Gəlirli məşğulluq növü:

Baramaçılıq

Dövlət səviyyəsində həyata keçirilən stimullaşdırıcı tədbirlərdən sonra baramaçılıq sahəsinin də inkişaf edərək əvvəlki şöhrətinə çatacağı gözlənilir. Baramaçılıq olduqca qədim tarixə malik gəlirli məşğulluq növlərindən biridir.Tarixi mənbələrə görə, tut ipəkqurdundan ipəyin alınması hələ eramızdan əvvəl XXVII əsrlərdə məlum olub. Arxeoloji qazıntılar bu sənətin hətta eramızdan 5 min il əvvəl mövcud olduğunu da deməyə əsas verir. Baramaqurdu əsasında ipəkçilik qədim zamanlardan Çin,Yaponiya, Cənubi Koreya, Hindistan, İran, Türkiyə, Orta Asiya və Cənubi Qafqaz ölkələrində, həmçinin digər ərazilərdə inkişaf edib. VII əsrdən isə ipəkçilik Azərbaycanda inkişaf etməyə başlayıb. Bunun üçün Azərbaycan ərazisinin səth quruluşu, əlverişli iqlim şəraiti, xüsusən bol günəş işığı, tarixi əmək vərdişləri, tut ağaclarının yetişdirilməsi üçün əlverişli şərait imkan verirdi. XI-XII əsrlərdə Bərdə, Şamaxı, Gəncə, Şəki və digər şəhərlərdə fəaliyyət göstərən ipək istehsalı müəssisələri kəmiyyət və keyfiyyətlərinə görə bütün dünyada şöhrət qazanıb. XIX əsrdə Rusiyada ipək istehsalı müəssisələri əsasən Azərbaycandan alınan barama xammalı hesabına işləyib. Sovetlər İttifaqı dövründə ölkəmizdə istehsal olunan ipək parça təkrar emal üçün SSRİ-nin 250 ipək parça kombinatlarına göndərilirdi. Lakin əfsuslar olsun ki, müstəqilliyimizin ikinci dəfə bərpasından sonrakı illərdə bir çox sahələr kimi, baramaçılıq da Azərbaycanda tənəzzülə uğrayıb.

Prezidentin qarşıya qoyduğu məqsəd və vəzifələr

Lakin ümumdünya iqtisadi böhranı fonunda ölkəmizdə qeyri-neft sektorunun, o cümlədən aqrar sektorun, kənd təsərrüfatının inkişaf etdirilməsi istiqamətində görülən tədbirlər bu qədim və gəlirli peşə növünün də aktuallığını artırıb. Hətta Prezident İlham Əliyev Nazirlər Kabinetinin son iclasında Azərbaycan üçün ən vacib kənd təsərrüfatı sahələrinin yaxın illərdə inkişaf etdirilməsinin əhəmiyyətini vurğulayarkən, bu sırada baramaçılığın da strateji məhsul kimi inkişafının vacibliyini qeyd edib. O, bildirib ki, iqtisadi baxımdan gəlirli sahə olan, minlərlə insanın iş yerinə çevriləcək baramaçılıq sektoru inkişaf etməlidir. Dövlət başçısı sovetlər birliyi dövrünə qısa ekskurs edərək deyib ki, sovet vaxtında bir sıra rayonlarda bu sahə çox uğurla inkişaf edib, bol məhsul əldə olunub və insanlar yaxşı pul qazanıblar. Prezident İlham Əliyev müvafiq dövlət qurumlarına baramaçılığın inkişaf etdirilməsi üçün müvafiq tapşırıqlarda verib. Bəs, bu sahədə görüləcək işlər, dövlət tərəfindən atılacaq addımlar baramaçılığın əvvəlki şöhrətini özünə qaytara biləcəkmi? İpəkçiliyin İnkişaf Konsepsiyası Azərbaycan Elmi Tədqiqat İpəkçilik İnstitutunun sabiq direktoru, aqrar elmləri doktoru Allahverdi Seyidovbu barədə danışarkən bildirib ki, “Azərbaycan Respublikasında İpəkçiliyin İnkişaf Konsepsiyası” layihəsində Azərbaycanın kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrindən olan ipəkçiliyin inkişafı prioritet vəzifə olaraq müəyyən edilib. Onun sözlərinə görə, burada kənd təsərrüfatı məhsullarının istehsalı, tədarükü və emalı sahələrində sahibkarlıq fəaliyyətinin, istehsal olunmuş kənd təsərrüfatı məhsullarının həm ölkə daxilində, həm də xaricdə satışının, habelə aqrar elmin maddi - texniki bazasının möhkəmləndirilməsi və bu sahənin inkişafı üçün müasir tələblərə cavab verən kadrların hazırlanmasının dəstəklənməsi öz əksini tapıb: “Bərdə, Ucar, Zərdab, Balakən, Qax, Şəki rayonlarında, Naxçıvan Muxtar Respublikasında ipəkçilik məhsullarının istehsalının və emalının inkişafının dəstəklənməsinin davam etdirilməsi nəzərdə tutulub. Bu Konsepsiya çərçivəsində Azərbaycan Respublikasında ipəkçiliyin mövcud vəziyyəti təhlil olunub, problemləri üzə çıxarılıb, ipəkçiliyin inkişafı üzrə dövlət siyasətinin prinsipləri, istiqamətləri, məqsədlər və strateji hədəflər, inkişaf istiqamətləri və qarşıda duran konkret vəzifələr, Konsepsiyanın reallaşdırılma mərhələləri və gözlənilən nəticələr öz əksini tapıb. Konsepsiya Azərbaycanda ipəkçiliyin inkişaf etdirilməsi istiqamətində uzunmüddətli dövr üçün konkret tədbirlərin hazırlanması məqsədilə hüquqi, iqtisadi və təşkilati əsasların müəyyən edilməsinə istiqamətlənib”.

