Uğurlu diaspora fəaliyyəti lobbiçiliyin

formalaşması üçün stimul yaradır

Müasir dünyada siyasəti müəyyənləşdirən və ona yön verən əsas faktorlardan biri də adına şərti olaraq “təzyiq qrupları” deyilən qüvvələrdir. Günümüzdə ən güclü təzyiq qruplarından biri də lobbilərdir. İngiliscə “dəhliz” mənasını verən lobbilər, əsasən, beynəlxalq siyasətdən yararlanaraq öz mövcudluğunu qorumaq istəyən millətlər tərəfindən qurulur. Ekspert Hikmət Kəngərli deyir ki, dünyada ən çox üç lobbi məşhurdur – yəhudi, yunan və erməni lobbiləri.

Hikmət Kəngərlinin sözlərinə görə, xüsusilə sonuncuların antitürk siyasətinin ağır nəticələrini bilavasitə dadan Azərbaycan xalqı lobbiçiliyin nə demək olduğunu yaxşı anlayır, mənfur qonşularımıza qarşı mübarizədə eyni silahdan istifadə etməyə can atır: “Bilindiyi kimi Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsi də məhz bu zərurətdən yaranıb və diaspora fəaliyyətinin vahid bir mərkəzdən idarə olunmasını qarşısına məqsəd qoyub. Etiraf edək ki, lobbiçiliyin formalaşması üçün həqiqətən də belə bir mərkəzə ehtiyacı vardı. Lakin arzu olunan məqsədə çatmaq baxımından diaspora fəaliyyətlərinin təmərküzləşdirilməsi kifayət deyil. Bununla yanaşı, Azərbaycan lobbiçiliyinin təbii şəkildə yaranması və dialektik inkişafı üçün onun qarşısındakı əngəllər ortadan qaldırılmalıdır. Bəs bu əngəllər nələrdir? Hər şeydən öncə qeyd olunmalıdır ki, lobbiçiliyimizin yaranmasının qarşısında duran əngəllər əslində, Azərbaycanın daxili problemlərindən başqa bir şey deyil. Bu da təbiidir. Çünki xarici diasporanın mənbəyini “Ana yurd” dediyimiz Azərbaycan torpaqları təşkil edir. Göllər çaylardan qidalandığı kimi, diasporamız da Ana yurd sayəsində böyüyür, həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından dəyişir. Odur ki, diasporamızın arzulanan səviyyəyə gətrilməsi, əslində, Azərbaycanda yürüdülən siyasətlə üzvi surətdə bağlıdır. Zənnimizcə, lobbiçiliyimizin qarşısında dayanan ən mühüm problemləri üç qrupa ayırmaq olar”. Ekspert hesab edir ki, birinci ideoloji amildir: “Maddi mənfəət prinsipinə söykənən digər təzyiq qruplarından fərqli olaraq, lobbiçilik fəaliyyətinin əsasında vətənpərvərlik hissləri, patriotizim, ali mənəvi keyfiyyətlər dayanır, desək- Amerika kəşf etmərik. Azərbaycan lobbisini yalnız o kəslər qura bilər ki, öz həyatlarının qayəsini, maddi – mənəvi sərvətlərini vətənin yüksəlişinə həsr etsin, bu yolda heç nələrini əsirgəməsinlər. Bu fədakarlıq üçünsə, ilk növbədə, ideoloji zəmin olmalıdır. Yəni canın, malın, mülkün fəda edəcəyi Azərbaycançılıq prinsipləri aydın olmalı, bu prinsiplər hər gün cilalanmalı və vətəndaşlara aşılanmalıdır. Özü də ilk növbədə, xaricdə yaşayan soydaşlarımızdan daha çox, Azərbaycan sərhədləri daxilində həyat sürənlərə. Çünki Ana yurd hansı məfkurəyə sahibdirsə, ondan bəslənən diaspora da gec-tez o məfkurəyə yiyələnir. Azərbaycan xalqının milli məfkurəsi isə yalnız tezislər halında mövcuddur. Hər bir Azərbaycan vətəndaşı dövlət bayrağımızın rənglərində əks olunan milli məfkurənin türkçülük, müasirlik və islamçılıq olduğunu bilir. Lakin bu tezislərin nədən ibarət olduğu çox az adama məlumdur. Daha doğrusu, müştərək bir məfkurə kimi heç kimsəyə