Tofiq İsgəndərli: “Hər toyun öz çəkisi var”

“Hamının verdiyi bir manatı 100-lüyə çevirsəm məhv olaram ki”

(Əvvəli 27.12.2013 nömrəsində)

“Bizim Qonaq” rubrikasının müsahibi, foks ustası

Tofiq İsgəndərli ilə söhbətimizi davam etdiririk.

-Səhnə geyiminin jilet, şalvar və pencəyində standart ciblərdən başqa əlavə cibləri olur. Bu ciblərdə biz özümüzə lazım olan alətləri, əşyaları saxlayırıq. Səhnədə özünü necə rahat hiss edirsən, onu da geyinməlisən. Geyim göz oxşayan olsa daha yaxşıdı.

-Bir az da sənətin kökü haqda danışaq...

-Bizdə qədim muğ tayfaları olub, onlara maq deyirlər. Magiya sözü də həmin tayfanın adı ilə bağlıdı. Maqlar Allahı tanımayıblar, təbii qüvvələrə, oda, aya sitayiş ediblər. Karvan yollarının üzərində dincələn qonaqları əyləndirir, bu yolla çörək pulu qazanırdılar. Özlərini yandırır, tikanların üzərində yeriyirdilər.

-Ümumiyyətlə bu sənətin tarixi kökləri hansı ölkəyə bağlıdı?

-Bu sənətin yaranması Azərbaycanın adına bağlıdı. Amma beynəlxalq aləmdə illuziya sənətini Çin və Hindistanın adı ilə əlaqələndirirlər. Bizim eradan 2500 il əvvəl Misirdə Vestar adlı papirus üzərində yazılıb ki, firon Hu Funun keçirtdiyi tədbirdə Cerri adlı sehirbaz qazın başını kəsərək bədənindən ayırıb. Sonra bədənlə başı birləşdirib. Bu papirus onu yazan şəxsin adına bağlıdı, hazırda Almaniyada Drezden muzeyində saxlanılır. Bu sənət haqda yazılı məlumat o dövrə aid olsa da sənət bundan öncə də olub. Məsələn, Musa peyğəmbərin vaxtında da bu sənət olub. İnsan yaranandan həmişə sirrini açmadığı şeylər ona möcüzə kimi görünüb. Hələ o zamanlar adi şimşəyin çaxmağı Allah bəndəsinə möcüzə kimi görünürdü.

-Belə qənaətə gəlmək olar ki, sehr yoxdu. Sadəcə olaraq müəyyən üsullarla tamaşaçını “aldatmaq” olur. Lakin etiraf edək ki, açıq-aşkar mənəm-mənəm deyib camaatı aldadaraq pul qazananlar da var

-Mediumlar, ekstrasenslər bu qəbilə aiddi. Onlar bu yolla pul qazanıblar. Sənətin yeganə, sevilməyən tərəfi budur ki, bəziləri özlərini sehrbaz, cadugər kimi qələmə verim, camaatdan 3-5 manat qoparırlar. Əslində bütün bunların kökündə foks dayanır. Sehrbaz, astroloq adı ilə hələ o vaxtlar şahların, kralların sarayına yol tapanlar var idi. Qarşısındakını inandırmaq üçün onlar xırda bir foks göstərib, camaatı inandırırlar. Daha sonra özlərinə lazım olan işi görürlər. Məsələn, biri gəlir deyir ki, bəxtimi aç. İpi düyünləyib ovcuna qoyur. Əslində ip düyünlənməmiş halda onun ovcuna qoyulur. Ovcunu yumur. Açanda görür ki, düyün açılıb, düşünür ki bəxti açılıb. Əslində bu düyünün heç nəyə aidiyyatı yoxdu. Bir sözlə desək, pul qazanmaq üçün camaata hər cür kələk gəliblər. Hətta qumarbazlar da bu cür yollardan istifadə edirlər.

-Bu da sənəti bir az da olsa aşağılayıb

-Bir az yox, əməlli-başlı aşağılayıb. Elə dövr olub ki, hətta bu cür yollarla camaatı aldadanları edam ediblər. Əslində biz sehrbaz yox, illuziyalistik. Cadugərlik isə tamam başqa bir şeydi. Hansı cadugər, sehrbaz, ekstrasens pulsuz işləyər? Deməli məqsəd yalnız pul qazanmaqdı. Onlar məcazi mənada insanın gözünü bağlayaraq kənarda “sehr”ini edir. Sehr yoxdu, olmayıb da.

-Özünüz daha çox kimlərdən görüb-götürmüsünüz?

