Elşad Səfərlinin alma nağılı

Mən bu məqaləmin sərlövhəsini təsadüfi olaraq belə adlandırmadım. Ədəbi mühitdə kifayət qədər tanınan Elşad Səfərli intizar şairidir, həsrət yazarıdır, narahat bir ömür yaşayan tədqiqatçıdır və ... almalar arzusundadır. Göydən düşəcəkmi onun səbirsizliklə gözlədiyi almalar? Alma axı onun həmişə düşməyini gözlədiyi zəhmətinin bəhrəsi, məşəqqətinin rəmzi, əziyyətinin "almalaşmış" simvoludur.

E.Səfərli müntəzəm bədii və elmi yaradıcılıqla məşğul olur və bu məşğulluq onun məhsuldarlığını artırır, amma onun alması düşmür ki, düşmür, şairin şipşirin güman etdiyi almalar əvəzinə, düşsə də, kal və tamı apacı almalar düşür, amma o almalar balaca olarkən nəvəsinə nənəsinin şirin-şirin danışdığı nağıllarındakı sevinc hissi ilə gözlənilən almalardan deyil. Görək şair özü nə deyir.

"Uşaqdım,

Dinlərdim nənəmin nağıllarını.

Elə ki, nağılın sonu çatardı,

Hardasa

Gizli bir əl,

Çırpardı göylərin budaqlarını,

Tökərdi göylərin şirin barını-

Üç almasını.

Nağıl dinləyərdim

Şirin-şipşirin.

Xeyrin tərəfində durardım daim,

Savaşı gedəndə Xeyirlə Şərin.

Nənəm nağılını şirin deyərdi,

Uzun deyərdi.

Saysaydım, ayda

Bəlkə də əllisin, yüzün deyərdi.

Gözlərimə daim sevinc dolardı,

Nənəm söylədiyi o nağılların

Axırı sevinclə bitmiş olardı.

İndi də nağıllar dinləyirik biz,

Çoxunu da, düzü, ekran-efirdən.

Yüz ilə bəlkə də söyləniləsi,

Nağıllar deyilir indi lap birdən.

Nağıl söyləyənlər nənələr deyil,

İndi nağılı

Çoxusu da qalstukulu-

Lopabığ, hündürboy oğullar deyir:

Əvvəlki nağıllar belə deyildi,

İndi təzə-təzə nağıllar çıxıb".

Bəli, şairin indi eşitdiyi nağıllar onun nənəsindən eşitdiyi nağıllardan deyil, almalar da həmin almalara qətiyən bənzəmir.

Nədir təzə nağıl və kimlərdir təzə-təzə nağılların "qəhrəmanları"? Onlar özlərinin "sevgi nağıllarını sevməyə-sevməyə danışan "aşiqlər"in söylədikləri "sevgi nağılları"dır, onlar yüksək vəzifələrə çatmaq istəyən dildən pərgar "qəhrəmanlar"ın, yalançı vətənpərvərlərin danışdıqları müəyyən məqsəd güdən nağıllarıdır... Amma, həmin nağıl nağılçılarının müəyyən niyyətlə bağlı gözlədikləri almalar ekran-efirə düşmür ki, düşmür, gerçəkləşmir və elə havada da qalır.

"Uşaqdım bilməzdim,

İndi bildim ki,

Alması düşməyən nağılların heç

Gerçəyi olmur.

Verilən vədlərin,

İçilən andın,

Yalandan da başqa

Heç nəyi olmur...

...Gerçəyi olmayan,

Alması düşməyən bu nağılların

Sonu, aqibəti göynətmir məni".

Şairin sonu həsrətlə gözlənilən, lakin hələllik gerçəkləşməyən gözəl bir " nağıl"ı da var: Qarabağ nağılı! Bu nağılın "üç alması"hələ də göylərdəki budaqdan sallanır, amma yerə düşmür ki, düşmür.

"Xəyala dönmədə xəyaldakılar,

Qarabağ Vətənə sözlə qovuşmur.

Nə nağıl olaraq nağıltək bitmir,

Nə də üç alması göylərdən düşmür."

