Tamaşaçını riqqətə

gətirən “Nadir şah”

Fevralın 21-da Akademik Milli Dram Teatrında yazıçı-publisist Yunus Oğuzun eyniadlı əsəri əsasında hazırlanmış “Nadir şah” pyesinin növbəti tamaşası keçirilib.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sifarişi ilə hazırlanan tamaşanın quruluşçu rejissoru Gümrah Ömərdir. Janrı iki hissəli dramatik xronika kimi təyin olunmuş tamaşada Nadir şah obrazını xalq artisti Ramiz Novruz ifa edib. Tamaşa haqda ilk əvvəl qeyd etməliyik ki, “Nadir şah”ın son nümayişində özünə bəlli bir tamaşaçı kütləsi qazandığı məlum oldu. Nümayişin qarlı və əlverişsiz hava şəraitinə baxmayaraq, insanların axın-axın teatra gəlməsi, zalda hökm sürən ajiotaj tamaşaya olan marağın təzhürüydü. Bu dəfəki seans da əvvəlkilərdən fərqli olmadı: Bütün pərdələr açıq və maraqlıydı. Hiss olunurdu ki, rejissor tamaşanı hazırlamaq üçün romanı diqqətlə oxuyub. Ssenarini romana əsaslandırmaq üçün kitabı incəliklə tort dilimləri kimi kəsib hadisələri ümumi nəticəyə kökləyib. Tamaşa hazırda yaşadığımız dövrlə Nadir şahın hakimiyyətdə olduğu dönəmi, oyunçuların diliylə, qısa cümlələr, məcaz və işarələri özündə birləşdirən replika-dialoqlarla bağlayıb. Bədii hissələrlə yanaşı rejissorun yazmaq texnikası, səhnə quruluşu, dekorlar, oyunçular üçün seçilmiş rekvizitlər, səhnənin çalışma rejimi, bütövlükdə isə teatra lazım olan bütün elementlər lazımi şəkildə dəyərləndirilib. Beləliklə, “Nadir şah” tamaşaçı auditoriyasının diqqətini səhnəyə cəlb edə bildi.

Tamaşanı izləyəcək yaş qrupu da əhəmiyyətlidir. Rejissor bu nüansı da diqqətə alıb. “Nadir şah” bu baxımdan hədəf kütləni bütün yaş qrupları ilə sinifləndirir. Bununla yanaşı izləyici kütlənin iqtisadi, psixoloji, sosial, fiziki, və mədəni bucaqları da qiymətləndirilib. Paralel olaraq, roman səhnədə onu əhatə edəcək qədər məhdudlaşdırılıb. Açıq şəkildə isə tamaşa çərçivəsiz güclü təsir yaratmaq xüsusiyyətinə malikdir. Yəni ki, ilk baxışda dramatik tamaşa kimi görünən “Nadir şah” incə yumor, bədii və tarixi çalarlarıyla da zəngindir. Səhnələr arasında qoyulmuş keçidlər baş verən hadisələri düzgün şəkildə əlaqələndirir. Yekun hissəsində bunun açıq şəkildə şahidi oluruq. Hadisəni əmələ gətirən əhvalatlar seriyalar şəklində biri-birinə peşəkarlıqla bağlanıb. Müxtəlif əhvalatların baş obrazları üçün tarixi mənbələrdə təsvir edilmiş xüsusiyyətlər yüklənib.

Tamaşaçı üçün ən maraqlı nüans tamaşada baş obrazın qarşısına zidd xarakterin çıxarmaqla qarşıdurma yaratmaqdır. İzləyici Nadir şah və ona tərs olan oğlu Rzaqulu ilə qarşılaşması səhnəsində bunu gördü. Nadir şahın hədəf yoluna maneə kimi çıxarılan Rzaqulu saray daxilində baş verən gizli çevriliş planının mərkəzində dayanır. Nadir şah bundan xəbər tutandan sonra onu cəzalandırır. Lakin hadisələr nə Nadir şahın, nə də tamaşaçıların gözlədiyi sonluqla bitmir. Avşar dövlətinin yaradıcısı və sonuncu hökmdarı ona qarşı hazırlanmış sui-qəsdin qurbanına çevrilir. Tamaşanın gözlənilməyən başlıqla başlayıb, sürpriz nəticə ilə başa çatması novella təsiri bağışlayır. Rejissor bu səhnədə hadisə yarada bilib və bununla ümumi baxışa həyəcan qatmağı bacarıb.

Tamaşa başlayanda sonu bəlli deyildi, lakin hadisələrin müəyyən bir sonluğa doğru axdığı açıq hiss edilir. Bu, ssenaridə diqqət edilməli əsas faktordur. Tamaşaçının diqqət etdiyi amil də, əsərin sonun mütləq formada qətiləşdirilməsi və baş verənlərin nəticəyə doğru zəncirvari şəkildə inkişaf etməsidir.

Nadir şahın fiziki görünüşü, fiziki bacarıqları, psixoloji xüsusiyyəti, əxlaq anlayışı, inancı, zehni bacarıqları, xasiyyəti, patoloji meylləri, kompleksləri, fobiyası, ictimai baxışı, milliyyəti, şah olmamışdan əvvəlki sinfi mənsubiyyəti, idealları Hindistanı fəth etdikdən sonrakı çıxışında net şəkildə verilir. Nadirin Hindistanı fəthinin üzərində xüsusilə dayanılması azərbaycanlı hökmdarın tarixdə hansı rolu oynadığını göstərən ekrandır. Bu məsələ Nadir şahın rus elçisi və Əmir Teymurun ruhu ilə dialoqunda iki dəfə təkrar olunur. Makedoniyalı İskəndər və Əmir Teymurla müqayisədə Nadir şah Hindistanı fəth edərək özündən əvvəlki böyük hökmdarların edə bilmədiklərini bacarır. Həmin səhnələrdən ortaya çıxan nəticə budur ki, Nadir bütün dövrlərin ən böyük hökmdarıdır. Əmir Teymur və Rusiya elçisinin imperatriça Yekaterinanın diliylə Nadiri “Böyük fateh” adlandırmasında da bunu açıq şəkildə görürük. Tamaşa Az. TV tərəfindən lentə alınıb.

Mənsur

Olaylar.- 2015.- 24 fevral.- S.8.