Aqrar-sənaye klasterlərinin yaradılmasına ehtiyac var

A.Seyidov deyib ki, bu sahədə inkişafa nail olmaq üçün əsas prinsiplərdən biri Azərbaycanda ipəkçiliyin inkişaf etdirilməsinin dünya praktikasında özünü səmərəli təşkilat forması kimi doğrultmuş aqrar-sənaye klasterləri yaradılması yolu ilə həyata keçirilməsi, baramaçılğın və ipək sənayesinin inkişafında müasir texnologiyalardan istifadədir. Alimin fikrincə, baramaçılıq infrastrukturunun maddi-texniki təchizat səviyyəsinin müasir tələblərə uyğunlaşdırılması, mülkiyyət formasından asılı olmayaraq ipəkçilik təsərrüfatları üçün bərabər imkanların yaradılması da olduqca vacibdir: “İpəkçilik sahəsinə dövlət dəstəyinin ünvanlılığı - ipəkçilik sahəsində kiçik və orta sahibkarlıq subyektlərinin fəaliyyətinin dəstəklənməsi, ipəkçilik təsərrüfatlarının özünümaliyyələşdirmə əsasında işləməsinin təmin edilməsi - intensiv metodlar əsasında məhsuldarlığın və ümumi məhsul buraxılışının artırılması, habelə, “dərin istehsal” üsulunun tətbiq olunması yolu ilə baramaçılığın və ipəkçiliyin gəlirli fəaliyyət növünə çevrilməsi, sahənin inkişafına yönəldilmiş investisiyaların özünü ödəməsi və bununla da sahənin özündə inkişaf potensialının formalaşması da mühüm məsələdir. Bundan başqa, Özbəkistanda ipəkçilikdə yaradılmış texnopark modelinin Azərbaycana gətirilməsinə də nail olmaq lazımdır”.

