşı” diplomuna layiq görülüb. Həmçinin “Qafqaz media” İB-nın fəxri fərmanı, “Əsl insan məktəbinin təşkilatçısı”, “İdeal dünya uğrunda göstərdiyi fəaliyyətə görə”, “Qalib sultan” diplomları ilə də təltif edilib.

Olaylar.- 2014.- 26 fevral.- S.12.