Ana Vətəndən Yavru Vətənə

Yaxud 6 illik fasilədən sonra yenidən Kipr yolçuluğu

Aradan keçən altı ildən sonra yenə yolumuz Şimali Kipr Türk Respublikasına düşdü. Şimali Kiprin Bakı nümayəndəliyinin təşəbbüsü və bu ölkənin Xarici İşlər Nazirliyinin dəvəti əsasında reallaşan səfərdə KIV nümayəndəsi olaraq Azərbaycandan yalnız mənim iştirakım daha çox qürurverici idi. Eyni zamanda mənim üçün ötən altı il ərzində Şimali Kiprdə nələrin dəyişdiyi, hansı müsbət və ya mənfi hallarla rastlaşacağım olduqca maraqlı idi. O səbəbdən səfərin başlamasını səbrsizliklə gözləyirdim.

Hava məkanının lideri

Bir ölkənin giriş qapısı, hava limanı, dəmir yolu və ya avtovağzalında olan vəziyyətinin o ölkənin güzgüsü olduğu prinsipini nəzərə alsaq Azərbaycanda bu güzgünün şəffaf, təmiz olduğunu, üzərində hər hansı ləkənin görünmədiyini açıq söyləmək mümkündür. Açıq etiraf etmək lazımdır ki, bu gün istər Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanı, istərsə də regionlardakı hava limanlarında son illərdə müsbətə doğru deyişikliklər baş verib. Bunu hava limanına daxil olduğun andan hiss etmək mümkündür. Gülərüz personal, yüksək səviyyəli xidmət, müştəri məmnunluğu günümüzdə Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanında rast gəlinən müsbət məqamlardandır. Yalnız xırda texniki problemlər mövcuddur ki, onların da tədricən aradan qaldırılacağına şübhə yoxdur. Elə bu səbəbdəndir ki, hava nəqliyyatından istifadə edən əksər sərnişinlər buradakı xidmət mədəniyyətindən məmnunluq ifadə edirlər. Haşiyədən kənara çıxaraq Şimali Kiprə səfər zamanı qarşılaşdığım problemə də toxunmaq istərdim. Amma elə zənn edilməsin ki, üzləşdiyim problem yuxarıda tərifini etdiyim Heydər Əliyev adına Beynəlxalq Hava Limanından irəli gəlirdi. Qətiyyən yox. Nədənsə bu ölkəyə səfər edəndə hər dəfə bəzi texniki problemlərlə qarşılaşıram. 2010-cu ildə olduğu kimi, bu dəfə də "bəxt üzümüzə güldü" desək yanılmarıq. Belə ki, Bakıdan İstanbula uçan Türk Hava Yollarına məxsus təyyarə mənzil başına vaxtından bir qədər gec çatdığı üçün İstanbul-Ercan təyyarəsinə yetişə bilmədik. Çarə ümidsiz şəkildə Türk Hava Yollarının səlahiyyətlilərinə müraciət etməkdə idi. Uçuşa gecikməyimizin məhz Türk Hava Yollarının xətası səbəbindən baş verdiyini dəqiqləşdirən THY səlahiyyətliləri qısa zaman ərzində bizi Ercana uçacaq növbəti təyyarə üçün biletlə təmin etdilər. Amma uçuşa 10 saatdan da artıq müddət qaldığından boş zamanımızı necə keçirəcəyimizi düşündüyümüz halda, THY səlahiyyətlilərindən daha bir "sürpriz" təklif gəldi. Daha doğrusu bu təklif yox, THY-nin gündəlik bir iş prinsipidir. Belə ki, sözügedən Hava Yollarının xətası səbəbindən transfer yolu ilə digər ölkəyə uçacaq sərnişin təyyarəyə gecikdiyi halda, nəinki sərnişinə növbəti reys üçün bilet verilir, eyni zamanda sərnişin otellə də təmin olunur. Biz də THY-nin həmin iş prinsipi əsasında aradakı 10 saatı daha məhsuldar keçirmək və istirahət etmək üçün İstanbuldakı ən möhtəşəm otellərdən birinə yerləşdirildik. Diqqət çəkən və təqdir olunan digər bir məqam isə ondan ibarətdir ki, həmin sərnişinlərin otelə gedişi və uçuş zamanı Atatürk Hava Limanına zamanında geri dönüşünü təmin etmək üçün pulsuz olaraq xüsusi avtobuslar da fəaliyyət göstərir. Biz də Ercana uçacaq növbəti təyyarə üçün biletlə təmin olunduqdan sonra İstanbuldakı 5 ulduzlu otellərdən birinə yerləşdirildik. Gün ərzində 3 dəfə yeməklə təmin olunmaqla bərabər otelə gediş və dönüş xərcləri də məhz THY tərəfindən qarşılandı. Təbii ki, sərnişinə bu cür qulluq, onun hər bir ehtiyacını qarşılamaq mənim kimi digər sərnişinlər üçün də qəribə görünürdü. Amma reallıq ondan ibarət idi ki, bütün bunlar THY-nin bir iş prinsipinə çevrilib və şirkət hər zaman sərnişin məmnunluğunu ən yüksək səviyyədə təmin edir.

