Bir sevginin işığı

Həsrət qabarı, göz yaşları... xatirələr...

Əllərimi çənəmə söykəyərək sakitcə dinləyirəm. O isə danışır, həm də təkcə dili danışmır, gözləri və əlləri də xatirələrinə "dəstək verir". Gözlərindən yaş axır... İki saat ərzində gözünün yaşı aram-aram axdı. Əlləri isə yorulmadı onu silməkdən. Arada xoş xatirələrdən söz açanda da gülümsündü...

Ani olaraq göz yaşını silən əllərinə baxıram. Şəhadət barmağının üstündə uzun bir ləkə - iz var. Göz yaşlarını silməkdən əlinin üstü "qabar" bağlayıb. Sanki məni ildırım vurdu, icimdən keçən sızıtını saxlaya bilmədim. Səssizcə fəryad etdim: "anaaaa..."? İllər öncə anam məni bağrına basaraq "anan ölsün, göz yaşını silməkdən əlinin qabığı çıxıb, göz qapaqlarının da dərisi soyulub" demişdi.

Əllərimin üstünə baxıram. Heç nə yox idi, iz-filan qalmamışdı. O isə əlinin üstündəki həsrət "qabarını" indiyədək görməyib bəlkə də. Əminəm ki, fərqinə belə varmayıb. Bəlkə də bunu ona göstərən, deyən belə olmayıb...

Sona Çərkəz ... sevgi qəhrəmanı, məhəbbət dastanı, vəfa, etibar və sədaqət müəssəməsi, 23 illik ömrün acılı-şirinli xatirələri ilə dolu yaşantılarını çox asanlıqa, həm də çox ağrılı daşıyan RUH adamı. Haqqında ilk dəfə 22 il əvvəl eşitmişdim. Həyat yoldaşımı 7 ay idi itirmişdim. Tale ilə döyüşürdüm, həyatla barışmaq istəmirdim. Əzizlərim, doğmalarım məni ovuda bilmirdilər. Hər gün getdiyim qəbiristanlıq yolundan başlayan marşrutumu dəyişməkdə aciz idilər. Evdə hamını üstələyirdim. Kimsənin mənə gücü çatmırdı, kimsə məni anlamaq istəmirdi.

Amma bir gün bacım məni başa düşdüyünü dilə gətirdi: "Saatlıda da sənin kimi dərddən havalanmış, yerə-göyə sığmayan bir qadın var. Universitetdə işləyir, müəllimdi. Yoldaşının ölümünə dözə bilmir, yoxluğunu qəbul etmir. Deyirlər ki, aralarında çox böyük sevgi olub". Dinməzcə üzünə baxdım. Çox az hallarda ağlayan "daşqəlbli" bacımın gözlərindən yaş axırdı...

***

Söhbətə çox uzaqdan başlayıb. Ailəsinin Qərbi Azərbaycandan deportasiya olunduqdan sonra əvvəlcə Xanlar (indiki Göygöl), sonra isə Saatlı rayonunda yaşadıqlarından, orta məktəbdə rus dilində təhsil almağından, atasının işi ilə bağlı tez-tez yaşayış yerini dəyişdiyinə görə bir neçə məktəbdə oxumağından söz açır. Xatirələrinin səbəbkarı ilə ilk görüşündən, on birinci sinfin son 6 ayını oxuduğu məktəbin "zavuçunun" ilk dəfə ona yazdığı 18 səhifəlik məktubundan danışır. Və bütün bunların fonunda gözlərində bir işıq görürəm. Məhz bu işığın müşaiyəti ilə illərin o tayında qalmış sevgi yaşantılarının taleyinə hopmuş məqamlarını dilə gətirir...

-Çərkəz müəllim məktublarında nə yazırdı? - Sanki 27 yaşlı gənc oğlanın 18 yaşlı qıza yazacağı sevgi dolu sözləri bilməzmiş kimi sual verirəm. - Əslində məqsədim Sona xanımı ağrılı xatirlərin cəngindən bir az uzaqlaşdırmaq idi.

