Əsəbi sakitləşdirən, qan

təzyiqini tənzimləyən meyvə

Azərbaycanda innab bitkisi çox qədim zamanlardan becərilir. Bu bitkinin 50-dən artıq növü var. Qurudulmuşundan dərmanlar, şərbətlər, çaylar hazırlanır. Hələ iki min il bundan qabaq innab müalicəvi əhəmiyyəti ilə məşhur olub. Hindistanda innabdan bəlğəmqovucu, sinə yumşaldan vasitə kimi daha çox istifadə edilir. İnnab ağacının kökünü qaynadıb suyunu qızdırmanı salmaq üçün içirlər.

Koreyada innabın toxumundan yuxugətirici vasitə kimi istifadə edilir. Beləcə onun əsəbsakitləşdirici təsiri sübuta yetir. Çətin həzm olunduğundan, şəkərlə yanaşı istifadə edilir. İnnabda aşağıda qeyd olunan maddələr vardır: karotin, C vitamini, şəkər 60 %-ə qədər, üzvi turşular 1,6 % və pektin maddələri və s. Bundan başqa meyvələrdə yod birləşmələri də müəyyən edilib. İnnabın yarpaqları da faydalıdır. İnnab bitkisinin yarpaqları sadə, növbə ilə düzülmüş, çılpaq və parlaq yaşıldır. İnnab meyvəsi müxtəlif formada: armudvari, silindrik, dəyirmi, çəlləkvari, yumurtaşəkilli və geniş konus şəkilli olur. Meyvələrin dadı şirin, turşa şirin olur.Onların yumşaq sarımtıl ləti vardır. Meyvə qırmızı, açıq qəhvəyi və tünd qəhvəyi rəngdə olur. Meyvənin bir ədəd çəyirdəyi var. İnnab meyvəsinin tərkibində tanin, zülal, P vitamini, pektin maddələri, C vitamini, müxtəlif turşular və çoxlu mikroelementlər vardır. İnnab meyvəsində olan rutin maddəsi insanın qan təzyiqini aşağı salır. Sərinləşdirici xassəyə malikdir. Boğaz və sinəni yumşaldır, böyrək, qaraciyər üçün münasibdir, təmiz və saf qan yaradır. Bir qədər gec həzm olunur və köp əmələ gətirir. Onu gülabda isladıb yemək həzmi asanlaşdırır. Cinsi fəaliyyəti zəiflədir. İnnabı iskəncəbi ya kasnı arağı ilə bişirib işlətmək ödü yüngülləşdirir, qan təzyiqini tənzimləyir. İnnab günəşdə qurudularaq hazırlanan, iri meyvələri olan və çərəz kimi çayla təqdim edilən son dərəcə ləzzətli və faydalı şəfalı bitkidir. İnnab çiçəkləri bal arıları üçün yararlı qidadır. Belə xüsusiyyətlərinə görə innab meyvələrindən yeyinti sənayesində və təbabətdə geniş istifadə edilir. İnnab bitkisinin müsbət xüsusiyyətlərindən biri də onun məhsula faraş düşməsidir. Bağda əkilmiş ting ikinci il məhsul verir. İnnab bahar aylarında xoş qoxulu sarı rəngli çiçəklər açır. İlk başlarda yaşıl ikən yetişkinləşdikcə qırmızıya və qara-bənövşəyi rəngə dönür. Əsasən innab senyabr ayının 15-dən oktyabr ayının əvvəlinə qədər yetişir. İnnabı plasmas qablarda saxlamaq məsləhətli deyil. Çünki innabların tərkibi dəyişə bilər. Qanın təmizlənməsinə və durulmasına yaxsı təsir göstərir. Yaxşı olar ki, innab qaranlıq yerdə, ya üstü örtülü halda saxlansın. Rəngi tünd olanları ayrı rəngi narıncı olanları isə başqa qaba yığmaq məsləhətlidir.

