Səməd Vurğundan xatirələr

Mehdixan Vəkilovun adı Vurğunsevərlərə, eləcə də ədəbiyyat xiridarlarına yaxşı tanışdı. O, Səməd Vurğunun böyük qardaşı, həm də yeganə könül dostu, qəlb sirdaşı olub. Şairin uşaqlıq və gənclik illəri gözləri önündə keçib.

Mehdixan Vəkilov Səməd Vurğunun 50 illik ömür yolunda keçib gəldiyi hər bir cığırda əlindən tutub, həssas bələdçisi olub. Onun taleyinin ən həssas çağlarını həyəcanla, nigarançılıqla izləyib, köməyini əsirgəməyib, çətin və sarsıntılı məqamlarda əsil qardaş kimi fədakarlıq edib. 13-14 yaşlarından Səməd üçün həm böyük qardaş, həm də ata - ana əvəzi olan Mehdixan Vəkilov keşməkeşli bir gənclik dövrü keçirən qardaşına arxa, dayaq olub. Mehdixan müəllim xatirələrində belə yazır: "Müasirləri yaxşı bilirləri ki, mən Səməd Vurğunun başına dolanan pərvanə olmuşam. Hər vasitə ilə onu həyat yoluna, yaradıcılığın geniş xiyabanına salmağa çalışmışam. Subyektiv hiss və duyğulardan doğan hərəkətlərdən əl çəkməsi, "Dəli Səməd", "Dəli şair" yolundan çıxması, şəxsi məhəbbətdən daha güclü romantikaya malik yeni həyatı tərənnüm etməsi üçün çox yalvarmış, çox məktublar yazmışam". Bu sözlər Mehdixan Vəkilovun "Ömür dedikləri bir karvan yolu" kitabındandı.

Oxucular üçün maraqlı olacağını nəzərə alaraq həmin kitabdan xatirələri jurnalist Züleyxa Nadirin "vasitəçiliyi" ilə təqdim edirik.

(əvvəlini buradan oxuya bilərsiniz:http://olaylar.az/news/sosial/211697 )

... Komsomolçular şəhər yoxsulları üçün savad kurslarının təşkilində, "Rədd olsun savadsızlıq" cəmiyyətinin yaranmasında fəal iştirak edirdilər. Dinə və mövhumata qarşı da kəskin mübarizə aparırdıq. Bir çoxumuz o zamankı "Allahsızlar İttifaqı"nın üzvləri idik. Bu sahədə komsomolçular məscidə it bağlamaq, Uzun molla adlanan bir mollanı Poylu arxına basıb çıxarmaq və ya azan verən mollaya tüfəng atmaq kimi solçuluğa, əyintiyə də yol verirdilər. "Komsomol" poemasında Səməd bunları təsvir edib...

Salahlıda, Şıxlıda, İncə Dərəsində, Kəsəməndə, Poyluda, Pirili-Peykanlıda və digər kəndlərdə aparılan komsomol işinin, mədəni-maarif tədbirlərinin yoxsul komitələri "Kombed"in, (komitet bednıye) bilavasitə iştirakçısı olan, bəzən də təhlükəli vəziyyətə düşən Səməd o günlərin hadisələrini daim xatırlayırdı. Pirili-Peykanlı tərəfdə, Ağstafadan piyada Qazağa qayıdanda qarlı qış gecəsində atışmaya düşdüyümüzü, silahlı komsomolçuların mərdanə vuruşmalarını, banditlərin yoxsullara, ələ keçən komsomlçuya divan tutmaları və başqa hadisələr Səmədin xəyalında bədii cəhətdən formalaşırdı.Komsomolçuları bəzən düşdükləri ağır vəziyyətdən "Komsomol" poemasının qəhrəmanlarından biri olan Çalpapaq Kərəmin (köhnə bolşevik Əhmədov Kərəm) silahlı atlı dəstələri xilas edirdi.

