Əhalinin içməli su təminatı: görülmüş

işlər, real vəziyyət və perspektivlər

Həyatı su olmadan təsəvvür etmək mümkün deyil. Bütün mübadilə proseslərində iştirak edən su həyatın əsas özəyini təşkil edir. Onun qeyri-sağlam, natəmiz olması birbaşa insanlığın, gələcək nəslin sağlamlığının təhlükə altında olmağı deməkdir. Məhz elə bu səbəbdən də onun təmizliyinə etinasız yanaşmaq birbaşa insan orqanizminə mənfi təsir göstərə bilər. Susuzluq və yaxud natəmiz su insan orqanizmində müxtəlif xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər.

Unutmaq olmaz ki, gündəlik tələbatımız olan suyu lazımı miqdarda qəbul etməyimiz hələ sağlamlığımızın təminatı demək deyildir. Təbiətdəki suyun mühafizəsi haqda bilmək əsas şərt deyil, ən əsası bu suyun necə və hansı yollarla təmizləndiyini bilmək və vətəndaşlara hansı keyfiyyətdə çatdırıldığını öyrənməkdir. Məhz bütün bu suallara cavab tapmaq, gözlərimlə görüb əmin olmaq və bu informasiyanı ictimaiyyətə çatdırmaq üçün Ceyranbatan Sutəmizləyici Qurğular Kompleksinə üz tutdum. Kompleksin ərazisinə daxil olarkən diqqətimi ilk cəlb edən ərazinin çox ciddi mühafizə olunduğu və ziyarətçilərin bura xüsusi icazə ilə buraxılması oldu. Bakı əhalisini təmin edən suyun təmizlənmə prosesinə keçməzdən əvvəl bu suyun ilk olaraq mənbəyini araşdırdım.

Paytaxt Bakımızı təmin edən

su mənbəyini hardan alır?

Məlumdur ki, Bakı və Sumqayıt şəhərləri, eləcə də bütün Abşeron yarımadası suya olan tələbatını Ceyranbatan su anbarı vasitəsi ilə ödəyir. Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin Su Ehtiyatları Dövlət Agentliyi balansında olan bu su anbarı 1955-ci ildə Bakı və Sumqayıt şəhərlərində içməli suya olan tələbatın artması ilə bağlı inşa edilmişdir. Bura su Samur-Abşeron kanalından daxil olur. Ceyranbatan su anbarının həcmi - 186 mln kub metr, uzunluğu - 8,74 km, maksimal eni – 2,15 km, maksimal dərinliyi- 28,5 metr, orta dərinliyi – 14,5 metrdir. Su anbarı içməli su üçün nəzərdə tutulduğundan, 1965-cı ildə qəbul olunan qərara əsasən burada 3 hissəli sanitar zona yaradılmışdır. 2001-ci il tarixində birinci zonanın ətrafında hasar çəkilmişdir və onun üzərində isə çoxlu sayda müşahidə kameraları yerləşdirilmişdir. 1955-ci ildə isə su anbarının yanında Ceyranbatan Sutəmizləyici Qurğular Kompleksi inşa edilmişdir. Birinci qurğu 1961-ci ildə, ikinci 1968 -ci ildə, üçüncü isə 1978-ci ildə istifadəyə verilmişdir. 1998-2002-ci illər ərzində sutəmizləyici qurğuların əsaslı təmiri həyata keçirilmişdir.

Suyun təmizlənməsi və

duruldulması prosesi

Ceyranbatan su anbarndan Ceyranbatan Sutəmizləyici Qurğular Kompleksinə daxil olan su ilkin mərhələdə xlorlanır, daha sonra bu suya xüsusi maddə - maqnaflok vurulur ki, bu da suyun bulanıq olmasının qarşısını alır. Su anbarına ötürülən suyun həcmi xüsusi sayğac vasitəsi ilə qeydə alınır, kompleksin işçiləri gündəlik olaraq suyun göstəricələrini qeyd edirlər. Əhalinin tələbatından asılı olaraq, qış mövsümündə emal üçün Ceyranbatan su anbarından götürülən suyun həcmi aylıq 15-20 mln kub metr təşkil edirsə, yay mövsümündə bu rəqəm aylıq 20-25 mln kub metrə qədər artır. Eyni zamanda sutka ərzində isə bu rəqəm 500-800 min kub metr arası dəyişməkdədir. Xlor suya iki dəfə əlavə olunur. Birinci dəfə suyun su anbarından kompleksə daxil olduğu zaman, ikinci dəfə isə filtrasiya prosesi yekunlaşdığı zaman. Beləliklə, suyun xlorla təmizlənməsindən sonra növbəti mərhələdə su duruldulur. Bu prosesi sürətləndirmək üçün su sudurulducuda labirint “texnologiyası” ilə sona qədər duruldulur. Daha sonra əmələ gəlmiş lil qarışıq mərkəzi kameraya ötürülür, burada nasosların vasitəsi ilə yaxınlıqdakı kiçik gölə nəql olunur. Təmizlənmiş və yarımiçməli su ilk növbədə mərkəzi kamerada yığılır, oradan isə içməli suyun filtrasiyasını həyata keçirən xüsusi su hövzələrinə ötürülür.

