Belə getsə, uşaqlarımız yad təsirlərə düşəcək

Nizami Cəfərov: “Uşaq nəşrləri də dərsliklər kimi uşaqlara pulsuz paylanmalıdır”

Böyüklərin kitab oxumamasından, kitab qədri bilməməyindən şikayət edənlər çoxdur. Kitab oxumaq əslində bir vərdişdir və uşaqlıqdan aşılanmalıdır. Psixoloqlar hətta bir-iki yaşlı uşaqların əlinə kitab verməklə, onların kitaba alışdırılmasını vacib hesab edir. Türkiyəli ekspertlərin fikrincə, kitabla oynayan, onunla təmasda olan, hətta vərəqlərini parçalayıb dağıdan uşaqlarda böyüdükdən sonra kitaba qarşı sevgi formalaşır. Uşaqlarda oxuma mədəniyyəti formalaşdırmaq üçün vacib şərt oxunaqlı, onlar üçün maraqlı olan nəşrlərin varlığıdır. Amma təəssüf ki, bu gün Azərbaycanda uşaq ədəbyyatı, müxtəlif uşaq nəşrləri sahəsində çox ciddi problemlər var.

Millət vəkili, professor Nizami Cəfərovun sözlərinə görə, hazırda uşaqlar üçün hekayələr az yazılır, nəşrlər azdır. Belə ki, orta məktəb dərslikləri, klassik uşaq ədəbiyyatı var, bunlar nəşr olunur. Bu gün uşaqlar üçün daha çox yazını, əlifbanı öyrətmək, müasir informasiyalar vermək, başqa dilləri öyrətmək üçün texniki səciyyəli yazılar, mətnlər var. Uşaqlara yönəlik ara-sıra jurnallar buraxılır. Bunları vurğulayan millət vəkili qeyd etdi ki, bunlarla yanaşı, hər halda bugünkü uşaq ədəbiyyatı yaradıcılığı səviyyəsində vəziyyət qənaətbəxş deyil. Xüsusilə, yeniyetməlik dövründə olan uşaqların oxuması üçün ədəbiyyat çox azdır: “Klassik ədəbiyyatı çıxsaq, müasir ədəbiyyatdan az nümunələr var. Bizim bir vaxtlar uşaq ədəbiyyatçıları adlanan bir nəsil var idi. İlyas Tapdıq, Zahid Xəlil, Mirvarid Dilbazi, Xanımana Əlibəyli, Nəriman Süleymanov. İndi də bəzi uşaq yazıçılarımız var. Amma bir sistem təşkil edəcək qədər çox deyil. Rafiq Yusifoğlu yazır, hərdən Zahid Xəlil yazır. Hər halda bizim bu sahədə problemlərimiz çoxdur”.

Niyə indikilər uşaqlar üçün yazmır?

Əgər bir vaxtlar kifayət qədər uşaqlar üçün yazarlar və yazılanlar var idisə, indiki qələm sahibləri bu sahəyə diqqət ayırmır.

Yeni nəsil yazarlar arasından uşaq yazıçılarının yetişməməsinin əsas səbəbinə gəlincə, N.Cəfərov bildirib ki, sovet dövründə də uşaq ədəbiyyatı sahəsi bir növ maarifçilik hərəkatı xarakteri daşıyırdı. Millət vəkilinin fikrincə, bu sahədə yazmaq üçün maraqlar olmalıdır: “Hər kəs daha çox böyüklər üçün yazmaq, ictimai mühitdə daha çox reaksiya doğurmaq istəyir. Uşaqlar üçün yazanda bir növ müəllimlik edirsən, pedaqoji mühiti bilməlisən. Böyüklər üçün yazanlar qədər populyarlığı qazana bilmirsən. Bu da istər-istəməz o sahə üzrə yaradıcı şəxslərin özünü ona həsr etməsini məhdudlaşdırır. Necə ki, bizim televiziyalarımızda uşaqlar üçün verilişlərdən imtina olunur. Ona görə ki, uşaq verilişləri heç reklam gətirmir. O baxımdan da uşaq yazarlığı bir şair və yazar üçün az mənəvi reklam verir. Ona görə də bu sahəyə az maraq var. Bunun üçün həvəsləndirmək lazımdır. Müşavirələr keçirilməli, bu sahədə dövlət sifarişləri olmalıdır”.

