Bahara aparan dördüncü

qapıya da çatdıq…

Baharın gəlişini, günəş işığının bollaşmasını, torpağın oyanmasını hər zaman böyük sevinclə qarşılayan xalqlardan olmuşuq. Hətta milli adət-ənənələrimizin qeyd olunmasına müəyyən qadağalar olduğu dövrlərdə belə bahar bayramı xalq tərəfindən kifayət qədər yüksək şəkildə qeyd olunub.

Bahar bayramının ən gözəl özünəməxsusluqlarından biri də hələ bir ay əvvəldən hazırlıq işlərinin aparılmasıdır. İlk öncə təmizlik işləri başlayır. Evlər, həyət-bacalar təmizlənir. Növbə ilə su, od, yel və nəhayət sonuncu torpaq çərşənbəsi qeyd olunur.

Ana torpaq ifadəsini boşuna işlətmirik. Novruz bayramının müqəddəs çərşənbələrinin sonuncusu - Axır çərşənbədir. Fevralın 26-dan başlanan çərşənbə axşamlarını qeyd edə-edə qışın, soyuq günlərin ömrü sona yetir. Artıq baharın astanasında dayanmışıq.

Əgər qoyduğumuz səməni ürəyimiz istədiyi kimi boy atıbsa, çiçəkləmək ərəfəsində olan ərik ağacından kəsib suya saldığımız dallar çiçək açıbsa, sevincimizin həddi-hüdudu olmaz. Ruhumuza yenilik, təmizlik gətirən, təravətli bahar havasını ciyərlərimizə çəkib , daha bir bahara qovuşduğumuz üçün Tanrıya şükr edər və bayramımızı keçirərik.

Çərşənbələrin el arasında müxtəlif adları var: İlaxır çərşənbə, Axır çərşənbə, Çərşənbə-suri, Yel çərşənbəsi və nəhayət, Torpaq çərşənbəsi. Bu adların təbiət ünsürləri ilə bağlı olmasının mənası var. Su, od, yel birləşərək torpağa oyanış gətirir. Beləliklə də təbiət oyanır.

İlaxır çərşənbəsi digərlərindən bir qədər fərqlənir. O, ilin ən əziz, müqəddəs günü sayılır.

Çox bölgələrimizdə insanlarımlız bahar bayramının özündən çox məhz bu günü qeyd edirlər.

Torpağın həmişə gül bitirsin

İlaxır çərşənbəsinin ən sevilən xüsusiyyətlərindən biri də bu gecədə bütün küsülülərin barışmaları ilə bağlı olan inancdır. İnsanlar bu gün təzə paltar geyməli, xoş sözlər danışmalı, pis sözlər, ovqatı korlayan kəlmələr işlətməməlidirlər. İlaxır çərşənbəsində qapıya qulaq falına gələnlər ilk olaraq hansı sözü eşitsə, ili o cür başa çatacaq. Bu da bir inamdır. Bu inama hörmət edib, bu axşam gözəl sözlər danışmaq da bizim borcumuzdur.

Və bütün etdiklərimiz yalandan söz xətrinə deyil, ürəkdən gəlməlidir. Novruza doğru gələn həftələrdə təmizlik edib, həyət-bacamızı, evimizi təmizlədiyimiz kimi Axır çərşənbdə ruhumuzu da təzələmək, qəlbimizdəki mənfi emosiyalardan azad olmaq adəti də bizə yadigar qalan gözəl dəyərlərimizdən biridir. Dünyada müxtəlif bayramlar qeyd olunur. Ayinlər həyata keçirilir. Amma müşahidə etdiklərimin, haqqında oxuduqlarımın arasında Novruz qədər mənalısı yoxdur. Axır çərşənbədə tonqal qalanar və insanlar bütün ağırlıqlarını o tonqalda yanacağı inancı ilə odun üzərindən tullanarlar. Bizi, beynimizi yönləndirən mənfi və müsbət emosiyalar olduğunu düşünürsək, bu inancın insanın sağlamlığna nə qədər müsbət təsiri olduğunu görərik.