İçməli suyun əsas təmizlənmə

mərhələsi – filtrasiya

Suyun emalı prosesində son mərhələ - filtrasiyadır. 1968 –ci ildə inşa edilən sutəmizləyici qurğular stansiysı 12 su hövzəsindən ibarətdir, hansı ki, məhz suyun təmizlənmə prosesi həyata keçirilir. Hər bir su hövzəsində 2 qum filtri istifadə olunur, bu filtirlər hər gün yuyulur. Gündəlik yuyulmadığı halda sutka ərzində onlar tıxanır və filtrasiyanın sürəti zəifləyir. Filtrlərdə qumun səviyyəsi daim nəzarətdədir. Hər bir su hövzəsinin yuyulma prosesi 30-40 dəqiqə vaxt alır ki, bunun üçün də 50 kub metr su tələb olunur. Gündəlik bir su hövzəsinin emal etdiyi suyun həcmi 20 min kub metrdir. Suyun filtrasiya olunması prosesi tam avtomatlaşdırılmışdır, operatorlar təmizlənmə prosesini monitordan izləyirlər. Sutkanın 24 saatı bu proses operatorların nəzarətindədir. Monitorda suyun filtrasiyası və su hövzəsinin təmizlənməsi haqda müvafiq informasiya əks olunur. Sistemdə nasazlığın baş verdiyi halda bütün bu proses mexaniki yolla tənzimlənir. Onu da qeyd edim ki, filtrasiya prosesində su yenidən хlorlanır və təmiz su anbarlarına göndərilir. Bütün bu suyun təmizlənmə mərhələlərinin sonunda su içmək üçün yararlı hala gətirilir və bütün normalara cavab verir. İçməli su altı magistral su xətti ilə Binəqədi, Maştağa və Sumqayıt istiqamətlərinə paylanır. Binəqədi istiqamətində ötürülən içməli su diametri 1400 mm olan üç magistral su xətti, Sumqayıt istiqamətində isə diametri 1200 mm olan iki magistral su xətti, Maştağa istiqamətində isə diametri 1400 mm olan iki magistral su xətti vasitəsi ilə suyun paylanmasını həyata keçirir. İçməli suyun istehlakçıya sona qədər çatdırılması nasoslarla təmin olunur. Birinci zalda 9 nasos, ikinci zalda 10 nasos yerləşdirilmişdir. İstehlakçıların tələbatından asılı olaraq bu nasoslarln hamısı və yaxud bir qismi aktivləşdirilir.

İçməli suda xlorun

səviyyəsinin yoxlanılması

İçməli suya xlorun əlavə olunması normalar çərçivəsində həyata keçirilir. Sudakı xlorun qalıq səviyyəsi hər bir saatdan bir yoxlanılır. Bu işlə xüsusi laborantlar məşğul olur. Yay mövsümü ilə müqayisədə qış aylarında suya əlavə olunan xlorun miqdarı nisbətən daha az olur. Səhiyyə Nazirliyi yanında Respublika Gigiyena və Epidemiologiya Mərkəzinin normalarına əsasən, içməli sudakı xlor qalıqların miqdarı minimum - 0,3 maksimum - 0,5 mq/litr çərçivəsində olmalıdır. Su dezinfeksiya edildikdən sonra suda qalan xlor qalıqları suyun daha sonra ötürülməsi zamanı onun ikincili çirklənməsinin qarşısını alır. Baxmayaraq ki, sutəmizləyici stansiyada su normalara uyğun təmizlənir, lakin istehlakçının mənzilinə çatana qədər içməli su bir çox çirklənmələrlə üzləşə bilər. Bir sözlə yekunlaşdıraraq deyə bilərik ki, suya əlavə olunan xlor suyun istehlakçıya təmiz halda çatdırılması məqəsədi daşıyır və bütün normalara uyğundur.

Dünyanın ən böyük ultrasüzgəc sutəmizləyici

qurğular kompleksi Azərbaycandadır

Azərbaycanda ölkə başçısının uğurlu iqtisadi siyasətinin nəticəsi olaraq bu gün ölkəmizdə əhalinin həyat səviyyəsi günü-gündən yüksəlir, ölkənin ekoloji vəziyyəti yaxşılaşdırılır, insanların düzgün həyat tərzi üçün sağlam mühüt yaradılır. Başqa digər sahələrdə olduğu kimi, su təsərrüfatı sahəsində də çox mühüm layihələr həyata keçirilir. Təsdiq olunmuş dövlət proqramlarına uyğun olaraq “Azərsu” ASC tərəfindən həyata keçirilən layihələr çərçivəsində yeni su anbarları, magistral və şəbəkə xətləri, sutəmizləyici qurğular tikilir. Əhalinin içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması məqsədilə görülmüş bütün işlər cəmiyyətimizin sağlamlığına və əhalinin sosial rifahının yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş çox mühüm bir addımdır. Bu inkişafın bariz nümünəsi olaraq 2015-ci ildə istifadəyə verilmiş, Azərbaycanın su təsərrüfatı tarixində çox mühüm bir hadisə olan, dünyada ən böyük Ceyranbatan Ultrasüzgəcli Sutəmizləyici Qurğular Kompleksini göstərə bilərik.

