Hər bir dövlət öz diasporunun

səmərəli fəaliyyətinə çalışır

Əvvəli ötən sayımızda

Fəlsəfə doktoru Rövşən Raqifoğlu özünün “Kataklizm diasporu, diaspor növlərinin elmi izahi” adlı elmi məqaləsində Azərbaycan diasporunun hazırkı durumu, xarici ölkələrdəki soydaşlarımızın fəaliyyətinə də yer ayrılıb.

Müəllifin yazdığına görə təcrübə göstərir ki, Azərbaycan diasporunun aktiv hissəsini əvvəllər müstəqil respublikada yaşamış, sonra isə müxtəlif səbəblər üzündən xaricə uz tutmuş soydaşlarımız təşkil edir: “Kataklizm diasporumuz, başqa sözlə, məcburi şəkildə və ya könüllü olaraq müstəqil Azərbaycan Respublikasından kənarda yaşayan, yəni uzun illər məskunlaşdığı və hətta xalqımızın imperiyanın əsarətindən qurtulmasından sonra belə yaşadığı ərazini tərk etmək istəməyən soydaşlarımız arzuolunan səviyyədə aktivlik nümayiş etdirmir, sakit həyat tərzinə üstünlük verirlər. Mütəxəssislərin fikrincə, kataklizm diasporu nümayəndələrinin bir qədər passiv fəaliyyəti onların yerli mühitə daha çox bağlılığı, yaşadıqları ölkənin adət - ənənlərinə, həyat tərzinə uyğunlaşmalarıdır. Odur ki, bu tip diasporların fəaliyyətində çətinliklər daha böyük və daha çox olur. Çətinliklər isə həm də psixoloji amillərlə bağlıdır. Belə ki, uzun illər imperiya əsarətində yaşayan və sonradan ya inqilab, ya siyasi çəkişmələr, yaxud dövlət çevrilişləri nəticəsində müstəqillik qazanan xalqların özünü sərbəst, azad, imperiyadan qurtulmuş kimi hiss etməsi üçün xeyli vaxt lazımdır. Həmin vaxt çərçıvəsində onlar özlərinin müstəqil dövlətə, dilə, vahid pul sisteminə və nəhayət, ümummilli mənafe, vahid strategiya və dövlətçilik prinsiplərinə malik olduqlarını dərk edir, müstəqil düşünməyi öyrənirlər. Bəzi xalqlar bu keyfiyyətləri tez, bəziləri gec əxz edir”. Rövşən Raqifoğlu yazır ki, kataklizm diasporunun fəaliyyətinə mane olan digər amil ölkənin yerli mühiti və rejimin yaratdığı imkanlardır. Bu cür diasporlar tarixən yaşadığı əraziyə bağlı olduqlarından və həmin ölkəni tərk etmək istəmədiklərindən geniş seçim imkanına malik olmur və bu ölkənin qanunları çərçivəsində çalışmaq məcburiyyətində qalırlar: “Müasir dövr tarixi ərazilərimizdə yaşayan cənublu soydaşlarımız de-fakto diaspor sayılmasa da, de-yure başqa bir ölkənin tərkibindədirlər və bu üzdən onları da kataklizm diasporu hesab etmək olar. Bu gün İranda təxminən 30 milyondan çox azərbaycanlı yaşayır ki, onların da çox az bir hissəsi fars şovinizminə, vətəndaşlıq hüquqlarının pozulmasına qarşı mübarizə aparır. Soydaşlarımız müxtəlif illərdə söz və fikir azadlıqlarının müdafiəsi, sərbəst toplaşmaq azadlığının təmin olunması uğrunda etiraz aksiyaları keçirsələr də, yerli güc strukturlarının və rejimin ciddi müqaviməti ilə üzləşiblər. Daha aktiv fəaliyyəti ilə seçilən həmvətənlərimiz isə xüsusən Avropa ölkələrinə üz tutmaqla ideoloji fəaliyyətlərini qürbətdə davam etdirmək məcburiyyətində qalırlar. Onlar mübarizənin daha effektli və sistemli aparılması üçün Dünya Azərbaycanlıları Konqresi (DAK), Bütöv Azərbaycan Birliyi (BAB), Cənubi Azərbaycan Milli Azadlıq Hərəkatı (CAMAH) kimi önəmli təşkilatların yaranmasına nail olublar. Həmin təşkilatların əsas məqsədi Gülüstan və Türkmənçay sülh müqavilələrindən əvvəl mövcud olmuş Azərbaycan torpaqlarının qaytarılması və bütöv Azərbaycan Respublikasının yaradılmasıdır. Bura azərbaycanlıların tarixən yaşadığı, hazırda isə Ermənistanın işğalı altında olan Qərbi Azərbaycan, İran respublikasının ərazisi sayılan Cənubi Azərbaycan, Gürcüstan respublikasının tərkibində olan Aşağı Kartlinin tam, Kaxetiyanın isə bir hissəsi, Rusiyanın tərkibində olan Dağıstanın cənubu və İraqın bir hissəsi daxildir. Göründüyü kimi, çoxsaylı problemlərə baxmayaraq, kataklizm diasporu dövlətçilik prinsipləri uğrunda mübarizədə kifayət qədər böyük güc, potensial təsir qüvvəsinə malikdir. Lakin həmin gücdən yetərincə yararlanmaq üçün diaspor nümayəndələri ilə sistemli iş aparmaq, onların vahid fəaliyyət proqramı çərçivəsində çalışmasını, Vətənlə daim əlaqədə olmasını təmin etmək zəruridir. Bu istiqamətdə atılan hər bir uğurlu addım isə diaspor təşkilatlarının daha da formalaşması, istər say, istərsə də keyfiyyət baxımından konkret nəticələrin əldə olunması anlamına gəlir. Bu da təsadüfi deyil. Belə ki, hansı tarixi şəraitdə və siyasi mühitdə yaşamasından asılı olmayaraq, şüur, əqidə və mənən Vətənə bağlı olan, Vətən təəssübü ilə yaşayan diasporlar öz aktivliyi, səmərəli işi, ictimai-siyasi dəyərləri ilə ölkəsinə daha çox fayda gətirir. Məhz buna görə də, hər bir dövlət öz diasporunun vahid proqram, düzgün struktur və düşünülmüş siyasi xətt üzrə səmərəli fəaliyyətinə çalışır. Bunu reallaşdırmaq nə dərəcədə mümkün olur və ya güclü təsir gücünə malik diaspor yaratmaq istəyi nə dərəcədə uğurlu alınır, bu, artıq həm dövlətdən, həm də diaspordan asılıdır. Yalnız qarşılıqlı əməkdaşlıq və məqsədyönlü iş birliyi nəticəsində hər hansı məqsədə nail olmaq mümkündür”.

Qeyd edək ki, Rövşən Raqifoğlu “Kataklizm diasporu, diaspor növlərinin elmi izahi” adlı elmi məqaləsində aşağıdakı ədəbiyyatlardan istifadə edib.

1. Məmmədov R., Azərbaycan diasporu və milli mətbuat, Bakı, Qartal, 2004

2. Попков В.Д., Феномен этнических диаспор, Москва, ИС РАН, 2003

3. Barclay, John M. G., (ed.), Negotiating Diaspora: Jewish Strategies in the Roman Empire, Continuum International Publishing Group, 2004

4. www.tovievich.ru

5. www.nr2.ru

6. www.karabagh.com

7. www.khojaly.net

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2014.- 4 iyul.- S.15.