Dəyişib inkişaf edən Şimali Kipr

Nəhayət, İstanbuldan Şimali Kipr Türk Respublikasına istiqamət götürmək zamanı yetişdi. Təxminən 1 saat 25 dəqiqəlik yolun sonuna doğru təyyarənin pəncərəsindən müşahidə etdiyimiz mənzərə bu günkü Kiprin 6 il əvvəlki Kiprdən fərqli olduğu görüntüsünü ortaya qoyur. İlkin müşahidələr onu deməyə əsas verir ki, ötən altı il ərzində Şimali Kipr Türk Respublikasında müsbətə doğru xeyli dəyişikliklər baş verib. Əhalinin sayı artıb, infrastruktur yenilənib, quruculuq işləri genişlənib. Bütün bunları Ercan Hava Limanında da müşahidə etmək mümkündür. Əgər altı il əvvəl Ercan Hava Limanı kiçik bir uçuş məntəqəsini xatırladırdısa, bu gün Hava Limanının ərazisi xeyli genişlənib. Həmçinin Hava Limanı müasir avadanlıqlarla tam təmin olunub. Günümüzdə Ercan Hava Limanında sərnişinlərin rahat və təhlükəsiz hərəkəti üçün bütün tədbirlər görülüb.

Kipr yadellilərin basqını altında Məlumat üçün qeyd edək ki, Kipr Aralıq dənizinin şərqində, Türkiyənin cənubunda, Suriya və Livanın qərbində yerləşən adadır. Adada iki dövlət yerləşir. Bunlardan biri Şimali Kipr Türk Respublikası (ŞKTR), digəri isə Cənubi Kipr Respublikasıdır. Adanın əhalisinin əksəriyyətini yunanlar və türklər təşkil edir. Kipr adasının iki rəsmi dili var ki, bunlardan biri yunan, digəri isə türk dilidir. Ümumiyyətlə, Kipr dünyanın qədimdən məskunlaşan ərazilərindən biridir. Mütəxəssislərin fikrincə məskunlaşma neolit dövrünə təsadüf edir. Bu adanın tarixinə gəlincə, bir çox dövlətlərin əsarəti altında olan Kipr eramızdan əvvəl 1500-cü illərdə Qədim Misirin idarəsi altında olub. Eramızdan əvvəl 333-cü ildə müharibədə farsları məğlub edən Makedoniyalı İskəndərin idarəsi altına keçir. Bu tarixdən sonra adada yunan mədəniyyəti inkişaf etməyə başlayır. Eramızdan əvvəl 58-ci ildə ada Roma İmperiyasının vilayəti şəklinə düşür və 350 il boyu Roma İmperiyasının əsarətində qalır. Kipr tarixi krit-miken, yunan və türk sivilizasiyalarının bir hissəsidir. Eramızdan əvvəl ikinci minillikdə Kipr yunan tayfaları tərəfindən zəbt edilir. Bu hadisə adada yunan mədəniyyəti və yunan dilinin yayılmasına səbəb olur. Arxeoloqlar Kiprdə Afroditanın çoxlu heykəl təsvirini tapırlar. Adanın qərb hissəsində Afrodita məbədinin qalıqları da qalmaqdadır. Sonralar Kipr adası Osmanlı dövlətinə aid gəmilərə silsilə hücumlar həyata keçirən xristian dəniz quldurlarının məkanına çevrilir. Bu dəniz quldurları əsasən dəniz ticarət gəmilərinə və həccə gedən sərnişinləri daşıyan gəmilərə hücumlar təşkil edirdilər. Bunun üçün Kipr adasının nəzarətə götürülməsi bir tarixi ehtiyac kimi gündəmə gəlmişdi. 01 İyul 1570 - 01 Avqust 1571 tarixlərində II Səlimin hökmdarlığı zamanı Lələ Mustafa Paşanın komandanlığı altındakı ordu və Piyale Paşanın dəniz donanmasının birgə hücumu ilə Osmanlı dövlətinin idarəçiliyinə keçir. Kiprin fəthi ilə Şərqi Aralıq tamamilə Osmanlı dövlətinin nəzarətinə keçir. 15 Sentyabr 1570-ci ildə Lələ Mustafa Paşa təntənəli şəkildə Lefkoşa şəhərinə daxil olur. Kiprin fəth edilməsi zamanı adada çox az sayda rum var idi. 1571-ci ildə adada siyahıya alınma keçirilmiş və 150 000 əhali qeydə alınmışdı. Adadakı türk əsgərinin sayı isə 30 000 nəfər idi. Adanı tutmuş təqribən 30 min türk əsgərinə tutduqları ərazidə torpaqlar bəxşiş edilirdi. Nəticə etibarilə türk sərkərdələrinin bəziləri yerli feodal mülkədarlara çevrilirdilər. Adada turk əhalisinin formalaşması prosesi belə başlanmışdı. 1878-ci ildə isə adanın coğrafi və hərbi-strateji mövqeyinin üstünlüklərindən öz xeyrinə istifadə etməyə çalışan İngiltərə Kipri işğal edir. 1925-ci ildə isə ona rəsmən ingilis müstəmləkəsi statusu verilir və ada Boyük Britaniyanın xammal bazasına çevrilir. Bir neçə illərdən sonra adadakı etnik qruplaşmalar arasında başlanan ziddiyyətlər yunan və türk mənşəli kiprlilər arasında silahlı toqquşmalara gətirib çıxarır. Uğurlu hərbi əməliyyatlar nəticəsində türk qoşunları ada ərazisinin təqribən 40 faizini tuturlar. Kiprdə yaranmış vəziyyətlə əlaqədar BMT-nin Təhlükəsizlik Surası 1974-cü il qətnaməsinə əsasən bütün xarici qoşunları Kiprdən çıxarmağa çağırır.