- 1965-1966-cı tədris ili idi. Əli Bayramlıda (indiki Şirvan) çalışan atamın iş yeri Gəncəyə dəyişmşdi. Ona görə də mən kəndə dönməli olmuşdum. Onu da deyim ki, atamın tərəddüdlərinə Çərkəz son qoyaraq demişdi ki, gəlsin bizim məktəbdə 11-ci sinfi başa vursun. Gələcəkdə ali məktəbə qəbul olunmaqda da bu, ona kömək olacaq. Atam onunla razılaşıb. Həm Çərkəzgil qohumumuz idi, həm də məktəbin dərs hissə müdiri kimi arxamda duracaqdı. Əslində Çərkəz bunu məqsədli surətdə deyibmiş. Çünki ötən ilki Novruz bayramında ilk dəfə məni görmüşdü. Elə o zamandan da yadında saxlayıbmış. On birinci sinfi bitirməyə cəmi altı ay qalmışdı. Bir ay məktəbə getmədim. Rus dilində oxuduğum üçün kənd məktəbinə getmək istəmirdim. Nəhayət martın 1-də dərsə getdim. Həmin gündən martın 21-nə kimi Çərkəz hər gün mənə məktub yazdı. O bizə ədəbiyyat dərsi deyirdi. Gündəliyim Çərkəzdə olurdu. Hər həftənin sonu yazdığı məktubu gündəliyin arasına qoyub özümə qaytarırdı. Hər məktubu da 10-15 səhifə olurdu. Martın 22-də ilk dəfə görüşə çıxdıq, söhbət etdik. Artıq aramızda sevgi hissləri yaranmışdı. Gələcək planlarımız barədə danışdıq. Evlənsək də mütləq ali məktəbə qəbul olunmalıydım. Bu, həm də onun istəyi idi...

***

Çərkəz müəllimin 30 may 1966-cı ildə yazdığı məktubundan:

"...Evdən çox əsəbi çıxıb məktəbə gəldim, amma sinfə girib səni görmədim. Elə bil ki, o balaca sinif otağı ələ dönüb hər tərəfdən məni sıxmağa başladı. Hamı gəlib venetka almağa, sən yoxsan. Şura müəllim üzümə baxıb deyir ki, Sonanın venetkasını göndərimmi? Çox əsəbi halda "yox" dedim, qoy mənim şkafıma və mənsiz heç kəsə vermə. Sonra özüm tək oland açıb baxdım. İkimizin şəkli əla düşüb, aparacağam evə...

Əsəbiləşməyimin səbəbi isə sənin papandı. Elə bil məni, ya anamı tanımır. Anam yad oğulları ilə - yeznələrlə elçi gəlir, amma onların yanında soyuq qarşılayıb deyir ki, fikirləşərəm. Atam olsaydı...

Bu gün gedəcəyəm Məhəmməd əminin dalınca. O, ata qohumumdu. Başqa kimim var ki? Sonası, bilirəm sən mənimsən, amma elin adəti belədi"...

***

El adəti ilə üç gün toyları olur. Bir müddət sonra isə Çərkəz müəllim işlədiyi məktəbdən ayrılıb Azərbaycan Dövlət Universitetində işə başlayır. Bu o zaman idi ki, Sona M.F. Axundov adına Azərbaycan Dövlət Pedoqoji Rus dili İnstitutuna (İndiki Bakı Slavyan Universiteti) qəbul olunmuşdu. Ailəli olduğu üçün qiyabi bölmədə oxuyurdu. Dünyanın xoşbəxti idilər. Ailədə iki oğul böyüyürdü: Əli və Çingiz. Sonuncu kursda oxuyanda Sona xanım da universitetin Humanitar fakültələr üzrə rus dili kafedrasında işə başlayır.

