Siyasi plüralizmin daha bir nümunəsi
Azərbaycanda sərbəst toplaşmaq
hüququ tam təmin olunur
Çağdaş dünyanın diqqət mərkəzində
olan aktual problemlərindən biri də insan hüquq
və azadlıqlarının
təmin olunması ilə bağlıdır. Sirr deyil ki, müxtəlif cəmiyyətlərdə insan
hüquqlarının tanınması
və qorunması bilavasitə həmin cəmiyyətin forması,
humanizm səviyyəsi,
onun nə dərəcədə liberal olması,
ümumi dövlətçiliyin
inkişaf dinamikası
ilə müəyyən
olunur. Azərbaycanın müstəqillik tarixinin qısa bir dövrə təsadüf etməsinə
baxmayaraq insan hüquq və azadlıqlarının təmin
olunması istiqamətində
xeyli işlər görülüb.
Nətisədə ölkə vətəndaşlarına
sərbəst toplaşmaq
azadlığı verilib,
üstəlik bu azadlığın təmin
olunmasına dövlət
zəmanəti təmin
edilib. Hazırda Azərbaycanda "Sərbəst toplaşmaq azadlığı haqqında"
qanun qüvvədədir
və sözügedən
sənəd bütün
beynəlxalq standartlara
cavab verir. Beləliklə, hər kəsin
başqaları ilə
birlikdə sərbəst
toplaşmaq azadlığı
Azərbaycan Respublikasının
Konstitusiyası və
Azərbaycan Respublikasının
tərəfdar çıxdığı
beynəlxalq müqavilələr
ilə təmin edilir. Həmin azadlığın həyata keçirilməsi
və məhdudlaşdırılması
müvafiq qanunla müəyyən edilir.
Dövlət sərbəst
toplaşmaq azadlığının
həyata keçirilməsini
təmin edir və bu yuxarıda
adıçəkilən qanuna
uyğun təşkil
edilən toplantıların
dinc və silahsız keçməsi
üçün müvafiq
tədbirlər görür.
Hüquqşünas Azad Rzayev deyir ki,
Azərbaycanda sərbəst
toplaşmaqa azadlığı
qanunvericilikdə təsbit
olunub və hazırda bu hüquqdan istifadə heç bir problem yaratmır. Əsas məsələ ondan ibarətdir ki, bu hüquqdan
istifadə zamanı
sui-istifadə hallarına
yol verilməsin.
Bunun üçün
isə sərbəst toplaşmaq azadlığının nə
olduğuna diqqət yetirmək lazımdır,
yəni onun anlayışı öyrənilməlidir:
"Sərbət toplaşmaq
azadlığı əsas
insan hüquqlarından
biri kimi müxtəlif milli və beynəlxalq aktlarda təsbit olunmuşdur. Müasir qanunvericilik aktlarında vətəndaşların siyasi
və ictimai fəallığının formaları
kimi toplaşmaq azadlığının mitinq,
yığıncaq, nümayiş,
piket və s. üsullarla həyata keçirilməsi öz əksini tapmışdır.
Bu cür yığıncaqlar
əsas etibarilə insanların hər hansı bir məsələyə etirazını
açıq bildirmək
üçün təşkil
olunur. Bu ən müxtəlif məsələlərlə-siyasi,
iqtisadi, sosial, ictimai və s. problemlərlə bağlı
ola bilər.
İnsanların bir yerə toplaşaraq öz fikirlərini açıq
ifadə etməsi heç də həmişə siyasi maraqlarla bağlı olmasa da bir
çox hüquq ədəbiyyatlarında dinc
toplaşmaq azadlığı
siyasi hüquq və azadlıqların tərkib hissəsi kimi nəzərdən keçirilir. Bu azadlıq
fikir azadlığı
və fikri ifadə etmə azadlığı ilə sıx əlaqədardır,
çünki yuxarıda
qeyd olunan toplaşmaq azadlığının
həyata keçirilməsinin
hər hansı forması ən müxtəlif məsələlər
üzrə fikir ifadə etmə və fikir mübadiləsi
aparılması üçün
əlverişli və
demək olar ki, əvəzolunmaz vasitə kimi çıxır edir. Təsadüfi deyildir ki, Avropa İnsan Hüquqları Komissiyasının
sənədlərində "yığıncaq" termini rəy
və baxışların
ifadə olunması və ya mübadiləsi
məqsədilə, görüş
və iştirak kimi ifadə olunmuşdur. Terminin mahiyyəti ilə bağlı ilk növbədə
qeyd etmək lazımdır ki, toplaşmaq azadlığı,
birləşmək azadlığı
və s. bu kimi hüquqlarla sıx bağlılıqda
nəzərdən keçirilən
dinc toplaşmaq azadlığı yalnız
dinc və silahsız yığıncaqları
nəzərdə tutur.
