Azərbaycanın dünyadakı səsi

Hər bir dövlətin dünyada tanıdılması, onun apardığı haqq işi uğrunda mübarizənin beynəlxalq aləmə çatdırılması, həmin ölkə barədə müsbət imicin formalaşdırılmasında diasporun müstəsna rolu və fəaliyyəti var. Bu mənada haqlı olaraq diaspor həmin ölkənin dünyadakı səsi hesab edilir. Bu gün Azərbaycan Respublikasının da dünyadakı səsi funksiyasını yerinə yetirən, onun haqq işi uğrunda apardığı mübarizəni beynəlxalq aləmə çatdıran mütəşəkkil diasporu mövcuddur.

Tarixə nəzər salsaq görərik ki, Azərbaycan diasporu günümüzdə bir çoxlarının fəxrlə danışdığı, hətta qibtə etdiyi ayrı-ayrı ölkələrin diasporundan heç də gənc deyil. Belə ki, Azərbaycan diasporunun formalaşma tarixi kifayət qədər uzun bir zaman kəsiyini əhatə edir. Hətta bəzi mənbələrdə bu tarix VII əsrə qədər gedib çıxır. Belə ki, Xilafət ordusunun Azərbaycana yürüşü, İslam dininin yayılması prosesləri fonunda onlarla azərbaycanlı mütəfəkkirin Yaxın və Orta Şərqin şəhərlərinə axını başlamış və bu diasporun yaranmasının təməlini qoymuşdu. Bundan sonrakı tarixin müxtəlif dövrlərində də dünyada soydaşlarımızın daha geniş miqyasda məskunlaşması, nəticə etibarilə Azərbaycan diasporunun təşəkkül tapmasına gətirib çıxarmışdı.

Diaspor həyatında yeni mərhələ

Azərbaycan diasporunun günümüzün tələblərinə uyğun inkişaf tarixi isə müstəqillik illərindən sonraya təsadüf edir. Sovetlər İttifaqının dağılmasındam sonra müstəqillik əldə edən Azərbaycanın qarşısında duran mühüm vəzifələrdən biri də xarici ölkələrdə yaşayan azərbaycanlıları təşkilatlandırmaq, onları ölkəmizin ümumi maraqlarının müdafiəsi işinə cəlb etmək idi. Lakin müstəqilliyin ilk illərində bu məsələyə o qədər də diqqət yetirilmirdi. Yalnız 1993-cü ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin ikinci dəfə hakimiyyətə qayıdışından sonra bu sahədə də əsaslı dönüş baş verdi. Dövlət başçısı kimi bütün xarici səfərlərində həmin ölkələrdə yaşayan soydaşlarımızla görüşən ümummilli lider onların problem və qayğıları ilə maraqlanır, həmvətənlərimizi yenicə müstəqillik əldə etmiş Azərbaycanın ümumi mənafelərinin həyata keçirilməsi işində həmrəyliyə çağırırdı. Bu tendensiya diaspor nümayəndələri arasında bir əminlik yaradırdı ki, artıq onların da arxalandığı, güvənc yeri olan bir dövləti var. Diaspor quruculuğu Azərbaycanda dövlət siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birinə çevrildiyindən diaspor təşkilatlarının Vətənə, dövlətə inamı, bağlılığı, eləcə də bir-biriləri arasındakı birlik əlaqələri, həmrəyliyi daha da artırdı. Ümummilli lider Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə 1991-ci il, dekabrın 31-dən etibarən qeyd edilən Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Günü soydaşlarımız arasında birlik və həmrəyliyi reallığa çevirirdi. Artıq, diaspor quruculuğu tarixində yeni bir mərhələ başlayırdı. 2001- ci il, noyabr ayının 9-u və 10-da Bakıda ümummilli lider Heydər Əliyevin iştirakı ilə Dünya Azərbaycanlılarının I Qurultayının keçirilməsi məhz bu prosesin başlanğıcı idi. Qurultayda çıxışı zamanı ümummilli lider qeyd edirdi ki, bütün dünyaya səpələnmiş azərbaycanlıların birliyi, həmrəyliyi həm müstəqil Azərbaycan dövləti, həm də dünyanın müxtəlif ölkələrində yaşayan azərbaycanlılar üçün xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Ümumiyyətlə, Dünya Azərbaycanlılarının I qurultayı xaricdəki soydaşlarımızın ümumi məqsəd, vahid ideya ətrafında birləşməsi yolunda böyük addım, gələcəyə istiqamətlənmiş önəmli tədbirlərdən idi. Qurultay həm də soydaşlarımızın birlik və həmrəyliyini nümayiş etdirdi. Qurultayda xaricdəki həmvətənlərimizlə sistemli iş aparılmasını təşkil etmək, soydaşlarımız arasında milli birliyin möhkəmləndirilməsini təmin etmək məqsədilə xüsusi dövlət qurumunun yaradılması ideyası irəli sürüldü. Çox keçmədən 2002-ci il, iyulun 5-də Heydər Əliyev Xaricdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması haqqında Fərman imzaladı. Dövlət Komitəsinin yaradılması bu sahədə olan problemlərin aradan qaldırılması istiqamətində əhəmiyyətli addımlar atmağa və Azərbaycan diasporunun fəaliyyətini milli maraqlarımızın gerçəkləşdirilməsi istiqamətində mərkəzləşdirməyə imkan verirdi.