Barama istehsalına görə dünyada 8-ci, SSRİ-də 2-ci

Bakı Dövlət Universitetinin professoru Neron Babaxanov qeyd edib ki, Azərbaycanda vaxtilə yüksək gəlir gətirən, 150 min nəfərin çalışdığı baramaçılıq sahəsi son 20-25 ildə ciddi tənəzzülə uğrayıb. Onun sözlərinə görə, baramaçılığın inkişafına ögey və biganə münasibət nəticəsində 7 barama toxumu zavodu, 2 damazlıq ipəkçilik stansiyası, 30 barama qurutma məntəqəsi, 80-ə qədər barama tədarükü və ilkin emalı müəssisələri fəaliyyətini dayandırıb: “Hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində Naxçıvan Muxtar Respublikası, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti və Azərbaycanın 31 inzibatı rayonunda hər il orta hesabla 4,3-5 min ton barama istehsal olunurdu. Həmin dövrdə Azərbaycan dünyada barama istehsalına görə 8-ci, SSRİ-də isə Özbəkistandan sonra 2-ci yeri tuturdu. Əfsuslar olsun ki, müstəqilliyimizdən sonrakı illərdə bu sahə getdikcə tənəzzülə uğradı. Lakin buna baxmayaraq, bir sıra mühüm tədbirlər həyata keçirməklə, Azərbaycanda ən gəlirli sahə olan baramaçılığın əvvəlki şöhrətini qaytarmaq mümkündür. Belə ki, ilk növbədə baramaqurdunun yem bazasını təmin etmək üçün yeni tinglik təsərrüfatlarının yaradılması çox vacibdir. Bu məqsədlə Çindən ilkin olaraq 1-2 kiloqram toxum gətirilərsə, 3 ildən sonra ondan 1-1,5 milyon ədəd tut şitili əldə etmək olar, Azərbaycanda dünya bazarındakı mövcud qiymətlərə uyğun barama satışı reallaşa bilər. Ölkəmizdə bu sahənin əsas zəifləmə səbəblərindən biri də bu sahə ilə məşğul olan insanların zəhmətinə görə ödənişlərin çox aşağı qiymətdə olmasıdır. Odur ki, bu sahədə qiymət siyasəti hökumət tərəfindən tənzimlənməlidir. Bir çox strateji sahə kimi baramaçılığın inkişafına müdaxilələr olmasına qəti surətdə yol verilməməlidir. Bu sahə üzrə ixtisaslı mütəxəssislərə xüsusi ehtiyac olduğunu nəzərə alaraq müvafiq ali və orta ixtisas təhsil müəssisələrində baramaçılıq fakültələri yaradılmalıdır. Bundan başqa, baramaçılığın yaxın gələcəkdə inkişafını təmin edən barama tədarükünün ilkin emalı müəssisələri və onların maddi-texniki bazası da yaradılmalıdır”.