Abşeron əhalisinin daha keyfiyyətli və dayanaqlı içməli su ilə təmin edilməsi, Bakıətrafı ərazilərdə əhalinin içməli suya olan tələbatının ödənilməsi, Kür sutəmizləyici qurğusunda emal olunan suyun bir hissəsinin Aran və Muğan bölgəsinə istiqamətləndirilməsi, Ceyranbatan sutəmizləyici qurğusunun 3-cü növbəsinin köhnəlməsi yeni qurğunun tikintisini, Taxtakörpü su anbarının və Taxtakörpü-Ceyranbatan su kanalının inşası nəticəsində Ceyranbatan gölündə lazımı həcmdə su ehtiyatının yaranması bu layihənin reallaşdırılmasını zəruri edirdi. Bu layihənin ərsəyə gəlməsində əas faktor kimi qəzalar zamanı su təchizatında dayanıqlığının təmin edilməsi, istismar olunan magistral xəttlərin yenidənqurulması nəzərə alınmış və ən əsası dünyanın bir sıra aparıcı ölkələrinin və şirkətlərin təcrübəsindən bəhrələnilmişdır

Yuxarıda sadaladığım təmizləmə qurğularından fərqli olaraq yeni istifadəyə verilmiş kompleksdə su ultrasüzgəc texnologiyasına uyğun ən yüksək səviyyədə, heç bir kimyəvi təmizlənməyə məruz qalmadan mexaniki üsulla emal olunur və onun təbii mineral tərkibi tamamilə qorunub saxlanılır. Ultrasüzgəclər sudakı xoşagəlməz iy, dad və tamı yox etməklə yanaşı, eyni zamanda suyu virus, bakteriya və agır metallardan da təmizləyir. Tam qapalı, avtomatlaşdırılmış rejimdə emal olunan su Dünya Səhiyyə Təşkilatının, digər beynəlxalq qurumların qəbul etdiyi standartlara tam cavab verir. Qurğuda quraşdırılmış 5280 süzgəc modulunda saniyədə 6,6 kub metr su emal olunur, gələcəkdə isə bu rəqəmi 7,5 kub metrə çatdırmaq mümkün olacaq.

P.S. Azərbaycan vətəndaşlarının fasiləsiz, təmiz və keyfiyyətli içməli su ilə təmin edilməsi haqda ölkə başçısının xüsusi diqqət və qaygısı olaraq son illər içməli su və kanalizasiya sektorunda həyata keçirilən işlər daha da sürətlə davam etdirilir. Bakı şəhəri və regionlarda layihələrin həyata keçirilməsi müvəffəqiyyətlə davam etdirilir. İcra edilən layihələr çərçivəsində sutəmizləyici qurğular, anbarlar, magistral və şəbəkə xətləri tikilir, yeni kanalizasiya sistemləri yaradılır. Bütün bu görülən işlər əhalinin içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması məqsədilə görülən bütün işlər vətəndaşların sağlamlığını təmin etmək yolunda atılan çox mühüm addımlardır.

Gözlərimlə şahid olduğum üçün qeyd etməliyəm ki, Ceyranbatan sutəmizləyici qurğular kompleksinin işi yüksək standartlara uyğun olaraq təmin olunmuşdur və şəffaf fəaliyyəti ilə əhalinin xidmətindədir. Sevindirici haldır ki, bu cür sutəmizləyici qirğuların sayı mütəmadi olaraq artmaqdadır. Bu cür layihələr respublikanın digər şəhərlərində də icra olunmaqdadır və sössüz ki, onların istifadəyə verilməsi istehlakçıların əldə etdiyi suyun daha da keyfiyyətli və təmiz olmasına gətirib çıxaracaqdır. Mən əminəm ki, cəmiyyətimizin sağlamlığı, düzgün inkişafı naminə, su təsərrüfatı sahəsində həyata keçirilən layihələrin daha da uğurlu davamı olacaqdır. Bu inkişaf və müvəffəqiyyətlə icra olunan layihələr təkcə paytaxtımızda deyil, ölkənin ayrı-ayrı regionlarında da tətbiq olunacaqdır.

Seymur Məmmədov

“Azərsu” Açıq Səhmdar Cəmiyyəti və Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün

Olaylar.- 2016.- 19 may.- S.14.