İş otaqları Çərkəz müəllimlə eyni mərtəbədə, eyni dəhlizdə idi. Demək olar ki, 24 saat bir yerdə olurdular. Hər gün evdən birlikdə çıxır, birlikdə də dönürdülər. Ta o zamana kimi ki, avtomobil qəzası ilə gələn mənfur ölüm Çərkəz müəllimi əlindən aldı...

-Necə oldu hadisə?

-Əlinin toyundan iki həftə keçmişdi. Rayondakı qohumlarımızın birinin toyuna gedirdik. Ailəcə avtmobildə idik. Sabirabada çatanda bir maşın sürətlə qarşımıza çıxdı və qəza baş verdi. İlk baxışda heç birimizə heç nə olmamış kimi görünürdük. Çərkəzin heç yerində bir cızıq belə yox idi. Mənim qabırğalarım, Əlinin isə ayağı sınmışdı. Sümük ətdən çölə çıxmışdı. Bunu görən Çərkəz fəryad etdi və... getdi.

***

Çərkəz müəllim dəfn olunsa da Sona xanım bunu qəbul etməyib. Yasa gəlib-gedənləri normal qarşılayıb, hətta onlara çörək yeməyi belə təklif edib. Sadəcə gəlib-gedənin üzünə baxıb. Hətta qəzada sınan qabırğalarının ağrısını belə hiss etməyib. Özünə yer tapmayıb. Elə bilib ki, can yoldaşı hardasa uzaqlardadı, axşama-sabaha dönəcək. Hadisənin içinə girə bilməyib, faciəni tam dərk etməyib. Özünün yerdəmi, yoxsa göydəmi olduğunu kəsdirə bilməyib. Ruh kimi ortada gəzib. Oğlunun xəstəxanada yatdığını da unudub. Ağlayanda da elə-belə ağlayıb, ətrafdakıların fəryadını eşidəndə göz yaşlarını saxlaya bilməyib. Amma bütün bunların Çərkəzə görə olduğunu hiss etməyib. Yaxınları qorxmağa başlayıblar: "Bu, Sona deyil... deyəsən, başına hava gəlib... baxın, adamlara yemək təklif edir" və s...

-Bəs, nə zaman hiss etdiniz ki, Çərkəz müəllim sizi birdəfəlik tərk edib?

-Bir həftə keçmişdi. Səhər saat 6-da yuxudan oyandım. Hamı yatmışdı. Həyətə çıxdım. Gördüm ki, çadır qurulub. Çərkəzin yuxarı başda xalçanın üstündən asılmış iri şəklini görəndə, elə bil ki, məni ildırım vurdu, titrədim, ağlım başımdan uçdu. Kimsə qulağıma pıçıldadı ki, Çərkəz qəbristanlıqdadı, yanına qaç. Ətrafa boylandım, heç kim yox idi. Sürətlə darvazaya doğru getdim. Küçəyə çıxanda yüyürməyə başladım. Arxamca qardaşımın "Sona... Sona... dayan, hara gedirsən?" çağırışına belə əhəmiyyət vermirdim. Çərkəzin yanına tələsirdim. Səsi qulağıma gəlirdi, mənə elə gəlirdi ki, "Sona..." deyə çağıran Çərkəzdi. Harda dəfn olunduğunu bilmirdim. Amma qəbristanlığın girişindəki qəbirlərin yanından keçib düz onun yatdığı yerdə dayandım. Torpağın üstünə uzanıb fəryad etməyə başladım. Torpağı öpürdüm, başıma - gözümə tökürdüm...

Sona xanım danışdıqca gözlərimdən yaş axırdı. Söylədikləri məni 22 il əvvələ apardı. Xatırladım ki, həmin gün mən də avtobusdan düşüb ilk dəfə gəldiyim qəbristanlığa doğru qaçmağa başlamışdım. Qəbirlərin arasında dolanırdım, axtarırdım...