Bəzi sənədlər də isə bu hüququn
"dinc toplaşmaq azadlığı" adlandırılması
göstərilən fikri
bir daha tamamlayır. Yəni insanların
hər hansı məsələ ilə bağlı keçirdikləri
toplantılar dinc xarakterli olmalı və həmin toplantını təşkil
edənlər tərəfindən
heç bir qanun pozuntusuna yol verilməməlidir.
Təsadüfi deyildir ki, toplantıları keçirmə
qaydasını pozmağa
görə Cinayət
qanunvericiliyində məsuliyyət
nəzərdə tutulmuşdur".
Onun sözlərinə görə,
Azərbaycanda sərbəst
toplaşmaq haqqında
ayrıca qanunun olmasına baxmayaraq bu hüququn həyata keçirilməsi
konstitusiyada da təsbit olunub: "Konstitusiyamızda nəzərdə
tutulmuş sərbəst
toplaşmaq azadlığının
özünəməxsusluğu ondan ibarətdir ki, bir sıra
beynəlxalq konvensiya və əksər ölkələrin konstitusiyasından
fərqli olaraq AR Konstitusiyasında vətəndaşların
dinc toplaşmasını
nəzərdə tutan
hər hansı tədbir, istər bu yığıncaq olsun, istərsə də qanunvericilikdə nəzədə tutulmuş
hər hansı digər formada, onları təşkil etmək üçün hər hansı bir məhdudiyyət qoyulmur. Lakin müddəanın məzmununa diqqət yetirmək vacib əlamətdir. Belə ki,
bu cür toplaşmaq üçün
onu təşkil edəcək olan insanlar qabaqcadan müvafiq dövlət orqanlarını xəbərdar
etməklə öz sərbəst toplaşmaq azadlığı hüquqlarını
həyata keçirə
bilərlər. Digər ölkələrin
qanunvericiliyindən fərqli
olaraq bizim Kostitusiyamızda bu hüquq "hər kəs" üçün
nəzərdə tutulur.
Bu isə o deməkdir
ki, AR Konstitusiyası bu hüququ öz vətəndaşları
ilə yanaşı, əcnəbilər və vətəndaşlığı olmayan şəxslər üçün də təmin edir".
Hüquqşünas bildirib ki, Azərbaycan
Respublikasında sərbəst
toplaşmaq azadlığı
13 noyabr 1998-ci ildə
qəbul olunmuş
"Sərbəst toplaşmaq
azadlığı haqqında"
AR Qanunu ilə tənzimlənir. Qanunda "toplantı" anlayışı- "bir
neçə şəxsin
xüsusi məqsədlə
ictimai yerlədə müvəqqəti toplaşması"
kimi ifadə olunur və onun yığıncaq, mitinq, nümayiş, küçə yürüşü
və piket formaları sadalanır.
Qanunun
3-cü maddəsində qeyd
edilir ki, "AR Konstitusiyasının 49-cu maddəsində
təsbit edilmiş sərbəst toplaşmaq azadlığı beynəlxalq
hüquq prinsiplərinə
uyğun olaraq bu Qanun əsasında
tətbiq edilir və dövlət sərbəst toplaşmaq azadlığının həyata
keçirilməsi zamanı
şəxslərin bərabərlik
hüququna təminat verir." Bu Qanuna müvafiq olaraq toplantı təşkil edəcək
olan insanlar müvafiq dövlət orqanını ən azı 5 gün qabaqcadan xəbərdar etməlidir və bir qayda olaraq
həmin toplantının
keçirilmə yeri müvafiq dövlət orqanı tərəfindən
müəyən edilir.
