Yaxın Şərq regionunda Azərbaycan

diasporunun məskunlaşması

Bu gün Azərbaycan diasporunun fəaliyyət göstərdiyi bölgələrdən biri də Yaxın Şərq regionudur. Düzdür, regionun bir sıra ölkələrində Azərbaycan diaspor təşkilatları, cəmiyyət və birliklər olmasa da, ancaq diasporumuzun kifayətqədər fəal olduğu ölkələr də var. Etiraf etmək lazımdır ki, regionun Səudiyyə Ərəbistanı, Livan, Yəmən, Oman, Suriya, Bəhreyn, İordaniya, Qətər kimi ölkələrində formalaşmış şəkildə diaspor təşkilatlarımız yoxdur. Ancaq Yaxın Şərqin digər ölkələrindən sayılan Türkiyə, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, Küveyt, Misirdə Azərbaycan diaspor təşkilatları fəaliyyət göstərir. Yaxın Şərqdə Azərbaycan diasporunun ən aktiv olduğu ölkələrdən biri Türkiyə Cümhuriyyətidir.

Hazırda Türkiyədə onlarla Azərbaycan diaspor təşkilatı fəaliyyət göstərir. Belə diaspor təşkilatlarından biri də Azərbaycan Kültür Dərnəyidir. 1949-cu ildə Türkiyədə dünyada ilk Azərbaycan diaspor təşkilatı kimi tarixə düşmüş Azərbaycan Kültür Dərnəyi yaradılıb. Bu təşkilat Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin banilərindən olan Məmməd Əmin Rəsulzadə tərəfindən təsis edilib. Dərnəyin ilk sədri Həmid Atanan olub. 1952-ci ildə dərnək “Azərbaycan” jurnalının nəşrinə başlayıb, istiqlaliyyət ideyalarının təbliğinə çalışıb. Bununla yanaşı, Azərbaycanın zəngin mədəni irsini və qədim tarixini təbliğ edən bir sıra kitablar da məhz bu dərnəyin yardımı ilə nəşr edilib. Dərnəyin fəaliyyətinə H.Atanandan sonra R.Unsal, Kərim Odal, Əhməd Yasaf, Cəmil Odeli, İsgəndər Ağuzum, Məhəmməd Kəngərli və Camal Unsal rəhbərlik ediblər. Azərbaycan Kültür Dərnəyinin sədri Camal Unaldır.

Türkiyə-Azərbaycan Dərnəkləri Federasiyası-Türkiyə-Azərbaycan Dərnəkləri Federasiyası 2004-cü ildə Kocaelidə təsis edilib. Federasiyanın fəaliyyəti nəticəsində demək olar ki, Kocaeli ictimaiyyəti Azərbaycanın dostluğu, qardaşlığı, tarixi əlaqələrinə yaxşı bələddir. Türkiyə-Azərbaycan Dərnəkləri Federasiyasının fəaliyyəti nəticəsində 2010-cu il Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü ərəfəsində Kartəpə bələdiyyəsində Heydər Əliyev parkı açılıb. 2011-ci il noyabrın 29-da isə Perincedə başqa bir park istifadəyə verilib. Bundan başqa Azərbaycan Mədəniyyət Mərkəzi və Mərkəzin tərkibində Heydər Əliyev kitabxanası, muzeyinin yaradılması da planlaşdırılır. Türkiyə-Azərbaycan Dərnəkləri Federasiyası Dağlıq Qarabağ münaqişəsi və onun nəticələri barədə də işlər aparır, dünya ictimaiyyətini Azərbaycanın problemlərinə biganə qalmamağa çağırır. Bu istiqamətdə aparılan səylər nəticəsində Federasiya Balıkesir bələdiyyəsi tərəfindən ermənilərin Xocalıda törətdiyi vəhşiliklərin soyqırım kimi tanınması barədə qərarın qəbuluna nail olub. Türkiyə-Azərbaycan Dərnəkləri Federasiyasının sədri Bilal Dundardır.