Vaxtilə anamın "anan ölsün, gözlərini dəsmalla sil" sözlərindən sonra uzun müddət çantamdan, cibimdən, iş stolumun üstündən, mətbəxdən belə dəsmalım əskik olmadı. İndi də istədim ki, çantamdan dəsmal çıxarıb həm özümün, həm də Sona xanımın yanaqları ilə süzülən göz yaşını silim. Amma çəkindim, qorxdum ki, səssiz axan göz yaşlarını hönkürtü səsi müşaiyət edər. Sona xanıma hiss etdirməmək üçün eynəyimin altından axan göz yaşlarımı barmağımın ucu ilə saymazyana sildim...

***

Həmin gündən sonra Sona xanımın həyatı dəyişir, yaşantıları başqalaşır. Dünyanın ən əzablı, ən içgəncəli və ən uzun yolu olan qəbristanlıq yolu onların ayrılıqlarını birləşdirən müqəddəs körpüyə çevrilir. Bu yolla gedib-gəlməkdən usanmır, bir an olsun belə yorulmur. Elə həmin yoldaca ürəyindəkilər SÖZə çevrilir, duyğuları şeirləşir. Evdə isə o hisslər dəftərə köçürülür. Və... o, 15 kitabın müəllifi olur.

-Özünüzü şair, yaxud da yazıçı adlandırırsınızmı?

-Qətiyyən. Mən sadəcə SÖZlə baş-başa qalıb duyğularımı yazıram. Böyük yazıçı, yaxud da böyük şair olmaq iddiasından tamamilə uzağam. Ona görə yazıram ki, içimdəkiləri boşaltmağa ehtiyac duyuram. Yolda gedəndə, tək olanda, gecələr yuxusuz qalanda hiss və duyğularım şeirə çevrilir - hamısı da Çərkəzlə, tale, ömürlə bağlı olur. Bəzən də hisslərimi nəsrlə qələmə alıram.

-Səhv etmirəmsə, ilk kitabınızın adı "Çərkəzli və Çərkəzsiz günlər"di...

-Çərkəzin yoxluğundan iki ay sonra gündəlik yazmağa başladım. Hər gün yazırdım, yaşadıqlarımı, duyğularımı, sarsıntılarımı həmin dəftərə köçürürdüm. Sanki bununla bir az yüngülləşirdim. Həm də mənə elə gəlirdi ki, yazdıqlarım Çərkəzə də gedib çatır. Bir gün çox sevdiyim qonşum Zemfira xanım yazdıqlarımı görüb onu kitab kimi çap etməyi məsləhət gördü. Etiraz etmədim. Çərkəzin ilində kitab hazır idi. Cəmisi 80 dənə çap edilmişdi. Yas mərasiminə gələnlərə verildi. Onu da deyim ki, 20 saylı məktəbin müəllimi olan Zemfira Məmmədova kitabın araya-ərsəyə gəlməsində mənəvi və maddi dəstəyini əsirgəmədi. Ümumiyyətlə Çərkəzdən sonra qazandığım can dostlarım Əntiqə Qonaqova və Aynur Bəşirova, Telli Pənahqızı da Zemfira xanım kimi arxa-dayağım, qəlb qostlarımdı. Bir də iş yoldaşlarım taleyimdə böyük rol oynayıblar. Hər dərdimə şərik olur, çətinliklərimin aradan qaldırılmasına maksimum kömək edirlər. Kafedra müdiri Ədibə Paşayevanın adını isə xüsusi çəkmək istəyirəm. Çərkəzdən sonra düz on il universitetə arxa qapıdan girdim, kafedraya girə bilmirdim, Çərkəzin gəzdiyi dəhlizdə görünmək istəmirdim, üşənirdim, hürkürdüm. Evdən birbaşa auditoruyaya gəlir, dərsdən sonra isə evə qayıdırdım. Amma Ədibə xanım kafedranın müdiri olandan sonra mənimlə çox söhbətlər etdi, ürək-dirək verdi, həyatın amansızqlarını tapdalayıb keçməyimi məsləhət gördü, yol göstərdi. Ədibə xanımın söylədiyi başqa sözlər də məni möhkəm bağlarla həyata bağladı. Və mən qaçaq düşdüyüm iş otağımıza girdim. Nə yaxşı da ki, kafedramızın fəaliyyət göstərdiyi otaqdan birdəfəlik qaçaq düşmədim. İş yoldaşlarımın isti münasibətini, təmənnasız qayğısını heç vaxt unutmaram. Onlar mənim yaralarıma məlhəm qoydular.