Qızıl medallı Azərbaycan ipəyi

Baramaçılıq üzrə mütəxəssis Məzahir Ədilov da mətbuata açıqlamasında bildirib ki, baramanın kiloqramına verilən məbləğ kümdarların (baramaçılıqla məşğul olanlara deyilir) maddi maraqlarını ödəmədiyindən baramaçılığa maraq ötən illərdə tədricən ölüb: “Vaxtilə bəzi zonalarda əhalinin təxminən 85-90 faizi ipəkçiliklə məşğul olub. Azərbaycan ipəyi dəfələrlə sərgilərdə qızıl medala layiq görülüb. Xüsusilə Ordubad və Şəki ipəyi 5 qızıl medal alıb. Amma respublikamız müstəqillik əldə etdikdən sonra rayonların diqqətdən kənarda qalması bir çox sahələr kimi ipəkçiliyə də güclü zərbə vurdu. Ağacların yanacaq kimi istifadə olunması ipəkçilik sənayesini məhvə apardı. Bundan başqa kümdarların bu sahədə maddi maraqlarının təmin olunmaması onların əllərini işdən soyutdu. Baramaçılığın tarixə qovuşmasının bir səbəbi də kolxoz və sovxoz təsərrüfatlarının ləğv olunması və onların ərazisinin özəlləşdirilməsi oldu. Halbuki kolxoz və sovxozların hər birinin ərazisində 7 kiloqram tut ipəkqurdunu yemləmək üçün tut bağları var idi. Həmin bağları pay torpaqları kimi əhaliyə payladılar. Şəxsi təsərrüfatda baramaçılığın gəlir gətirmədiyini görən kümdarlar tut ağaclarını yanacaq kimi istifadə etdilər. Bu səbəbdən də baramaçılıq tənəzzülə uğradı. Halbuki, sovet dövründə bu sahə ilə məşğul olanlar kifayət qədər gəlir götürür, hətta övladlarının xeyir işlərini də bu qazancla etməyi planlaşdırırdılar. O vaxtlar baramanın bir kiloqramı 5 manat 10 qəpiyə satılırdı. Hətta elə şəxslər var idi ki, onlar bir ton barama verirdilər. Odur ki, baramaçılığı inkişaf etdirə bilsək və kümdarların maddi maraqlarını təmin olunsa, baramaçılıqdan kifayət qədər gəlir götürə bilərik. Çünki sovet dövründə baramaçılıqdan Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında “Azəripək” İdarəsində o qədər gəlir yığılırdı ki, hətta bütün xərcləri ödədikdən sonra belə küllü miqdarda vəsait qalırdı. Biz nazirliyə artıq qalan məbləği sosial sahəyə yönəltməyi təklif edirdik”. Stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsinə başlanılıb sevindirici haldır ki, uzun illərdən sonra artıq Azərbaycanda da bu cür gəlirli sahənin inkişaf etməsi üçün stimullaşdırıcı tədbirlərin görülməsinə başlanılıb. Hazırda bir kiloqram baramanın 8 manatdan alınacağı barədə məlumatlar var. Bu kimi səbəblərdən, bir çox regionlarda, o cümlədən Zaqatala rayonunda baramaçılığın inkişaf etdirilməsi işlərinə başlanılıb. Bu məqsədlə kəndlərdə baramaçılıqla məşğul olmaq istəyən insanlarla müqavilələrbağlanıb. Bu il rayonda 2 tona yaxın baramanın istehsal ediləcəyi proqnozlaşdırılır. Bunun üçün istehsalçılar ödənişsiz qaydada barama qurdu toxumu və kağızla təmin ediləcək. Bununla belə, istehsalı əvvəlki səviyyəyə çatdırmaq üçün uzun illər lazımdır. Bu hədəfə nail olmaq üçün isə ilk növbədə yem bazasını təmin edən yeni tut bağlarının salınması planlaşdırılıb. Məhsul satışından böyük gəlir əldə etmək Naxçıvan Muxtar Respublikasının kənd və qəsəbələrində, yol kənarlarında tut ağaclarının əkin sahəsinin xeyli genişləndirilməsi qədim diyarda baramaçılığın yenidən canlandırılmasına şərait yaradıb. NMR Ali Məclis Sədrinin imzaladığı fərmanla təsdiqlənən “2014-2018-ci illərdə Naxçıvan Muxtar Respublikasının sosial-iqtisadi inkişafı üzrə Dövlət Proqramı”nda da baramaçılığın inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulub. Qeyd edək ki, baramaçılıq sahəsi vaxtilə NMR-in Ordubad rayonunda xeyli inkişaf edib. Aparılan təhlillər zamanı müəyyən olunub ki, muxtar respublikada yaş barama istehsalı 1970-ci ildə 72,6 ton, 1975-ci ildə 87,6 ton, 1980-ci ildə 122 ton, 1983-cü ildə 137 ton, 1990-cı ildə 89 ton, 1993-cü ildə isə azalaraq 22,7 ton olub. İstehsal edilən yaş barama məhsulu o dövrdə mərkəzləşdirilmiş qaydada satışa çıxarılıb. Məhsul satışından xeyli gəlir əldə olunub. Bütün bunlar nəzərə alınaraq, bu sahənin yenidən inkişafı istiqamətində işlər davam etdirilir. Dünya bazarında baramanın bir tonu 15-16 min manat Dövlət başçısı İlham Əliyevin Nazirlət Kabinetinin iclasında səsləndirdiyi fikirlərdən sonra Ağcabədi rayonunda da torpaq mülkiyyətçiləri və əvvəllər baramaçılıqla məşğul olan şəxslərin iştirakı ilə ümumrayon toplantısı keçirilib. Bildirilib ki, rayonda 1 şəhər, 1 qəsəbə, 12 kənd ərazisində 45,85 hektar çəkil bağı qorunub saxlanılıb. Ağcabədi Regional Meşə Tingliyi Mərkəzində 10 min ədəd çəkil tingi var, əlavə olaraq 20 min çəkil ting toxumunun əkilməsi nəzərdə tutulub.Yığıncaqda rayonda baramaçılığın bərpa edilməsi ilə bağlı fikir mübadiləsi də aparılıb və 2016-cı ildə 4 ton barama istehsalı planlaşdırılıb. Qeyd edilib ki, gələcəkdə Yaponiyadan enliyarpaqlı çəkil tinglərinin gətirilməsi hesabına barama istehsalını 150 tonadək çatdırmaq mümkün olacaq. Xatırladaq ki, dünya bazarında baramanın bir tonu 9-10 min dollara, başqa sözlə, 15-16 min manata satılır. İpək parçanın qiyməti isə bundan təxminən 2 dəfə bahadır. Bir baramadan 800-1200 metr uzunluğunda sap almaq mümkündür. Bu saplardan isə sonradan ipək parça istehsal edilir.

Alim Hüseynli

Olaylar.- 2016.- 27 aprel.- S.12.