Kənd Təsərrüfatı Nazirliyindən verilən məlumata görə, innab, Murdarça fəsiləsinə, Ziziphus Mill. (2/2=20,24,26,40,48,60,72,96) cinsinə aid olub, 50-dən artıq növü birləşdirir. Bunlardan çoxu yarpaqlarının gözəl görkəmli olması və cazibədarlığı ilə fərqlənir. Yalnız üç növ meyvə bitkisi kimi məlumdur: Adi innab, Lotos innab, Mavrigiya innabı. Əksər sortların yaranmasında Adi innab iştirak etmişdir. Adi innab - Z.jujuba Mil., güclü boya malik ağac bitkisidir. Ağaclar 6-12 m və bəzən daha hündür (15 m) olur. Gövdəsi kələ-kötür, oduncağı bərk, qəhvəyi rəngli, çətri ensiz piramidal formalıdır. Cavan yaşlarında budaqlarda çoxlu tikan olur. Yaşlandıqca, xüsusən mədəni formalarda tikan olmur. Bu növün tikansız forması var. inermisRehd. adlanır və Çində “u-çi-çzao” adı ilə bağlarda becərilir. Yarpaqları sadə ayalı, parlaq üst tərəfdən tünd-yaşıl rəngli, alt tərəfdən açıq-yaşıl rəngli, ensiz ovalvari və ya lanset formalı, kənarı bütöv və ya azacıq dişlidir. Yarpağın uzunluğu 2-5 sm, eni 0,8-2,7 sm olur. Yarpaq yatağında iki ədəd tikan olur. İnnab birevli bitkidir, çiçəkləri ikicinslidir. Çiçəklər həlqəvi meyvə budaqcığı və zoğ üzərində, yarpaq qoltuğunda qruplarla yerləşir. Hər çiçək qrupunda 7-14 çiçək, hər zoğda isə 5-12 çiçək qrupu olur. Çiçəkləri xırda (3 mm), çiçək yatağı bir ədəd, lətli, yastı, sarı rənglidir. Beş ədəd kasa yarpağı, beş ədəd ləçək yarpağı vardır. Erkəkcikləri beş ədəd olub çiçək yatağına birləşir. İnnab meyvələrində 23-30% quru maddə vardır ki, bunun da əsasını (21-25%) şəkərlər təşkil edir. Eyni zamanda meyvələrdə 0,47-1,87% müxtəlif turşular, pektin maddələri (2,1-5,8%), C vitamini (350-735 mq%), P-fəal maddələr (25-100 mq%) və s. vardır. İnnab meyvələrindən həm təzə, həm də qurudulmuş halda geniş istifadə edilir. İnnab meyvələri çox qədimdən tibbi əhəmiyyət kəsb edir. Onun meyvələrindən boğaz ağrısı, katar, hipertoniya, mədə-bağırsaq və s. xəstəliklər zamanı dərman kimi istifadə edilir. Dünyada innab Aralıq dənizindən başlayaraq Cənubi və Şərqi Asiya, Koreya və Yaponiyaya qədər yayılmışdır. Dünyada innabın əkin sahəsinin 99%-i Çinin payına düşür. Innab istehsal edən qabaqcıl ölkələr sırasında Cənubi Koreya, ABŞ, Yaponiyadır. Azərbaycanda iqtisadi rayonlar sırasında Aran iqtisadi zonası innab istehsalının 87%-ni təşkil edir. İnnabın 600-ə qədər sortu vardır. Bundan 400-dən çoxu Çində becərilir. Respublikamızda innabın öyrənilməsi ilə geniş məşğul olan AzETB və SBİ-nin əməkdaşları S.Aslanov , T.Tağıyev yerli və gətirilmə sortları geniş şəkildə öyrənmiş, seleksiya işinin nəticəsi kimi bir neçə yerli sortu yaradılmış və onlardan 3 sort (Nəsimi, Azəri, Xəzəri) rayonlaşdırılmışdır. Respublikamızın şəraiti üçün əlverişli olan Azərbaycan, Şirvan, Tayan-tszao, Xurmayı, Azəri, Xəzəri, Nəsimi sortları becərilir. İnnab quraqlığa, istiyə və şaxtaya davamlı bitkidir. Müəyyən olunmuşdur ki, innab 30°-yə qədər şaxtaya davam gətirə bilir.