- Çərkəz müəllimin adını özünüzə təxəllüs götürmüsünüz...

-Bu, təxəllüs deyil, rəsmi familiyadı (təəccüblənirəm, gözlərinin içinə baxıram). Bir vaxtlar Gədəbəydə yaşayan tanışımız rəhmətə getmişdi. Poçtda başsağlığı teleqramını yazarkən sonda Çərkəz Sona yazdım. Çərkəz etiraz edərək dedi ki, elə yazma yaxşı səslənmir, Sona Çərkəz yaz. O vaxtdan bu ad yaddaşıma hopdu. Çərkəzdən sonra rəsmişləşdirdim. Onu da deyim ki, bu soyadı daşımaq üçün çox çətinliklərdən keçdim. Sağ olsunlar məni başa düşən səlahiyyətlilər, soyadımın Çərkəz olmasına rəsmi razılıq verdilər. Şəxsiyyət vəsiqəmdə ikicə söz var: Sona Çərkəz.

***

Sona xanımın yanına getməmişdən bir neçə gün əvvəl saçlarımı tünd boyamışdım. Hər dəfə gözlərim onun ağappaq saçlarına sataşdıqca utanırdım. Düşünürdüm ki, bu gözəl xanımın ağ saçları sədaqətin, vəfanın, etibarın, unutmamağın çox vacib elementidi. O biri yandan da düşüncələrimə etriaz edirdim: saçın rəngi heç nəyi dəyişmir, əsas olan budur ki, ürəyin Onun adı ilə döyünsün...

-Sona xanım, saçlarınızı niyə boyamırsınız?

-Böyük oğlumun toyu ərəfəsində Çərkəz iki qutu xına alıb gətirmişdi. Nahaq aldığını söylədim, çünki toy üçün xına alınmışdı. "Qutunun biri İran xınasıdı, sən qoyarsan saçlarına" dedi. İki gün keçəndən sonra saçıma niyə xına qoymadığımı soruşdu. Mən "iş-güc çoxdu, vaxt azdı, amma sən narahat olma, xınanı saçıma yaxacam" dedim. Amma heç cür fürsət tapıb Çərkəzin aldığı xınanı saçıma yaxa bilmədim. Toyu xınasız başa vurdum. Çərkəz dünyasını dəyişəndən sonra isə həmin xınanı aparıb qəbrinin üstünə səpdim. Çərkəzin aldığı xına ilə saçımı rəngləmədimsə, başqa rənglər məni özünə çəkmir... heç düşünmürəm də.

-Deyirlər ki, musiqi ruhun qidasıdı. Ruhunuzun aclığını hansı musiqi ilə doyurursunuz?

- Barış Mançonun "Can bədəndən çıkmayınca" mahnısını dinləməkdən doymuram. Həm ruhumun ən kalorili qidasıdı, həm də göz yaşlarımı saxlaya bilmədiyim musiqidi...

***

Növbəti sualı verə bilmədim. Susdum... Qəhərimi içimdə boğdum. Sona xanım həmin mahnı ilə bağlı keçirdiyi hissləri danışırdı, sanki mənim duyğularımı dilə gətirirdi. Barış Abini və onun illər öncə məni həyata qaytaran mahnısını dinləmək üçün içimdən dəli bir istək keçdi...

Unutma ki, dünya fani,

Veren Allah alır canı.

Ben nasıl unuturum seni?

Can bedenden cıkmayınca...

Züleyxa Nadir

Olaylar.- 2017.- 3 fevral.- S.11.