-O vaxtlar daha çox rus kanallarını izləyirdim. Bir də ki, rayonlara gələn foks ustalarından nəsə öyrənirdim. Tələbə ikən Moskva ilə də əlaqəli idim. O zaman, 1980-ci ildə gənc illuziyalistlərdən ibarət klub yaratmışdıq. Əsgərliyə getdikdən sonra həmin klubun fəaliyyəti dayandı. 80-c illərdə hələ Moskvada belə dərnək fəaliyyət göstərmirdi. Əsgərlikdən qayıtdıqdan sonra Moskva ilə əlaqə saxladım. Artıq orda da belə bir dərnək fəaliyyət göstərirdi.

- Sirrini bilmədiyiniz foks nömrəsi varmı?

-İstəyərdim ki, olsun. Elə foks ki, onun sirrini bilməyim. Hazırda 2 mindən çox əşyam, foksum var. Bu az iş deyil. Elə fokslarım var ki, onları nümayiş etməmişəm. Hansı xarici ölkəyə gedirəmsə foks mağazasına girirəm. Foks haqda kitablar, xırda əşyalar alıram. Azərbaycanda hələ ki bu cür mağazalar yoxdu. Ən bahalı əşyamın qiyməti 3 min dollardı. Bu stoldu, istənilən tamaşaçını çağıranda həmin stol havaya qalxmağa başlayır. Mən bu əşyaları nə zülmlə almışam. Qazancımın yarıdan çoxunu bu əşyalara xərcləmişəm. Xaricdən aldığın əşyanın çəkisi artdıqca yol haqqısı da qalxır. Amma əşyaların sayı artdıqca kilonun qiyməti enir. Bir çoxları xaricdən almır ki, yol haqqı ilə birgə baha alınır. Könlü balıq istəyən quyruğunu suya verməlidi. Başqa cür olmur. Deyirlər ki pul yoxdu. Mən onsuz da bu sənətdən elə qazanmıram. Sadəcə sənət ölməsin deyə bu yolu davam etdirirəm.

-Foksda əsas vasitələrdən biri də heyvanlardı. Hansı heyvanları saxlayırsınız?

-Dovşan, göyərçin, tutuquşum var.

-İndi daha çox hansı məqsədlə bu sənət tərənnüm edilir?

-Sadəcə pul qazanmaq. Bu sənətin əsasında yaxşı mənada qarşındakını aldatmaq dayanır. Şirin yalan sayılır, çünki sən bununla tamaşaçıya zövq verirsən. Yalan var ki, onu qəbul edirlər, baxıb gülürlər. Amma gedib kiməsə yalan desən bəlkə də səni vurar. Foks göstərirsənsə məqsədin bu olmalıdır ki, mən tamaşaçını yaxşı mənada aldadacağam. Tamaşaçını ovsunlaya bilirsənsə demək ki, peşəkarsan. Devid Kopperfildin tamaşası zamanı da səhnəni tərk edənlər var idi. Bu o demək deyil ki, Devid Kopper səhnəni ələ ala bilmir. O qədər tamaşaçı arasında bir neçəsinin səhnəni tərk etməsi normaldı. Ola bilər ki, tamaşa zamanı əlindən nəsə yerə düşsün, vəziyyətdən elə çıxmalısan ki, tamaşaçı həmin anı tamaşanın bir hissəsi kimi qəbul etsin. 10-15 əşyanı çantaya yığaraq gedib haradasa foks nümayiş etdirmək illuzialist olmaq demək deyil. Peşəkarın gərək özünə məxsus olan nömrələri olsun.

-Çində də illər öncə beynəlxalq bir festivala qatılmışdınız...

-Çində 2001 –ci ildə “İlin ən yaxşı 20 illuzialisti” beynəlxalq festivalında iştirak etmişəm. Öncələr festivala materillar yollayırdıq. Onlar seçim edərək bizi dəvət etdilər.

-Tİ Magic-də vəziyyət necədi?

-Bir az maddi tərəfdən sıxıntılarımız var idi. İşimizi davam etdirirdik, amma böyük işlər görə bilmirdik. Son olaraq yay aylarında möhtəşəm tamaşamız oldu, Rus-Dram Teatrında. 3 saat ərzində rəhbəri olduğum Azərbaycan İlluziya Mərkəzinin bütün üzvləri tamaşada maraqlı nömrələr nümayiş etdirdilər. 3 saat tamaşaçı tamaşaya baxırsa deməli maraqlıdı. Heç kəs istəmədiyi tamaşaya 5 dəqiqə belə oturub baxmaz. Öncə düşünürdüm ki, heç kəs gəlməz. Hər dəfə alınmayacaq deyib kənara çəkilməklə bir dəfə riskə getmək olar. Axır ki, biz də istəyimizə çatdıq. Hər gün biletlərin satışı ilə maraqlanırdıq. Tamaşaya iki gün qalanda öyrəndik ki, bilet qalmayıb.

