Vətəndaş cəmiyyətlərinin inkişafı

siyasi plüralizmin bariz göstəricisidir

Məlum olduğu kimi siyasi plüralizmin mövcudluğu üçün azad söz və azad KİV, çoxpartiyalı sistem, azad seçki, parlamentarizm, dövlətdən asılı olmayan ictimai təşkilatların olması zəruri şərtlərdəndir. Etiraf edilməlidir ki, Azərbaycanda sadalanan şərtlərin hər biri yüksək səviyyədə təmin olunub, üstəlik sözügedən sahələrin inkişafı məqsədilə ardıcıl islahatlar davam etdirilməkdədir. Xüsusən, Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra ölkədə siyasi plüralizmin inkişafına təkan verən sahələrin beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması istiqamətində xeyli işlər görülüb. Hazırda isə görülən işlər bəhrəsini verməkdədir. Belə ki, bir sıra insan hüquqları və humanitar sahələri üzrə ixtisaslaşmış beynəlxalq təşkilatlar Azərbaycanda siyasi plüralizmi təmin edən elementlərin hər birinin fəaliyyətini tənzimləyən mükəmməl qanunvericilik aktının mövcudluğunu etiraf edirlər.

Hüquqşünas Mirzə Manafov qeyd edib ki, 1991-ci ildə Azərbaycan Respublikası müstəqil dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoyduqdan sonra siyasi plüralizmin inkişaf meyilləri təşəkkül tapıb: "Öz tarixinin yeni səhifəsini açan respublikamız milli və ümumbəşəri dəyərlərə söykənən demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət yaratmaq arzularını reallaşdımaq istiqamətində addımlar atmağa başladı. Yalnız yetkin və güclü dövlət öz vətəndaşlarının hüquqlarının gerçəkləşməsinə, insanların rifah halının yüksəlməsinə, hüquq və azadlıqlarının qorunmasına təminat verə bilərdi. Azərbaycanın siyasi müstəqillik əldə etməsi və demokratik dövlət quruculuğu yoluna qədəm qoyması bu istiqamətdə əməli addımlar atmaq üçün geniş perspektivlər açdı". Onun sözlərinə görə, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra ilk növbədə hüquqi dövlət və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğuna önəm verməyə başlayıb: "Bildiyimiz kimi vətəndaş cəmiyyəti birbaşa hüquqi dövlətin yaranması və inkişafı ilə bağlıdır. Ümumilli lider Heydər Əliyevin Azərbaycan rəhbərliyinə qayıdışı ilə başlıca qayəsini müstəqillik, azərbaycançılıq, dövlətçilik, ədalətlilik, demokratiya, milli tərəqqi, dünyəvilik kimi ümumbəşəri dəyərlər təşkil edən yeni bir ideologiyanın əsası qoyulmuşdur. Heydər Əliyevin apardığı daxili siyasət Azərbaycanın hər bir vətəndaşına azad, sərbəst yaşamaq hüquqlarını təmin etmək və öz rifahını yaxşılaşdırmaq imkanları yaratmaqdan ibarət olmuşdur. Ümummilli liderin fəaliyyətində siyasi partiyaların fəaliyyəti, vətəndaş cəmiyyətlərinin bərqərar olması, azad mətbuatın inkişafı siyasi plüralizmin təməl prinsiplərini təşkil edirdi". Hüquqşünas qeyd edib ki, insanların ictimai-siyasi və özünüdərkinin yetkinləşməsi sayəsində cəmiyyətdəki ictimai-siyasi və sosial-iqtisadi proseslərin tənzimlənməsində vətəndaşların müxtəlif təbəqələrini və kateqoriyalarını təmsil edən ictimai qurumların fəal rol oynaması dövlətin və insanlar toplumunun daha yüksək inkişaf səviyyəsini təşkil edən vətəndaş cəmiyyətini səciyyələndirən əsas amillərdəndir. Cəmiyyətin problemlərinin həlli sahəsində ictimai qurumların tədricən daha çox funksiyanı mənimsəməsi ilə dövlət orqanlarının fəaliyyətində daha çox siyasətin müəyyənləşdirilməsi və nəzarət funksiyaları üstün yer tutur. Demokratik quruluşun, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşması prosesinin ayrılmaz tərkib hissələrindən biri söz və vicdan azadlığının təmin olunmasından ibarətdir ki, Azərbaycanda bu azadlıqlar lazımi səviyyədə təşəkkül tapıb: "Azərbaycanın müstəqil inkişaf tarixi siyasi plüralizmin getdikcə daha geniş təşəkkül tapması, vətəndaş cəmiyyətlərinin tarix səhnəsinə qədəm qoyması və ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında daha fəal rol oynamağa səy göstərməsi ilə səciyyələnir. Bu isə Azərbaycan dövlətinin vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyəti üçün zəruri şərait yaratması nəticəsində mümkün olmuşdur. Azərbaycanın dövlət müstəqilliyini bərpa etdiyi gündən bəri ölkəmizin demokratik inkişaf yolu ilə getdiyi hər kəsə bəllidir.Hazırda da bu istiqamətdə ciddi islahatlar aparılmaqdadır. Bu islahatların bir qismi də demokratik inkişafın ən mühüm elementlərindən biri olan vətəndaş cəmiyyəti inistitutlarının inkişafı ilə bağlıdır. Artıq bu istiqamətdə xeyli işlər görülüb. QHT-lərə dövlət dəstəyi konsepsiyasının təsdiq edilməsini və Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının yaradılmasını dediklərimizin bariz nümunəsidir". M.Manafov qeyd edib ki, ölkə prezidenti İlham Əliyevin apardığı milli, bəşəri, mütərəqqi beynəlxalq siyasəti Azərbaycanda da hüquqi dövlətin möhkəmləndirilməsi, inkişaf etdirilməsi, o cümlədən də vətəndaş cəmiyyətinin praktiki olaraq möhkəmlənməsi və inkişafı üçün zəmin yaradıb. Bu istiqamətdə dövlət başçısı tərəfindən müəyyən qərarlar verilib. 2007-ci il 27 iyulda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sərəncam ilə MDB məkanında ilk dəfə olaraq Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Konsepsiyasının təsdiq edilməsi də bu qəbildən olan addımlardandır. Bununla da QHT-lər üçün yeni bir mərhələ başlanıb, vətəndaş cəmiyyətlərinin xarici donorlardan asılılığı aradan qalxıb. Eyni zamanda, QHT-lər ölkədə dövlət idarəçiliyi və qanun yaradıcılığı prosesinin iştirakçısına çevrilib. Vətəndaş cəmiyyətinin inkişafında bu təşkilatların rolu olduqca böyükdür və o, üçüncü sektor kimi bütün dünyada əsas institutlardan hesab olunur. Azərbaycanda QHT-lərin sayının artması və müxtəlif istiqamətlər üzrə QHT-lərin fəaliyyət göstərməsi onu sübut edir ki, vətəndaş cəmiyyəti institutlarının inkişafı istiqamətində dövlət siyasəti var: "Hazırda Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatına alınmış yüzlərlə vətəndaş cəmiyyəti fəaliyyət göstərir. Paralel olaraq, Azərbaycanın xarici ölkələrdə və beynəlxalq arenada fəaliyyət göstərən QHT-lərini sayı kifayət qədərdir. Vətəndaş cəmiyyəti institutları olaraq həmin QHT-lər xalqlar və ölkələr arasında dostluq və anlaşma mühitinin daha da yaxşılaşması istiqamətində çox ciddi töhfələr verməkdədirlər. Azərbaycan dövləti demokratik və vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunda indiyə kimi əldə etdiyi mühüm nailiyyətləri davam etdirməkdə qərarlıdır. Vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətini stimullaşdırmaq məqsədilə yaradılan Prezident yanında QHT-lərə dövlət dəstəyi Şurası hökumət və QHT-lər arasında mövcud olan inam və etimad mühitini daha da dərinləşdirmək üçün səylərini davam etdirir".