Yunanların türk düşmənçiliyi

Zaman keçdikcə kiprli yunan və türk icmaları bir-birindən təcrid olunur və bir-birinə düşmən münasibəti bəsləyirlər. Yeni hərbi toqquşmaların baş verməsinin qarşısını almaq üçün BMT sülhməramlı qoşun kontingentini adaya göndərməyi qərara alır. Bu gün adanın hər iki hissəsində BMT qüvvələrinin koməyilə ayırıcı xətt müəyyənləşdirilib. Adanın yunanlar yaşayan hissəsində Böyük Britaniyanın iki hərbi bazası qorunub saxlanılır. Bu hissədə, həmçinin Yunanıstanın hərbi kontingenti də yerləşir. Türklər yaşayan hissədə isə Türkiyəyə məxsus hərbi kontingent vardır.

XX əsrdə Kiprdə vəziyyət daha qaynar və maraqlı oldu. Belə ki, 1974-cü ildə başladılan Kipr Hərəkatının nəticəsində 1976-cı ildə Kipr Türk Federal Dövləti yaradılır. 15 Noyabr 1983-cü ildə isə Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti öz müstəqilliyini bəyan edir. Şimali Kipr Türk Cümhuriyyəti və ya Şimali Kipr (qısaca olaraq KKTC) Aralıq dənizinin böyüklüyünə görə üçüncü adası və Anadolu yarımadasından 65 kilometr cənubda yerləşən Kipr adasının şimalında yerləşən və müstəqilliyi Türkiyə Cümhuriyyətindən başqa heç bir dünya dövləti tərəfindən tanınmayan de-fakto müstəqil bir dövlətdir. Bu gün bir çox dövlətlər, o cümlədən BMT və Avropa Birliyi kimi nüfuzlu təşkilatlar haqsız olaraq adanın cənubunda yerləşən Kipr Respublikasını tanıyırlar. Səbəb isə sadədir. BMT və Avropa Birliyi iddia edir ki, Kiprin şimal hissəsi Türkiyənin işğalı altındadır. Müstəqilliyini elan etdikdən sonra Türkiyə tərəfindən hər cür siyasi, iqtisadi və hərbi dəstək alan Şimali Kipri Türkiyədə "Yavru Vatan", "Yeşilada" və ya "Cennet ada" deyə adlandırırlar.

Süleyman İsmayılbəyli

Bakı-İstanbul-Lefkoşa-Bakı

Ardı var

Olaylar.- 2016.- 22 noyabr.- S.10.