məlum deyil. Hər kəsin anlayışındakı türkçülük, müasirlik və islamçılıq müxtəlif mənalar ehtiva edir. Maraqlı olan isə budur ki, əksəriyyətimiz sözü gedən prinsiplərdən yalnız birini, onu da subyektiv düşüncəmizə uyğun olaraq mənimsəyirik. Əslində bölünməz bir prinsip kimi cəmiyyətimizdə ən çox qəbul və təbliğ olunan türkçülükdür ki, bu da milli məfkurəmizi müəyyən mənada əks etdirmədiyi kimi, uluslaşma (xalqlaşma) prosesində əngəlləyici rol oynayır. Çünki bu tendensiya istər-istəməz ölkəmizdə yaşayan digər azsaylı etnik tayfaları məyus hala salır və gələcəkdə onların müxtəlif məfkurələr ətrafında birləşməsinə zəmin hazırlayır. Nəzərə alsaq ki, xaricə səpələnmiş həmvətənlərimiz eləcə də ölkəmizdə imperialist maraqları olan dövlətlərin ərazilərində yaşayir, bu cür problemlərin gələcəkdə necə böyük fəsadlara yol açacağı və düşmən dəyirmanına su tökə biləcəyi ehtimalını daha da artırır və bu, ölkə rəsmilərini ciddi düşündürməlidir. 200 ildən artıq rus əsarətində yaşasaq da, tamamilə assimilyasiya olunmadığımıza görə dinimizə daha çox borcluyuq. Çünki bu faktor bizi imperiyanın say etibarı ilə ən üstün milləti olan ruslardan ayırmış, şüuraltında yaşadığımız dini duyğular bizə fərqli insanlar olduğumuzu pıçıldamışlar. Bunun əksinə olaraq, xristian Qaqauzların digər müsəlman Türklərdən fərqli tale ilə üzləşdiyini daha çox asimilyasiyaya məruz qaldığını görürük. Ona görə ki, qaqauzları ruslardan ayıran yalnız dilləri və bəzi adət ənənələri idi”. Hikmət Kəngərli deyir ki, İslam faktoru bu gün də xaricdə yaşayan yurddaşlarımızı assimmilyasiyadan qoruya biləcək əsas amillərdəndir. Bu səbəbdən də həmin amil incəliklərinə qədər işlənməli və onun əsasında Azərbaycana məxsus dini konsepsiya hazırlanmalıdır: “Bununla Azərbaycan həm özünün ən böyük güc potensialını əriyib yox olmaqdan qoruya bilər, həm də mövcud siyasi rejim vətəndaşların doğuşdan gələn dindarlıq duyğularına cavab verdiyindən özünün müqəddəslik imicini (legitimliyini) artırar. Özümüzə məxsus dini konsepsiyanın hazırlanması, eyni zamanda soydaşlarımızın mal və can təhlükəsizliyinin qorunması deməkdir. Çünki dindarlığın təlabatını yerinə yetirmək istəyən bəzi soydaşlarımız, əsasən Rusiyada günü -gündən yayılan vəhabilik, hizbullahçılıq kimi fundamentalist cərəyanların təsiri altına düşə bilər. Bu isə ağır nəticələrə gətirib çıxarar. Əslində Azərbaycanın sərhədləri daxilində yaşayan vətəndaşlarımız da bu təhlükəli aqibətdən sığortalanmış deyillər. Təəssüf ki, dinin millətin əsas komponenti olduğunu unudanlar lobbiçilik fəaliyyətlərində bu önəmli faktora yer ayırmaq istəmirlər. Görünür, onların bu mövqeyi dünyanın aparıcı dövlətlərindən fərqli dinə mənsub olduğumuzdan və bu fərqliliyin tərəflər arasında müəyyən anlaşılmazliqlara, ünsiyyət probleminə yol aça biləcəyi ehtimalından qaynaqlanır. Halbu ki, dünyanın ən məşhur lobbiləri də fəaliyyət göstərdikləri dövlətlərlə eyni dini və ya inanc sistemlərini bölüşmürlər. Amma bu, nəinki, bizim çəkdiyimiz problemlərə səbəb olmur, əksinə onların bir araya gəlib təşkilatlanması işini və lobbiçilik fəaliyyətini asanlaşdırır. Çünki demokratik rejimlərdə seçicilərin eyni mövqedə və təşkilatda birləşməsinin