Həmçinin qeyd olunur ki, aksiyalar dövlət
obyektlərindən ən
azı 150-200 metr aralıda keçirilməlidir.
İcazəli aksiya ilə
beynəlxalq və ya dövlət əhəmiyyətli tədbirlər
üst-üstə düşərsə,
aksiya ləğv edilə bilər. Qanunun III fəslinin 7-ci maddəsində qeyd olunur ki, "Sərbəst toplaşmaq azadlığına hər
hansı məhdudiyyət
yalnız qanunla və demokratik cəmiyyətdə zəruri
olan ictimai və dövlət mənafelərinin qorunması,
ictimai asayişin pozulmasının qarşısını
almaq, iğtişaş
və cinayətlərin
baş verməməsi,
əhalinin sağlamlığının,
əxlaq normalarının
və mənəviyyatın
mühafizəsi, başqa
şəxslərin hüquq
və azadlıqlarının
müdafiəsi məqsədilə
qoyula bilər." Bununla yanaşı Qanunun müvafiq maddələrində
toplantı təşkilatçılarının
hüquq və vəzifələri, toplantının
keçirilməsi ilə
əlaqədar polis orqanlarının
hüquqları öz
əksini tapmışdır.
Qeyd ediləsi vacib məqamlardan biri də ondan
ibarətdir ki, Azərbaycan Respublikasından
fərqli olaraq bir sıra dövlətlər,
o cümlədən Rusiya , Almaniya,
Belçika və s. sərbəst toplaşmaq azadlığını yalnız
öz vətəndaşları
üçün nəzərdə
tutur. Azərbaycanda isə dövlət
sərbəst toplaşmaq
azadlığının həyata
keçirilməsi zamanı
şəxslərin bərabərlik
hüququna təminat verir".
Xatırladaq ki, Azərbaycanda sərbəst toplaşmaq azadlığından istifadə bir sıra Avropa ölkələrini geridə qoyur. Belə ki, özünü demokratiyanın beşiyi adlandıran Avropa ölkələrinin bir çoxunda ən müxtlif bəhanələrlə sərbəst toplaşmaq hüququ məhdudlaşdırılır. Buna misal olaraq Almaniya və Hollandiyada türk vətəndaşlarına toplantı keçirilməsinə icazə verilməməsini göstərmək olar. Hansı ki, sözügedən aksiyanın adıçəkilən ölkələrin siyasi həyatına heş bir təsiri gözlənilmirdi. Daha doqrusu nəzərdə tutulan tədbir bu ölkələrin daxili siyasətinə müdazilə məqsədi güdmürdü, Türkiyədə konstitusiya dəyişikliyi ilə bağlı idi. Üstəlik, toplantı keçirmək istəyən şəxslər həmin ölkələrin vətəndaşları idi. Maraqlıdır ki, sadalanan faktlar nə Qərbdə, nə də beynəlxalq insan hüquqları təşkilatları tərəfindən antidemokratik addım kimi dəyərləndirilmədi. Azərbaycanda isə bunun əksinə olaraq vətəndaşların sərbəst toplaşmaq hüququ ən yüksək səviyyədə təmin olunmaqdadır. Son aylar ərzində AXCP və Milli Şuranını birgə təşkil etdikləri aksiya dediklərimizin bir daha əyani sübutudur. Deməli, Azərbaycanda istənilən siyasi təşkilatın, ictimai birliyin sərbəst toplaşaraq azad fikir söyləməsi üçün hər cür şərait var. Nəzərə almaq lazımdır ki, müstəqillik qazanmış Azərbaycan Respublikası demokratik cəmiyyət qurmağı öz qarşısına vəzifə kimi qoymuşdur. Bu mənada belə bir hüququn qanunvericiliyə uyğun təmin edilməsi təbii haldır. Hansı ki, Avropa İnsan Hüquqları Konvensiyasının özündə bu hüquqa mütləq təminat verilmir.
Azərbaycan
Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi
Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir
Olaylar.- 2017.- 18 may.- S.15.