Torpağa az tələbkardır. Qumsal, yüngül gillicəli, yaxşı su və hava keçirən torpaqları sevir. Yüksək rütubətlənmiş və qrunt suları üzrə olan torpaqlar, həmçinin şor və şorakət torpaqlar innab üçün əlverişli deyil. İnnab bitkisi toxumları, kök pöhrələri, kök çilikləri, göz və qələm calağı ilə artırıla bilir. Toxumla artırma zamanı toxmacarlar ana bitkinin xüsusiyyətlərini tam saxlamadığından və meyvələr xırda olduğundan bu üsul yalnız calaqaltı yetişdirmək məqsədilə tətbiq edilir.Toxumla artırma üçün toxumlar adi stratifıkasiyadan başqa, həm də isti stratifikasiya (20-25 gün müddətində istiliyi 25…30° olan substratda) ilə səpinə hazırlanır. Cücərmə faizini yüksəltmək məqsədilə toxumun qabığını sındırmaq da məsləhət görülür. Kök pöhrələri ilə artırmaq üçün payızda və yazda gövdə ətrafında, mexaniki zədələnmə nəticəsində güclü əmələ gəlmiş pöhrələr qazılıb çıxarılır və bağ salmaq üçün istifadə edilir. Kök çilikləri ilə artırmaq məqsədilə gövdə ətrafı zonada (1-1,5 m aralı) torpaq qazılır və diametri 1 sm-ə qədər olan köklərdən 10-12 sm uzunluqda çiliklər tədarük edilir. Çiliklər qabaqcadan hazırlanmış sahədə 80x25 sm qida sahəsi ilə əkilir və suvarılır. Vegetasiya dövründə qulluq 5-6 dəfə suvarmadan və alaqlarla mübarizədən ibarət olur. İnnab bağı salmaq üçün günəş şüaları ilə yaxşı təmin olunmuş düzən sahələr, dağətəyi zonalarda cənub və cənub-qərb yamaclar seçilir. Bağ salmaq üçün seçilmiş sahə 8-10 hektarlıq (dağlıq və dağətəyi sahələrdə isə 3-5 ha) sərnələrə bölünür. Əsasən düzbucaqlı və kvadrat əkin sxemlərindən istifadə edərək bitkilərə qida sahəsi 6x6 m, 6x5 m, 5x5 m verilir. İnnab, pöhrə verdiyindən onu sərnələrdə digər bitkilərlə birlikdə əkmək olmaz. Torpaq qatı 50-60 sm dərinlikdə şumlanmalıdır. Abşeronda və Qarabağda S.Aslanovun apardığı təcrübələr göstərmişdir ki, hektara şumdan qabaq 20-30 ton peyin verilməsi generativ zoğların miqdarını 30-40% artırır. İnnab bağı salarkən bir sərnədə 3-5 sort yerləşdirilməsi məsləhət görülür. Tinglər payızda əkildikdə tutum faizi xeyli yüksəlir. Cavan bağın cərgəaralarında, cərgəarası toxalanan tərəvəz və paxlalı bitkilər becərilə bilər. Cərgəaraları qara herik (şum) altında saxlandıqda cərgəarası sahə 18-20 sm dərinlikdə şumlanır. Yeni innab bağının salınması üçün 5x3 m sxemi üzrə 6400 manata qədər vəsait tələb olunur. İnnabın 1 hektarından 100-110 sentner məhsul alınarsa həmin sahədən 1800-2000 manat mənfəət əldə etmək olar. Belə olan halda rentabellik səviyyəsi 40-45% təşkil edir.

Nurlan

Olaylar.- 2016.- 18 may.- S.13.