Onun sözlərinə görə,vətəndaş cəmiyyətinin formalaşmasının daha bir göstəricisi - insanlar tərəfindən təşəbbüskarlığın göstərilməsi, siyasi fəallığın nümayiş etdirilməsidir. Azərbaycanda bu sahədə aparılan işlər deməyə əsas verir ki, həmrəylik, vətəndaşlıq sülhünə nail olmaq üçün dövlət tərəfindən lazımı addımlar atılır: "Ölkəmizdə vətəndaş cəmiyyəti və hüquqi dövlət quruculuğunun özünəməxsusluğu ondadır ki, onlar vahid orqanizm kimi qlobal cəmiyyətin daxili qarşılıqlı tərəfləri kimi özünü göstərir. Vətəndaş cəmiyyəti üzvləri üçün birgə yaşayış qaydalarını özündə əks etdirən vətəndaş cəmiyyəti etikası formalaşır. Vətəndaş cəmiyyətində dövlətdən fərqli olaraq tabeçilik əlaqələr deyil, üfüqi əlaqələr, yəni hüquqca azad və bərabərhüquqlu insanların əməkdaşlıq və sağlam rəqabət münasibətləri üstünlük təşkil edir, ictimai həyatda, kompromis və konsensus, dövlət üzərində ictimai nəzarət hökm sürür. Bu isə siyasi plüralizmin bariz nümunəsidir. Hazırkı şəraitdə cəmiyyətin demokratikləşməsində QHT-lərin rolunu inkar etmək, demokratik institutların inkişafında onların rolunu danmaq vətəndaş cəmiyyətlərinin fəaliyyətinə ədalətsiz yanaşma kimi dəyərləndirilə bilər. Çünki QHT- lər ölkədə demokratik quruluşun dəstəklənməsi və dünyəvi dövlətin qurulması, хalqın iradəsinin ifadəsi kimi qanunların aliliyinin, vətəndaşların layiqli həyat səviyyəsinin təmin edilməsi istiqamətində fəallıqlarını artırıblar. Sözsüz ki, burada QHT-lərin əsas vəzifələri ölkə Konstitusiyası ilə təsbit olunmuş əsas hüquq və azadlıqların təminatı sahəsində ictimai nəzarəti həyata keçirməkdən ibarətdir. Demokratiyanın təməl prinsiplərindən hesab olunan bərabərlik, azadlıq, yaşamaq, şəхsi toхunulmazlıq, vicdan, tətil, şərəf və ləyaqətin müdafiəsi, fikir və söz azadlığı, sərbəst toplaşmaq və sair kimi hüquqların həyata keçirilməsində ictimai birliklərin rolu danılmazdır. Bunu nəzərə alan QHT-lər hər bir vətəndaşın dövlətin idarə olunmasında iştirakı, bu hüququn həyata keçirilməsinin əsas elementləri olan seçki hüququ, birləşmək və müraciət etmək kimi siyasi hüquqlarının təminatında ictimai nəzarət funksiyasını layiqincə yerinə yetirməyə cəhd göstərir. Məhz, vətəndaş cəmiyyətlərinin dövlətin idarəedilməsində iştirakı, ictimai nəzarət funksiyasını həyata keçirməsi, qlobal problemlərin şözülməsi məqsədilə təşəbbüslərlə çıxış etməsi ölkədə siyasi plüralizmin təmin olunmasının göstəricisi kimi dəyərləndirilməlidir".

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2017.- 5 may.- S.15.