E.Səfərli məhsuldar şair alimdir. Belə ki, 1991-ci ildən sonra onun qələmindən səkkiz şeirlər və poemalar, həmçinin üç elmi monoqrafiya çapdan çıxmışdır. Onun şeir və poemalarında dövrün ağrılı problemlərinə, xalqın azadlıq düşüncəsinə həssas münasibət, mənəvi keyfiyyətlərin ifadəsi qabarıqlığı ilə seçilir. Mən bu şairin bir neçə kitabına rəy yazmış və ona öz səmimi münasibətimi bildirmişəm. Hər şeydən əvvəl qeyd edim ki, şair bu kitabında da bir çox şeirində onun üçün xarakterik olan məğrurluğunu dəfələrlə nümayiş etdirir. Şairin məğrurluğu onu tanımayanlarda, bəlkə də, təkəbbürlü insan təəssüratı doğura bilər, lakin onu yaxşı tanıdığımdan deyə bilərəm ki, bu qətiyyən belə deyil, çünki, elə şairin özü belə yazır: "Bu Elşad Səfərlidir" kitabımın adı bir-iki söz adamına qəribə, bir az da bəlkə təkəbbür kimi görünmüşdü... Bu heç də belə deyildir. Hətta bunu mərhum şair dostum Əbülfəz Naxçıvanlı mətbuatda kitabım haqında yazdığı məqaləsində incə şəkildə qeyd etmişdi... Bu başlıq ədalarını sevmədiyim istedadsız, lovğa və özündən razı adamların üzündə açılan "eqofurist şilləsidir". Yəni, əfəndilər, özündən "beş" deyəndə, buna böyük haqqı çatan başqasından da heç olmasa "bir" deməyi unutmayın. Ədəbiyyat narsisizmi sevmir. Və mənim kitabımın adı da ədəbiyyatda narsist təkəbbürə qarşı bir növ İqor Severyanin "protestosudur" desəm, yanılaram. Siz ki, bəzən fındıq boyda işinizlə bağlı yerli-yersiz sinənizə nağara kimi bu qədər döyürsünüz, elə bilməyin ki, başqalarının təvazökar olsalar da belə, uğurlarına görə fəxrlə döyməyə sinələri yoxdur. Unutmayın ki, bəzən "dərəcəsiz" adamların dərəcəli ədəbiyyat adamlarına "dərəcəli" görünmək xatirinə ədəbiyyatdan dərs keçirmək cəhdi çox gülünc görünür".

Məncə şair haqlıdır. O, plagiatçı şair və tənqidçilərə qarşı da öz fikrini məğruranə tərzdə bildirməkdən çəkinmir və özünə xas qətiyyətlə elan edir: "Tənqidi təsadüfi, prinsipsiz adamlardan təmizləməyin, ümümiyyətlə ədəbi tənqidin özünü tənzimləməyin vaxtı deyilmi?... Əziz oxucu, mən şeirimi yalnız səni nəzərdə tutub yazıram və yazdıqlarıma da dəyəri-əgər dəyəri varsa-yalnız səndən uma bilərəm".

Şair oxucuya öz müraciətini bir qədər də genişləndirir: "Sənə ünvanladığım "Bir neçə söz"ün əsas tezisini də belə formula edərdim: Hər şəkili sərgilənən yazıçı, yaxud şair, hər rəy yazana tənqidçi, hər yazılana da Quran ayəsi kimi yanaşma."

E.Səfərlinin 200 səhifədən çox olan "Alması düşməyən nağıllar" adlı bu yeni kitabı özündə "Ən uzun nağılımız", "Allaha şərik söz", "Siz namərdin şairi", "Uğursuz eşq əfsanəsi" və "Poemalar" adlanan hissələri əks etdirir...və hər hissədə Elşadvari şeirlər. Məsələn:

Sinəm söz üçün darıxır,

Sinəm masaya dartılır.

Söz özü qəlibə çəkir-

Sözlər misraya dartılır.

Bir vaxt yazdım ölümdən çox,

Buyur, ölüm, hayfını çıx!

İndi daha qələmdən çox

Əlim əsaya dartılır.

Dönmüşəm titrək yarpağa,-

Yaş əsdirir sola-sağa.

Gedirəm, canım torpağa,

Ruhum səmaya dartılır!..

***

Allah görəsən, niyə

Cibi kasıba verib,

Pulusa dövlətliyə?

***

Mən bir ağacam-

Ömür ağacı.

Arzularımı dibinə tökmüşəm

Gübrə kimi.

İstəklərimə ümidlə olacağam

Qəbrə kimi.

***

Sevdiyim şairin təkrarına

Çevrilmək istəmədim şeirdə.

Onlartək yaza bilməyəndə,

Buna cəhd etmədim bir də-

Bunu qarşılamadım

Kədərlə, yasla.

Özümtək yazdım,

Düşündüm:

Onlar da heç mənimtək

Yaza bilmirlər əsla...