-Avropada bu sənət orta məktəblərdə tədris edilir. Azərbaycanda isə...

-Hələ ki belə təşəbbüs irəli sürülməyib. Amma düşünürəm ki, bunun üçün ilk olaraq o pilləyə çatmaq, sənəti dərk etmək lazımdı. Həmişə mənə yaxınlaşan deyib ki, pul versəm dollar edə bilərsən? Və ya deyiblər ki, kart versək düzə bilərsən? Biz bu səmtə meyillənmişik. Deməli ən maraqlısı puldu.

-Qarşınızdakını “aldatmaq” üçün saxta pullardan istifadə edirsiniz..?

-Əlbətdə ki. Hamının verdiyi bir manatı 100-lüyə çevirsəm məhv olaram ki. Əlbətdə ki, bunlar saxta pullardı. Əksinə o yox, mən qazana bilərəm (gülür...).

-Foks nümayiş etdirmək üçün aktyorluq qabiliyyəti əsas amildi. Təhsilli təhsillsiz arasında fərq necə, hiss olunurmu?

-Aktyorluğu bitirərək səhnəyə çıxanla aktyorluq təhsili olmayan arasında fərq istər-istəməz hiss olunur.

-Peşəkarlıq, seçilmək üçün başqa hansı amillər zəruridi?

-Stil, dəsti-xətt önəmlidi. Yəni foks nömrəsinin təqdimatı. Mən foksu elə təqdim edə bilərəm ki, guya Allah tərəfindən xüsusi istedada malikəm. Bu gün eyni yemək daha yaxşı alınır, sabah isə yox. Səbəb nədi? Əlbətdə ki, gördüyün işə ürək yandırmaq. İş üçün ürəyini, canını qoymalısan.

-Ailə üzvərinizin necə, sənətə marağı varmı?

-Ailə üzvlərimdən heç kəsin foks sənətinə marağı yoxdu.

(Bu arada Tofiq müəllim bizə bir neçə foksun da sehrini öyrətdi)

-Foks ustası olmaq çətindirmi?

-Kənardan bu sənət sənə çox dəbdəbəli, parlaq görünə bilər. Amma tanış olduqda görürsən ki, əzab-zəiyyətdi. Pul xərcləməsən qazana bilməzsən, bu sənətinki budu. Heç kəs bu gündən sənətin axırının necə olacağına təminat verə bilməz.

- Teatr da gəliriniz necədi?

-Teatrdan 170 manat maaş alıram. 300, ya 500 alsam bununla necə dolana bilərəm? Dolanmaq olar, gərək ki bir qarın ac biri də tox olsun.

- Ümumilikdə aylıq gəliriniz necədi?

-Normal ailənin dolandırılması üçün yetərlidi. Hansısa biznes mərkəzlərim olmasa da əlavə gəlirim var.

-Bir foksun qiyməti nə qədərdi?

-Hər bir foksun öz qiyməti var.

-Əsas tamaşaçılarınız kimlərdən ibarətdi?

-Əsas tamaşaçılarımız uşaqlardı. Valideyn uşaqla gəldiyi üçün tamaşa salonunda balans yaranır.

-Foks nömrələrinin nümayişi zamanı yaş hədləri necə, gözlənilirmi?

-Gözlənilməlidi. Böyüklərdən fərqli olaraq uşaq bu cür nömrələrə inandığı üçün onu tətbiq edə bilər. Bu zaman təhlükəli olaylar da yarana bilər.

-Bir çox ölkələrlə müqayisədə Azərbaycanda sənətin zəif inkişaf etməsinin əsas səbəbi nədir?

-Bizdə təbliğat zəifdi. Addımlar atmaq lazımdı. Yanvardan sonra növbəti konsertimizi planlaşdırırıq. Görək necə olacaq.

-Toylara da gedirsiz?

-Amma hər toya yox. Toyun, ev sahibinin səviyyəsi mənim üçün çox maraqlıdı. Elə yerə gedəsən ki, sənə maraq olsun. Alimin qonağı alim olacaq, ziyalınınkı ziyalı, fəhləninki fəhlə. Elə olub ki dəvət aldığım yerdən pul almaqdan imtina etmişəm. Şərt o deyil ki, pul qazanasan. Elə toy var ki, orda mənə 200 manat təklif etsələr deyərəm ki, get özünü dola. Hər toyun öz çəkisi var.

Nigar Məhərrəm

Olaylar.- 2014.- 9 yanvar.- S.14.