19-cu əsrin sonu, 20-ci əsrin əvvəllərində Azərbaycanda maarifçilik hərəkatının başladığını və bu zaman Abdulla Şaiq, Abbas Səhhət, S.S.Axundov kimi uşaq yazarlarının meydana gəldiyini deyən millət vəkili bunun bir tendensiya olduğunu vurğuladı: “O dövrdə uşaqlar üçün ədəbiyyat yarandı, çünki məktəb yarandı. 1912-ci ildə birinci dəfə Abdulla Şaiq əlinə jurnal alıb sinifə daxil oldu və Azərbaycan dilində Azərbaycan ədəbiyyatından dərs dedi. Ondan çox sonralar Azərbaycan dilli məktəblər yarandı, amma necə sürətlə yarandı? Uşaq ədəbiyyatı üçün məktəb əsasdır. Bizim yazıçılarımız, şairlərimiz o məktəbə müraciət etməlidirlər. C.Vurğun bir müraciətində bildirirdi ki, balalarımız üçün gözəl əsərlər yaradılmalı, yazanda da insan üçün yazıldığı nəzərdə tutulmalıdır. Bəzən uşaqları “uşaq” yerinə də qoyub yazırlar. Ortada primitiv şeylər də olur”.

Təhsil Nazirliyi məsuliyyət daşıyır

N. Cəfərov bildirdi ki, uşaq jurnalları, nəşrləri ilə bağlı məsuliyyəti Yazıçılar Birliyi, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi ilə yanaşı, daha çox Təhsil Nazirliyi daşımalı, bu sahədə maraqlı olmalıdır. Belə ki, nazirlik vaxtaşırı müsabiqələr keçirməli, bu sahədə xüsusi proqramı olmalıdır: “Təhsil Nazirliyi yalnız dərsliklərlə kifayətlənməməlidir Uşaqlar üçün ədəbiyyat yaradılmasında, nəşr olunmasında maraqlı olmalıdır. Xüsusilə, də uşaq jurnalları. Uşaq jurnaları buraxılmaqla yanaşı, məktəblərə, uşaqlara da çatdırılmalıdır. Dərsliklərin çatdırılması yolları var. Orta məktəblərdə pulsuz dərsliklərin paylanılması böyük uğurdur. Amma bu davam etdirilməlidir. Jurnallar da bu siyahıya daxil edilməlidir. Vəsait ayrılmalıdır. Əminəm ki, maddi vəsait ayrılsa, uşaq ədəbiyyatı da inkişaf edəcək. Yəni uşaq şairi şeirinə qonorar da alacaq. Bu mənada hər şeyi taleyin və yaradıcıların ixtiyarına buraxmaq olmaz”. Millət vəkili artıq uşaqlarımızın çox zaman başqa təsirlər altına düşməsinin hiss olunduğunu bildirdi. Onun sözlərinə görə, mağazalarda rusdilli və digər dillərdə kitabların çoxluğu problemlər yarada bilər: “Uşaqlar rusdilli ədəbiyyat oxuyacaq, tərcümələr, xarici ədəbiyyat oxuyacaqlar. Şəkilli kitabları görəcəklər və valideynləri də alacaq. Bu barədə soruşanda da deyirlər ki, yoxdu biz neyləyək? Hər halda uşaq kitabları və jurnalları, qəzeti, mətbuat orqanları nəşrləri sırasında yerini almalıdır. Elektron dərsliklər, jurnallar, qəzetlər olmalıdır uşaqlar üçün. İnternet sistemi inkişaf edib, məktəblərimizdə internet var. Uşaq nəşrləri sahəsi bütöv bir şəbəkidir. Burada iki böyük məqam var ki, onlara istinad etməliyik. Onun biri yaradıcı şəxslər, ikincisi isə hökumət orqanlarıdır. Xüsusilə Təhsil Nazirliyi bizim gəncliyimizin normal yetişməsi üçün cavabdehdir. Nəzarət orada olmalıdır ki, bu cür nəşrlər olsun və uşaqlara Azərbaycan dilli ədəbiyyat gedib çata bilsin”.

Aygün

Olaylar.- 2014.- 30 yanvar.- S.13.