Mətbuatımızın 141 illik

çətin və şərəfli dövrü

Bu gün Azərbaycan bu sahədə dünyaya nümunədir Azərbaycanda Milli Mətbuatın yaranmasından düz 141 il keçir. 1875-ci il, iyulun 22-də Həsən bəy Zərdabinin nəşr etdirdiyi "Əkinçi" qəzeti ilə Milli Mətbuatın ilk bünövrəsi qoyuldu.

Bütün Qafqazda böyük əks-səda doğuran "Əkinçi"nin ərsəyə gəlməsində Həsən bəy Zərdabi ilə yanaşı Mirzə Fətəli Axundov, Seyid Əzim Şirvani, Nəcəf bəy Vəzirov, Əsgər ağa Gorani və başqa ziyalıların da müstəsna xidmətləri olub. Ümumiyyətlə, dövrünün görkəmli maarifçiləri olan bu şəxsiyyətlər "Əkinçi" qəzeti səhifələrində öz maarifçi və demokratik ideyalarını təbliğ edərək, ictimai, siyasi və bədii fikrin inkişafına böyük təsir göstərirdilər. O zaman "Əkinci" də bir qayda olaraq elm, maarif və mədəniyyətin, ədəbiyyat və incəsənətin inkişafına, yeni tipli məktəblərin yaradılmasının zəruriliyinə aid materiallar dərc edilirdi. Qəzetin qazandığı ən böyük uğurlar ilk növbədə onun dilinin xalq dilinə yaxın, sadə və səlis olması idi. Xalqın elmi və mədəni cəhətdən tərəqqi etməsi uğrunda çalışan "Əkinçi" qadın azadlığı və qadın təhsili ideyasını təbliğ edən ilk Azərbaycan qəzeti olmuşdu. O, dini mövhumata, xurafata və cəhalətə qarşı kəskin çıxışlar edirdi. Qəzetdə təbiət elmləri və kənd təsərrüfatının inkişafı ilə bağlı elmi-kütləvi məqalələr də verilirdi. "Əkinçi" Azərbaycandan kənarda da - Gürcüstan, Dağıstan, Özbəkistan və başqa yerlərdə yayılırdı.

Milli demokratik mətbuatın "Əkinçi" qəzeti tərəfindən bəyan edilmiş başlıca prinsipləri - maarifləşmə, müasirləşmə, məfkurə saflığı, ümummilli məqsədlərin təbliği, bəşəri dəyərlərin milli ənənələrlə üzvi vəhdəti, ədəbi dilin danışıq dilinə yaxınlaşdırılması, hadisələrin obyektiv işıqlandırılması Azərbaycanda milli demokratik mətbuatın gələcək inkişafı üçün təməl daşları rolunu oynadı. 1877-ci ildə "Əkinçi" qəzeti bağlandıqdan sonra müxtəlif səylər göstərilməsinə baxmayaraq ölkəmizdə bir müddət Azərbaycanca mətbu orqan çıxmadı. Ölkədə cərəyan edən ictimai proseslər və cari məsələlər bir müddət yerli rusdilli mətbuatda öz əksini tapırdı. Bakıda rus dilində çıxan ilk qəzet isə birinci nömrəsi 1871-ci ilin mart ayında işıq üzü görən "Bakinski listok" oldu. 1876-cı ildə ikinci rusdilli qəzet "Bakinskiye izvestiya" nəşrə başladı. Rusdilli qəzetlər içərisində daha uzunömürlü olmuş "Kaspi"nin 1897-ci ildən etibarən naşirliyini Hacı Zeynalabdin Tağıyev öz üzərinə götürmüş və təxminən həmin dövrdən onun redaktoru Əlimərdan bəy Topçubaşov, sonralar isə Əlibəy Hüseynzadə olmuşdu.