***

Hamı yazır,

Kəndimizin çobanı

Buna aşkar misaldı.

Bunda eyib nə var ki,..

Bu -

"Biz şair xalqıq" fikrindən doğan

Təbii haldı...

Azərbaycan ədəbiyyatına uzun illərdir ki, ərəblərdən qəzəl, yaponlardan hayku, avropalılardan sonet adlı janrlar daxil olmuş və şairlərimiz özlərinin Azərbaycan qəzəllərini, yaponlardan Azərbaycan haykularını, Avropalılardan Azərbaycan sonetlərini yaratmış və yaratmaqdadırlar. E.Səfərli də bu janrların ikisindən bəhrələnən şairdir. O, hətta Azərbaycan soneti haqqında monoqrafik bir əsər yazıb. Elşadın son şeir kitabında sonet yoxdursa da, hayku var (Elşad işlək "hayku" əvəzinə az işlənən "xokku" sözünü işlədir). Elə mən özüm də son iyirmi ildə 500-dən çoxlu hayku yazmışam ki, onların bəziləri Tokioda, bir qisimi Bakıda çap olunub. 2007-ci ildə işıq üzü görmüş "Azərbaycan haykuları" adlı kitabımda 333 şeir toplanmışdır və qələmimin səylə yazdığı haykularım haqqında bir tədqiqat işi də yazılmış və Bakı Dövlət Universitetində müdafiə olunmuşdur. Bəli, bu janr Elşadı da özünə çəkmiş və çəkməkdədir. Onun sonuncu kitabında bir neçə hayku nəzərimi cəlb etdi ki, onların üçünü misal gətirirəm:

Quzey qarı-

Təbiətin dağ sərgisində

Muzey qarı

***

Ulduzlu süfrəyə

Ay yemiş dilimi tək

Qoyulmuşdu.

***

Kin və hikkə--

İnsanı içəridən doğrayan

Təhlükə!

Təbii ki, Elşadı elə Elşaddan yaxı heç kim tanımır. Onunn məğrurluğu bir çox şeirinin beyt və bəndlərində nümayiş olunur ki, zənnimcə təqdir olunası haldır, çünki " şair haqqında doğru, dürüst məlumatı yaradıcıllığı barəsində tənqidi- obyektiv şərhi şairin özündən başqa heç bir tənqidçi verə bilməz" ( E.Səfərli).

Mən "Alması düşməyən nağıllar"ı üç günə oxudum. Həqiqətən də, Elşadın gözlədiyi almalar hələ düşmür. Düşsə nə olacaq? Vur-tut üç almaya sahiblənəcək Elşad. Amma alma gözləyən o qədər "şairin" başına alma düşür ki!.. Həmin almaların çoxusu kaldır, hələ yetişməyib, dəyməyib. Qoy düşsün onların başlarına almalar və yarsın başlarını kal almalar. Heç veclərinə də deyil, təki alma olsun.

Məqaləmin sonunda bildirməliyəm ki,yadıma hələ heç bir kitabıma düşməyən və necə deyərlər "Nuh əyamında" yazdığım "Üç alma" adlı şeirim düşdü. Oxuyun, bəlkə sizdə də maraq kəsb etmiş olar.

Üç alma

"Göydən üç alma düşdü"

Nağılçının sözü

Göydən alma düşməz, yalan deyirsən,

Göydən yağış düşər, göydən qar düşər.

Yüz il də gözləsən indən belə sən

Çətin göydən yerə almalar düşə.

Zəhmətsiz bəhərin tamı ap-acı,

Ruzini özümüz qazanaq gərək.

Göydə bitməyib ki, alma ağacı

Biz yerdə əyləşib alma gözləyək.

İş görək, cəhd edək gərək həmişə,

Gözləmək hamının vərdişi deyil.

Mütilik hamıya olmayıb peşə,

Bu iş kişi işi, mərd işi deyil.

Göydən alma düşməz, dikmə göz göyə,

Torpağa arxalan, torpağa güvən.

Bizi də sövq etmə müftə ruziyə,

Gözləmə havayı almaları sən

Dolan oymaq-oymaq, gəz oba-oba,

Göydən alma düşməz, göy bağ deyil ki,

Göydən alma düşsə nağılçı baba,

Almanın üçü də olsun səninki.

Şahin Fazil

Tarix üzrə elmlər doktoru, professor,

"Məcməüş-şüəra" ədəbi məclisinin sədri

Olaylar.- 2017.- 8-9 mart.- S.10.