...Səməd Vurğun haqqında xatirə yazanlar, məsələn, Mirpaşa Nəsibov bəzən Səmədi az qala anadangəlmə siyasi xadim kimi qələmə alaraq ifrat dərəcədə bəzəyirdi. Mirpaşa 15-16 yaşlı Səmədin dili ilə elə kəskin siyasi mülahizələr söyləyir ki, belə mühakimələr hətta müasir, savadlı gənclərin siyasi bilik səviyyəsini də üstələyir. Səmədin inkişafını dialektik təkamül qanunları əsasında, ictimai varlığını obyektiv inkişaf qanunları zəminində vermək lazımdı. Yuxarıda dediyim kimi, Səməd inqilabi həyatın qoynunda coşqun mübarizələr içərisində tədricən təkamül tapmışdı. Məhz belə bir istiqamətdə böyüyən şair sonralar mübariz həyatla inqilabi romantikanı qovuşduraraq "Komsomol" poemasını yazmışdı.

Səməd Vurğun seminariyanı bitirdikdən sonra 1924-1930-cu illər arasında kəndlərdə və rayonlarda işlərkən mədəni inqilab, kəndin sosialistcəsinə yenidən qurulması uğrunda, o illərdə gedən sinfi mübarizədə öz imkanları daxilində iştirak etmiş, dərin müşahidələr aparmış, nəticədə "Komsomol" poeması yazılmışdı. Səməd Vurğunun o dövrdəki həyat tərzindən və özünəməxsus qaynar təbiətindən bəhs edərkən Osman Sarıvəlli deyirdi: "Sənədlərdə bir vətəndaş kimi söyləninlərə gəlincə, doğrudan da o cür qaynar, odlu-alovlu yollar keçmişdir. Səməd həyata böyük arzularla, özünə qarşı daxili bir inamla gəlmişdi. O, mənim gözümün qarşısında inkişaf edib, yetkinləşirdi. Bir insan, eləcə də yeni həyatın qurucusu olmaq etibarı ilə Səməd hər gün dəyişir, püxtələşirdi"...

"Komsomol" poeması Səməd Vurğunun inqilabi mövzuya, qaynar sinfi mübarizə motivinə həsr etdiyi ilk böyük romantik və epik əsəri idi. O, bu poemasını yazmaq ideyasını və süjet xəttini mənə hələ 1930-cu ilin yayında danışmışdı, bəzi ilk qaralamalarını da görmüşdüm və saxlamışdım. Sonralar mən həmin parçaları Səmədin özünə verdim. Özünün sədaqətli dostu Osman Sarıvəlliyə yazmışdı: "Bir iri poema yazmağa başlamışam - komsomol həyatından, görək nə olacaq. Ə, qəhrəmanları da elə özümüz olacağıq".

Vurğun həmişə poemanın qəhrəmanlarını odlar-alovlar içində polad kimi bərkiyən dostlarını, bizi - İbrahim Mirzəyevi, Allahverdi Namazovu, Məmməd Musayevi, Hüseynəli Biləndərlini, İsfəndiyar Zeynalovu, Çirqasım Əfəndiyevi, Osman Sarıvəllini, Mirpaşa Nəsibovu, Çopur Məmmədəlini, Muradxan Hacıyevi və başqalarını ehtiramla yad edirdi.

Səməd Vurğun 1938-ci ildə "Komsomol mənə nə verdi?" adlı məqaləsində yazırdı: " On dörd yaşım tamam olmamış komsomola daxil olduğum bu günkü kimi yadımdadı. Mən o zaman Qazax Pedoqoji Texnikumunda oxuyurdum. Lev Tolstoyun idealist fəlsəfəsi, bizim klassik ədəbiyyatdakı "Leyli və Məcnun" əfsanəsi, bir də cocukluğumun son dərəcə pərişan keçməsi məndə xəstə bir təbiət yaratmışdı. Çox zaman tək gəzir, tək düşünür, yalqızlıq aləmindən zövq alırdım. Müxtəlif qara-qura xəyallar, bəzən də daxili iztirablar mənim ən yaxın sirdaşlarım idi.

Komsomol bir fanar kimi gözümə işıq saldı. O mənə göstərdi ki, insan cəmiyyəti siniflərə bölünür və bütün ictimai bərabərsizliyi, ağalları və qulları yaradan istismarçı siniflərdi. O vaxtdan yoxsulları sevməyə, zənginlərə isə nifrət etməyə başladım"...

Olaylar.- 2017.- 22 fevral.- S.12.