özü belə tək başına bir silahdır. Elə lobbilər də ən çox bu silahdan istifadə edirlər. Üstəlik, dünyanın dinlərarası dialoqa ehtiyac duyduğu indiki məqamda ifratçılıqdan uzaq, fundamentalist meyillərdən arınmış, müasir mədəniyyıtlə ayaqlaşan, plüralist mahiyyətli dindarlıq bizə əlavə üstünlüklər qazandıra bilər”. Hikmət Kəngərlinin sözlərinə görə, ikinci yerdə iqtisadi – psixoloji amil durur. Ekspert hesab edir ki, lobbiçilik fəaliyyətinin birbaşa vətənpərvərlik məfkurəsilə bağlı olmasına baxmayaraq, onun da əsasında maddi mənfəət amili xüsusi yer tutur: “Maddi baza bu fəaliyyətin yalnız vasitəsi deyil, həm də məqsədlərindən biridir. Təsadüfi deyil ki, dünyadakı bütün lobbilər öz siyasi fəaliyyətlərilə iqtisadi maraqlarını birləşdirirlər. Bu, xüsusilə də məfkurəsi tam formalaşmamış qruplar üçün əsas impulsverici qüvvə rolunu oynayır. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, Azərbaycan xalqı da uluslaşmanın əsas göstəricisi sayılan vahid milli məfkurəni mənimsəyən toplumdur. Deməli, xaricdə yaşayan soydaşlarımızın iqtisadi maraqlarının Ana Yurdla bağlanması bu boşluğu doldura biləcək əsas vasitələrdən ola bilər. Belə olan təqdirdə, Azərbaycanın uğrayacağı fəlakətin də, qazanacağı uğurun da nəticələrini öz iqtisadi həyatında hiss edəcəyini düşünən soydaşımız istər – istəməz lobbiçilik fəaliyyətinə qoşulmaq məcburiyyətində qalar. Bunu özünün təkcə vətəndaşlıq borcu yox, həm də həyat uğrunda mübarizə məsələsi olduğunu dərk edər”. Hikmət Kəngərli onu da vurğulayır ki, diasporanin iqtisadi maraqlarının Ana Yurda bağlanması üçün, ilk növbədə, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişafını əngəlləyən korrupsiya, rüşvətxorluq kimi ictimai bəlalar ortadan qaldırılmalıdır: “Diasporanın formalaşmasının qarşısını alan əsas faktorlardan biri də əslində ölkə daxilindəki iqtisadi çətinliklə bağlıdır. Dünyanın bir çox yerlərində aparılan sosioloji araşdırmalara görə, kasıblıq həddində yaşayan vətəndaşlarda mövcud vəziyyəti dəyişdirə biləcəklərinə inam orta təbəqəyə nisbətən daha az olur. Bu isə vətəndaşın ictimai – siyasi proseslərdə iştirakına mənfi təəsir göstərir. Çünki belə vətəndaşların psixologiyasına “vəziyyəti dəyişdirə bilmədikdən sonra göstərilən səylərə də dəyməz” düşüncəsi hakim olur. Bu cür düşünən və artıq ictimai – siyasi tədbirlərə laqeydlik vərdişlərinə yiyələnən vətəndaşlardan ölkəni tərk etdikdən sonra diaspora fəaliyyətinə qatilmağını gözləmək təbii ki, sadəlöhvlükdür. Ən təhlükəsi isə odur ki, kasıb həyat tərzi sürən insanlarda aşağılıq kompleksi daha tez yaranır. Öz ölkəsinin iqtisadi cəhətdən geri qalmasının obyektiv səbəblərini araşdirmaq istəməyən vətəndaş daha asan höküm çıxarmaq metoduna baş vurur, məlum problemi mənsub olduğu millətin bir xüsusiyyəti kimi dərk edir, nəhayət, başqa millətlərə rəğbət hissi ilə yanaşır. Daha sonra isə “səadət axtarişı” üçün yollandığı xarici ölkədə assimilyasiya olunmaq təhlükəsilə üz – üzə qalır. Bu gün ictimai, siyasi, iqtisadi və s. çətinliklər üzündən başqalaşan yurddaşlarımızın sabah lobbiyə çevriləcəyi az inandırıcı görünür”.

Ardı növbəti sayımızda

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2014.- 18 mart.- S.15.