Diaspor qarşısında duran yeni vəzifələr

Artıq Azərbaycan diasporu özünün inkişaf dövrünü yaşayırdı. Ancaq qurultaydan keçən dövr ərzində görülən işlər, əldə edilən nailiyyətləri təhlil etmək, ötən dövr ərzindəki fəaliyyətə nəzər salmaq zərurəti hiss olunurdu. Bu zərurət 2006-cı il, mart ayının 16-da Bakıda Dünya Azərbaycanlılarının II qurultayının keçirilməsi ilə nəticələndi. Dövlət başçısının bilavasitə iştirakı ilə keçirilən həmin qurultayda ötən beş il ərzində görülən işlərə nəzər salındı, göstərilən fəaliyyət qiymətləndirildi. Prezident İlham Əliyev qurultayda çıxışı zamanı qeyd edirdi ki, xaricdə yaşayan azərbaycanlılar bizim üçün də dayaqdır: "Azərbaycan xalqı böyük xalqdır. Biz 50 milyonuq. Bu, dünya miqyasında böyük xalqdır. Bizim hamımızın bir Vətəni var - Azərbaycan. Çalışmalıyıq ki, doğma Vətənimizi möhkəmləndirək, zənginləşdirək, qüdrətli dövlətə çevirək". Prezident İlham Əliyevin diaspor sahəsində atmış olduğu ən mühüm addımlardan biri 2008-ci il 19 noyabr tarixli Sərəncamı ilə Xarici Ölkələrdə Yaşayan Azərbaycanlılarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin əsasında Diasporla İş üzrə Dövlət Komitəsinin yaradılması oldu. Belə bir komitənin yaradılması zərurəti isə ondan ibarət idi ki, qloballaşan dünyamızın reallıqları diaspor quruculuğu sahəsində Azərbaycanın qarşısında yeni vəzifələr qoyurdu. Belə ki, xalqlar arasında gedən sürətli inteqrasiya prosesləri, diaspor və lobbi təşkilatlarının beynəlxalq siyasətdə artan rolu bu sahədə daha genişmiqyaslı fəaliyyət göstərilməsini tarixi zərurətə çevirirdi.

Artıq dünya azərbaycanlıları ilə iş daimi xarakter almışdı və hər beş ildən bir diaspor nümayəndələrimizin Bakıda bir araya gəlməsi, görülən işləri təhlil etməsi, dövlət qarşısında bir növ hesabat vermələri ənənəyə çevrilmişdi. Bu baxımdan istər

2011-ci il, iyul ayının 5-də, istərsə də 2016-cı il, iyun ayının 3-də keçirilən Dünya Azərbaycanlılarının III və IV qurultayları bunun əyani sübutu idi.

Mövcud problemlər və onların həlli yolları

Müstəqillik illərindən keçən dövr ərzində diaspora sahəsində bir çox nailiyyətlər əldə etsək, dünyaya səs salmağa müvəffəq olsaq da, ancaq bu sahədə bəzi problemlərin olduğunu da etiraf etməliyik. Problemlərə gəlincə, ən mənfi tendensiya bəzi diaspor təşkilatları arasında tam mənada birliyin olmaması, onların biri-birini qəbul etməməsidir. Təsadüfi deyil ki, hələ Dünya Azərbaycanlıların III qurultayında çıxışı zamanı Prezident İlham Əliyev də bu məqama xüsusi diqqət yetirmişdi: "Mən hesab edirəm ki, ən vacib amillərdən biri diaspor təşkilatlarının birliyidir. Çünki biz ölkə daxilində də, xaricdə də bir yerdə olmalıyıq. Birlik bizi gücləndirir". Diaspor sahəsində mövcud olan digər problem ayrı-ayrı təşkilatların internet resurslardan səmərəli istifadə edə bilməməsi, xarici KİV-lərlə yaxından əlaqə qurmamasıdır. Məhz bu məsələ də Prezident İlham Əliyev tərəfindən Dünya Azərbaycanlılarının IV qurultayında diaspor təşkilatları qarşısında qoyulmuşdu: "Diaspor təşkilatları yaşadıqları ölkələrdə internet saytları açmalıdırlar. Biz bunu hələ ki, görmürük. Azərbaycan dilində və xarici dillərdə qəzetlər dərc edilməlidir ki, azərbaycanlılar, onların övladları oxusunlar".