Türkiyə-Azərbaycan Dostluq Vəqfi-1996-cı ildə görkəmli alim İhsan Doğramacının təşəbbüsü əsasında ulu öndər Heydər Əliyev və Türkiyənin 9-cu Prezidenti Süleyman Dəmirəlin fəxri sədrliyi ilə Türkiyə- Azərbaycan Dostluq Vəqfi təşkil olunub. Vəqfin ilk təşəbbüsü isə Türkiyədə Azərbaycan Evinin açılmasının təşkili olub. Bununla yanaşı, 2003-cü ildə yaradılmış İzmir Azərbaycan Kültür Evi və Dayanışma Dərnəyi, Manisa Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi, Balıkesir Azərbaycan Evi Dərnəyi, İstanbul Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi, 2004-cü ildə təsis edilmiş Bursa Azərbaycan Evi Dərnəyi, Kocaeli Azərbaycan Evi Dərnəyi, Çanakkale Azərbaycan Evi Dərnəyi, Aydın Azərbaycan Evi Dərnəyi, Muğla Azərbaycan Evi Dərnəyi, Adana Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi, Antaliya Azərbaycan Evi Dərnəyi, Ankara Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi, İqdır Azərbaycan Kültür və Dayanışma Dərnəyi, Hatay Azərbaycan Türk Kültür Mərkəzi, Manisa Azərbaycan Kültür və Dayanışma Mərkəzi, Hatay-Durtyol Azərbaycan Türk Kültür Dərnəyi, Ədirnə Azərbaycan Evi Dərnəyi, Azərbaycanlıların Dayanışma Dərnəyi qardaş ölkədə yaşayan soydaşlarımızı öz ətrafında birləşdirərək, ölkəmiz haqqında həqiqətlərin yayılmasında fəal iştirak edir.

Türkiyə-Azərbaycan Strateji Araşdırmalar Mərkəzi-2006-cı ilin noyabr ayında Türkiyədə təsis edilmiş Türkiyə-Azərbaycan Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin fəaliyyətinin əsas istiqamətlərindən biri də “erməni soyqırım” iddiaları ilə bağlı elmi-praktik konfranslar təşkil elmək, bu iddiaların reallıqdan tamamilə uzaq olduğunu sübut edən elmi araşdırmaların nəticələri barədə dünya ictimaiyyətini məlumatlandırmaqdır. Mərkəzin nəzdində ayrı-ayrı sahələr üzrə fəaliyyət göstərən bölmələr var. Mərkəz Azərbaycanla Türkiyə arasında münasibətlərin inkişafına da töhfə verməyə çalışır, iki qardaş ölkənin dostluq və əməkdaşlıq əlaqələrinin dərinləşməsinə xidmət edən tədbirlər təşkil edir.

İstanbul-Türkiyə Azərbaycan Dərnəyi-Mərkəzi ofisi İstanbulda yerləşir. İSTAD Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması, zəngin tarixi-mədəni irsimizin təbliğində fəal iştirak edir. Dərnəyin sədri Səfər Karakoyunludur.

Yaxın Şərqdə Azərbaycan diasporunun fəaliyyət göstərdiyi ölkələrdən biri də Birləşmiş Ərəb Əmirlikləridir. Burada yalnız bir diaspor təşkilatı Azərbaycan Cəmiyyəti fəaliyyət göstərir. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərindəki (BƏƏ) Azərbaycan Cəmiyyəti 2004-cu ildə yaradılıb. Cəmiyyət Dubay şəhərində təsis edilib. Azərbaycan Cəmiyyəti BƏƏ-də Dağlıq Qarabağ problemi haqda ictimaiyyətə və dövlət orqanlarına məlumat verən yeganə qurumdur. Cəmiyyət rəhbərliyi yerli qəzetlərə bununla bağlı mütəmadi müsahibələr verir, il ərzində dəfələrlə dövlət kitabxanalarına problemlə bağlı ərəb və ingilis dillərində kitablar, jurnallar təqdim edir, hər bir nazirlik və ya komitəni ayrı-ayrı ziyarət edib, rəhbərlərini bu haqda ətraflı məlumatlandırır. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərində (BƏƏ) fəaliyyət göstərən Azərbaycan Cəmiyyətinin sədri Samir İmanovdur.