Azərbaycan mətbuatında "Molla Nəsrəddin" jurnalının da özünəməxsus yeri var. 1906-cı ildə işıq üzü görən jurnal mətbuat tarixində ən görkəmli məzhəkə jurnalıdır. Burada günün siyasi həyatı kəskin bir qələm ilə əks olunur. Jurnal yalnız ümumi məsələlərdən yox, ölkənin daxili vəziyyətindən, şəhər həyatından da bəhs edirdi. Cəlil Məmmədquluzadənin təşəbbüsü, redaktorluğu və naşirliyi ilə Tiflisdə həftəlik olaraq dərc edilən "Molla Nəsrəddin" müstəmləkəçilik siyasətini, geriliyi, mövhumatı amansız satira atəşinə tuturdu. Günümüzdə Azərbaycan mətbuatının inkişaf prosesi müstəqillik illərindən sonraya təsadüf etdi. Xüsusilə, ümummilli lider Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə gəlişindən sonra ölkədə kütləvi infiormasiya vasitələrinin normal fəaliyyəti üçün əlverişli şərait yaradıldı. Ümummilli liderin bu sahəyə göstərdiyi diqqət və qayğı nəticəsində mətbuatın inkişafında sözün əsl mənasında dönüş yarandı. Ölkədə siyasi plüralizm və söz azadlığını təmin etmək üçün mühüm işlər həyata keçirildi. Azərbaycan mətbuatının sürətli inkişafı respublikamızda dünya standartlarına cavab verən müstəqil kütləvi informasiya vasitələrinin yaranmasına gətirib çıxardı. Heydər Əliyevin bu istiqamətdə atdığı ən mütərəqqi addımlardan biri qəzetlər üzərində mövcud olan senzuranı ləğv etməsi oldu. Belə ki, 1998-ci ilin avqust ayının 6-da prezident Heydər Əliyevin imzaladığı xüsusi Sərəncamla Azərbaycanda mətbuat üzərindən senzura götürüldü. Həmçinin, 1999-cu ildə Kütləvi İnformasiya Vasitələri (KİV) haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununun (ARQ), digər hüquqi-normativ aktların qəbulu həyata keçirilib. Bütün bunlarla yanaşı Heydər Əliyev bir neçə dəfə qəzetlərin Azərbaycan Nəşriyyatına olan borclarını dondurdu. Bu yenicə müstəqillik əldə etmiş ölkədə mərkəzi hakimiyyətin azad söz, müstəqil mətbuata, fikir və söz azadlığına necə böyük dəyər verdiyinin göstəricisi idi.

Azərbaycanda mətbuatın çiçəklənmə, intibah dövrü isə 2003-cü ildən sonraya təsadüf etdi. Heydər Əliyev siyasi kursunun layiqli davamçısı İlham Əliyev də hakimiyyətə gəldiyi ilk gündən ölkədə fikir və söz azadlğının daha da inkişaf etdirilməsi, kütləvi informasiya vasitələrinin üzləşdiyi ən xırda problemlərin belə aradan qaldırılması istiqamətində mütərəqqi addımlar atdı. Qəzetlərin Azərbaycan Nəşriyyatına olan borclarının silinməsi, mətbu orqanlara birdəfəlik yardımın ayrılması, dövlət başçısının müntəzəm olaraq media kapitanları ilə görüşüb onların üzləşdiyi problemləri dinləməsi və s. bu sıraya aid etmək olar.

Azərbaycan Prezidentinin bu istiqamətdə atdığı ən mütərəqqi addımlardan biri də 31 iyul, 2008-ci il tarixli Sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin (KİV) inkişafına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyası (DDK) kimi mühüm sənəd təsdiq etməsi oldu. Konsepsiyaya uyğun olaraq isə 22 may 2009-cu ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu (DDF) yaradılmışdı. Fəaliyyət göstərdiyi 7 il ərzində KİVDF-nin keçirdiyi yüzlərlə fərdi jurnalist yazı müsabiqələri media işçilərinin sosial şəraitinin yaxşılaşdırılmasına, kütləvi informasiya vasitələrinin layihələrinin maliyyələşdirilməsi isə ümumilikdə qəzetlərin maddi durumunun normallaşmasına imkan yaratdı.

Bütün bunlarla yanaşı dövlət başçısı Azərbaycanın mətbuat tarixinə qızıl həriflərlə yazılmış ilkə də imza atdı. Jurnalistlərin sosial-mənzil şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədilə yaşayış binasının tikintisi barədə müvafiq sənəd imzalayan Prezident İlham Əliyev 2013-cü il, iyul ayının 22-də həmin binanın açılış mərasimində iştirak etməklə daha bir ilkə imza atdı. Beləliklə, dövlət başçısının diqqət və qayğısı nəticəsində yüzlərlə media işçisi dövlət tərəfindən pulsuz olaraq mənzillə təmin edildi. Təsadüfi deyil ki, həmin ərəfədə demək olar ki, bütün dünya mətbuatı Azərbaycandan, indiyə qədər heç bir ölkədə baş verməyən bir hadisədən, media işçilərinə dövlət tərəfindən pulsuz olaraq ev verilməsindən yazdı. Hazırda isə media işçiləri üçün daha bir yaşayış binasının tikintisi tam başa çatmaq üzrədir. Yaxın vaxtlarda daha 255 KİV nümayəndəsi dövlətin bu qayğısının əyani şahidinə çevriləcək.

Göründüyü kimi, bu gün Azərbaycan mətbuatı özünün inkişaf dövrünü yaşayır. İstər ölkədə media vasitələrinə yaradılan şərait, istər fikir və söz azadlığının yüksək səviyyədə təmin olunması, istərsə də digər amillər onu deməyə əsas verir ki, Azərbaycan bu sahədə təkcə yerləşdiyi regiona deyil, eləcə də bütün dünya ölkələrinə nümunə ola bilər.

S. İsmayılbəyli

Olaylar.- 2016.- 22 iyul.- S.8.