Diasporun prioritet istiqamətləri

Bəs ötən müddət ərzində Prezident İlham Əliyevin Dünya Azərbaycanlılarının III və IV qurultaylarında diaspor təşkilatları qarşısında qoyduğu vəzifələr, tapşırıq və tövsiyyələr nə dərəcədə həyata keçirilib?. İstər aparılan müşahidələr, istərsə də ayrı-ayrı diaspor təşkilatları rəhbərlərinin mövqeləri onu deməyə əsas verir ki, hələ də dövlət başçısının qaldırdığı bəzi problemlər qalmaqdadır. Belə ki, əksər diaspor təşkilatları nəinki xarici KİV-lərlə əlaqə qura bilib, hətta bəzi təşkilatların internet saytları belə mövcud deyil.

Diaspola İş üzrə Dövlət Komitəsinin informasiya şöbəsinin müdiri Elşad Miraləm qeyd edib ki, Dünya Azərbaycanlılarının IV qurultayında Prezident İlham Əliyevin nitqində əksini tapmış tövsiyyələr Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin prioritet isatiqamətlərini təşkil edir: "Bu tövsiyyələr Azərbaycan həqiqətlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılması sahəsində fəaliyyətin gücləndirilməsi, soydaşlarımızın yaşadıqları ölkələrin ictimai-siyasi həyatında fəal iştirakı, media ilə əlaqələrin gücləndirilməsi, siyasi təşkilatlarda təmsilçilik səviyyəsinin artırılması və s. bağlı idi. Bütün bunlar yeni dövrdə Azərbaycan diasporunun fəaliyyətinin strateji istiqamətlərini təşkil edir". Komitə rəsmisi deyib ki, dövlət başçısının tövsiyyələrinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikasının Prezident Administrasiyası rəhbərinin 27 iyun, 2016-cı il tarixli sərəncamı ilə "Dünya Azərbaycanlılarının IV qurultayından irəli gələn vəzifələrə dair Tədbirlər Plan"ı təsdiq edilib. Hazırda həmin tədbirlər planının icrası istiqamətində iş aparılır: "Bir sıra ölkələrdə Azərbaycan diaspor təşkilatlarının fəaliyyətinin daha mükəmməl səviyyədə koordinasiya olunması istiqamətində tədbirlər görülür. KİV-lərlə əlaqələrin qurulması və gücləndirilməsi ilə bağlı bir sıra layihələr, təkliflər var ki, onların da həyata keçirilməsi üçün zəruri addımlar atılır".

İqdır Azərbaycan Evi Dərnəyinin sədri Sərdar Ünsal isə deyir ki, Dünya Azərbaycanlılarının IV qurultayından keçən dövr ərzində prezidentin diaspor təşkilatları qarşısında qoyduğu məqsəd və vəzifələrin icrası istiqamətində təşkilatlar səviyyəsində heç bir ciddi addım atılmayıb: "Bu vaxta qədər hər hansı bir dəyişiklik yoxdur. Yalnız keçirdiyimiz tədbirlərə baş konsulluq, səfirlik nümayəndələri təşrif buyurur, yaxud onlar keçirdikləri tədbirlərə bizləri dəvət edirlər. Hər şey bununla bitir. Mən deyərdim ki, hər şey qurultayda unuduldu".

Danimarkada fəaliyyət göstərən Vətən Cəmiyyətinin sədri Səfər Sadiqi isə deyib ki, rəhbərlik etdiyi təşkilat dövlət başçısının tapşırıq və tövsiyyələrindən irəli gələrək öz fəaliyyətində bunları nəzərə alır: "Dövlət başçısının verdiyi hər tapşırığı Vətən Cəmiyyəti olaraq yerinə yetiririk. Təşkilat olaraq Azərbaycanın Londondakı səfirliyi ilə sıx əməkdaşlıq edirik. Həmçinin Kopenhagendəki Türkiyə səfirliyi ilə də sıx əlaqələrimiz var". Diasporun xarici KİV-lərlə əlaqəsinə gəlincə, Səfər Sadiqi bildirib ki, ilk növbədə hər bir diaspor təşkilaltının internet səhifəsi olmalıdır: "Həmçinin xarici KİV-lərlə sıx işləmək lazımdır. Dövlət başçısının dediyi kimi, artıq hücum taktikasına keçməliyik. Bunun bariz nümunəsi kimi Danimarka Parlamentində Xocalı soyqırımını müzakirəyə çıxarmaq üçün bəzi addımlar atılıb və bu istiqamətdə işlər davam edir. Həmçinin bir ay bundan əvvəl bu ölkə parlamentində qondarma erməni soyqırımı ilə bağlı qanunnun qəbulu rədd edildi ki, belə bir nəticənin əldə edilməsində Vətən Cəmiyyətinin də xüsusi rolu olub"

Süleyman İsmayılbəyli

"Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçün"

Olaylar.- 2017.- 23 fevral.- S.14.