Regionun iri dövlətlərindən biri sayılan Misirdə də diasporumuz möcuddur. Azərbaycanlıların Misirdə məskunlaşması II dünya müharibəsindən sonrakı dövrə təsadüf edir. Alman ordusunun tərkibində fəaliyyət gostərən azərbaycanlı mühacirlərin müharibədən sonra köçdükləri ölkələr içərisində Misirdə var. Bəzi tarixi mənbələrdə II dunya müharibəsindən sonra əsir düşən azərbaycanlıların ingilis və fransız hərbi qüvvələrindən xilas edilərək Misirdə yerləşdirilməsi barədə məlumatlara rast gəlmək mümkündür. Misir kralı və onun yaxın adamlarının sayəsində xilas olan soydaşlarımız Misirdə evlə, işlə təmin olunub və özlərini qorumaq məqsədi ilə pərakəndə və gizli formada yaşamağa məcbur olublar. Cənubi Azərbaycandan da mühacirət prosesinin güclənməsi nəticəsində Misirdə azərbaycanlılar icması yaradıldı. Enerjili, intellektual və sosial baxımdan xeyli fəal və gənc hesab olunan azərbaycanlılar 90-cı illərdən etibarən ictimai həyat da fəal iştirak etməyə başlayıblar. Hazırda Misirdə on minlərlə həmvətənimizin yaşadığına dair təsdiqlənməmiş məlumatlar var. Misirdə təhsil alan gənclərimizin işini qənaətbəxş hesab etmək olar. 1999-cü ildən başlayaraq, Qahirə radiosunda iqtisadi, siyasi, mədəni və dini proqramlar hazırlayan Azərbaycan xidməti yaradılıb.

Küveyt Azərbaycan Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyəti-Küveytdə cəmi bir Azərbaycan diaspor təşkilatı var. O da Küveyt Azərbaycan Mədəniyyət və Dostluq “Vətənsevər” Cəmiyyətidir.Təşkilat dekabrın 31-də 2010-cu ildə yaradılıb. Cəmiyyət burada Azərbaycan mədəniyyətini, tarixini, ölkəmizdəki ictimai prosesləri Küveyt dövlətinə, xalqına layiqincə tanıtmaq, onlara mütəmadi informasiya ötürmək missiyasını yerinə yetirir.Hər il Azərbaycanın Müstəqillik Günü, milli lider Heydər Əliyevin doğum və anım günləri, Novruz bayramı və Azərbaycanın bir çox tarixi-mədəni əlamətdar günləri geniş şəkildə qeyd olunur. “Vətənsevər” Cəmiyyəti tərəfindən qardaş Türkiyənin diaspor təşkilatları ilə güclü əlaqələr qurulub. Bu məqsədlə burada yaşayan türk diaspor təşkilatları, cəmiyyətləri ilə tez-tez görüşlər keçirilir, tədbirlər təşkil edilir.

Azərbaycan-Küveyt Mədəniyyət və Dostluq Cəmiyyətinin sədri Könül Hacızadədir. Şimali Kipr Türk Respublikası-Bu ölkədəı Kipr-Azərbaycan Kültür Mərkəzi, Yaxın Doğu Universiteti-Azərbaycanlı Tələbə Birliyi kimi təşkilatlar var. İsraildə ən güclü diaspor təşkilatı İsrail-Azərbaycan Beynəlxalq Assosiasiyası hesab edilir. İsrail-Azərbaycan Beynəlxalq Assosiasiyası 2007-ci ilin aprelində Təl-Əviv şəhərində təsis olunub. İsrail-Azərbaycan Beynəlxalq Assosiasiyasının təsis qurultayında İsrail Baş nazirinin müavini, strateji planlaşdırma naziri Aviqdor Liberman, turizm naziri İsax Aranovic, nəqliyyat naziri Şaul Mofaz, bu ölkənin bir sıra tanınmış ictimai xadimləri, Türkiyədən bu ölkənin İsraildəki səfiri Mehmet Tan, Mərmərə Sosial-Siyasi Araşdırmalar Vəqfinin prezidenti Akkan Suverin başcılığı ilə nümayəndə heyəti, Azərbaycan Respublikası Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin sədri Nazim İbrahimovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyəti iştirak edib. Qurultaya ABŞ, İsvecrə, Ukrayna, Rusiya, Moldova, Özbəkistan və digər ölkələrdəki yəhudi icmalarının nümayəndələri qatılmışlar. Qurultayda İsrailin 26 şəhərində yaşayan 30 minə yaxın Azərbaycandan köçmüş yəhudini təmsil edən 30 Azərbaycan icması tərəfindən secilmiş 408 nəfər nümayəndə iştirak edib. Təşkilatın nəzdində müxtəlif sahələr üzrə 12 komitə fəaliyyət göstərir. Azərbaycan-İsrail Beynəlxalq Assosiasiyasının sədri İsrail Parlamentinin deputatı İosif Şaqaldır.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2014.- 23 iyul.- S.15.