Hər bir çərşənbə axşamının özünəməxsus süfrəsi var. Axır çərşənbədə açılan bayram süfrələri əvvəlkilərdən xeyli fərqlənir. Novruz süfrəsinə bol nemətlərin düzülməsi yeni başlayacaq ilin barlı-bərəkətli, firavan olmasının simvoludur. Süfrəyə yeddi cür nemətin qoyulması müqəddəs sayılan 7 rəqəminin uğur gətirəcəyinə işarədir. Azərbaycanın bir sıra bölgələrində, xüsusilə də Naxçıvanda, Zəngəzurda İlaxır çərşənbəsi "Yeddi ləvin bayramı" adı ilə tanınır. Bir məsələni də xatırladaq ki, islamdan çox əvvəl süfrəyə "Ş" hərfi ilə başlayan yeddi cür nemət düzülərdi: şərbət, şəkər, şam, şərab, şabalıd, şor, şirni və s. Sonralar islamın dönəmində şərab yasaq olduğu üçün "Ş" hərfi "S" hərfi ilə əvəz edilib. Ona görə də İlaxır çərşənbəsində süfrəyə yeddi nemət verilməlidir: su, süd, səməni, səbzə, sumaq, sarıkök, sünbül və s. Əvvəlki çərşənbələrdən fərqli olaraq, səməni məhz bu axşam süfrədə görünməlidir.

Bu günün ən çox sevilən cəhətlərindən biri də el arasında bayramlaşma deyilən adətin əsasən bu gündə həyata keçirilməsidir. Xüsusilə, bölgələrimizdə gənc ailələrə, evin ailə qurmuş qızlarına Axırıncı çərşənbədə pay getməsi vacib hesab olunur. “Gözləri qapıda qalar”-ifadəsi nahaqdan yaranmayıb.

Qədim el adətlərinə və inanclara görə, axır çərşənbədə uşağa beşik düzəldərlər, gün çıxmamış su üstündən atdanarlar, tonqal yandırar, kəlin buynuzuna qırmızı bağlar, qorxanların başından su töküb qorxunu alarlar, evdən pul verməzlər, qonşuya ələk verməzlər. Axır çərşənbə günü şamı yarımçıq söndürməzlər, ailə üzvlərinin sayına görə şam yandırır, evdən od, kibrit, neft, ağartı, un, çörək verməzlər. Axır çərşənbə gecəsi tez yatmazlar, evdə qazan asarlar, vəfat etmiş yaxın adamları yada salarlar, vəfat etmiş yaxın adamların adını çəkib “filankəslərin adına qazan asdım” deyib qazana ət, düyü və s. tökərlər.Axır çərşənbə günü ertədən lampa yandırarlar.

İlaxır çərşənbənin sübh tezdəni bulağa gedər, evə su gətirər, əl-üzü axar suda yuyarlar. Bulaqdan mütləq yeddi daş gətirib evdəki nemət dolu qabın içinə atarlar ki, bolluq olsun.

Bütün bunlar Axır çərşənbədə illər boyu qeyd olunan adətlərdir. Onların arasında zamanla insanlar tərəfindən yeni qatılanları, sıradan çıxanları da olur. Amma bayramın “kök” özəlliyi heç bir zaman unudulmur. Unudulmayan xüsusiyyətlərdən biri də insanların bir-birinə xoş diləklər diləməsidir. Süfrələriniz hər zaman barlı-bəhərli, günləriniz xoş və sevincli keçsin, üzünüz gülsün, arzularınız çin olsun. Və insanlarımız bu deyimlərin gerçəkləşəcəyinə inanarlar. Biz də bu inanclara qoşulur, torpağın hər zaman gül bitirsin deyirik, Azərbaycan!

Aygün

Olaylar.- 2014.- 18 mart.- S.9.