Ömrümün Qarabağ səhifəsi

ikinci yazı

Kəlbəcər

Ərazisi 1936kv.km. əhalisi 64932 nəfərdir. Ermənistanla ortaq sərhədi 109 kilometrdir. 128 kəndi var. Şəhidlərin sayı - 965 nəfər, ö cümlədən hərbi - 216 nəfər, mülki 249 nəfər. Qarabağ savaşında göstərdikləri igidliklərə görə iki nəfər Azərbaycanın milli qəhrəmanı adına layiq görülmüşdür: Səfərov Sərdar Mədət oğlu, Şükürov Şahlar Əvəz oğlu. 02 aprel 1993-cü ildə erməni quldurları tərəfindən işğal edilmişdir.

İSTİSU TABORU

Bu tabor müvəqqəti olaraq İstisu sanatoriyasında yerləşdirilmişdi. Tabora uzun illər Ukraynanın Krivoy-Roq şəhərində yaşamış, ordakı ev-eşiyini, gözəl şəraitini ataraq. Xocalı faciəsinin doğma dədə-baba yurdunda təkrarlanmaması üçün Kəlbəcərə qayıdan polkovnik Eldar Həsənov komandirlik edirdi. "Kəlbəcərlilər doğma yurda qayıdırlar" başlıqlı yazımda bu vətənpərvər hərbçidən bəhs etmişdim: "Eldar Həsənov Kəlbəcərdə dünyaya göz açıb. Sıldırımlı qayalar, başı qarlı dağlar uşaqlığının ilk həmdəmi olub. Kəlbəcərdə elə yüksəklik olmazdı ki, ora Eldarın və yoldaşlarının ayağı dəyməsin. Hər gün keçilməz dağ yolları ilə neçə kilometrlərlə məsafə qət edərək məktəbə gedib. Təhsilini əla qiymətlərlə başa çatdırıb. Bakının ali məktəblərindən birinə qəbul imtahanı verərkən ona qarşı edilən haqsızlıq, qeyri-obyektivlik onu doğma respublikamızdan çox-çox uzaqlara salıb. Əsgəri xidmətini başa çatdırdıqdan sonra ordu komandanlığının təkidi ilə ali hərbi təhsil almağı qərarlaşdırıb. Polkovnik rütbəsinədək şərəfli bir həyat yolu keçib. Özünün etiraf etdiyi kimi, Krivoy-Roq şəhərində sayılan, ən hörmətli iki-üç nəfərdən biri olub. Çoxlarının qibtə etdiyi gün-güzəran yaratmışdı özünə. Vətənin bu ağır, dar günündə təcrübəli hərbçi kimi ona kəskin ehtiyac duyulduğunu hiss etmiş və iki qızını həyat yoldaşının ümidinə qoyaraq Kəlbəcərə üz tutmuşdu. Deyirdi ki, ermənilərin Xocalıda törətdikləri misli-bərabəri görünməmiş vəhşilikləri televizordan seyr edəndə həmin gecə sabahadək yata bilməyib. Bir neçə gün özündə olmayıb və sonda qəti qərara gəlib ki, artıq Rusiyada qala bilməz. Kim zəmanət verə bilər ki, erməni quldurları Kəlbəcərdə də bu cür vəhşilikləri törətməsinlər. Anası, bacıları, qohum-əqrəbası gözü önünə gəlib. O günədək yaşadığı rahat və təminatlı həyata bircə anda son qoymağı qərarlaşdırıb və doğma yurda - el-obasına dayaq olmaq, arxa durmaq üçün Vətənə yollanıb..."

Biz orda olanda E.Həsənov bir aydan çox idi ki, İstisudakı taborun komandiri idi. Az vaxt ərzində həm qərargahın özündə, həm də hərbi qaravulxanalarda ciddi nizam-intizam yaratmış, hərbi qayda-qanunları tətbiq etmişdi. Döyüşçülərdə elə bir inam yaranmışdı ki, ermənilər Kəlbəcərin sərhədlərini heç bir zaman poza bilməyəcəklər.

Onun başçılıq etdiyi taborun əsgərləri Sarıbulaq yüksəkliyinin, Sarıyerin, Dikyurdun, Yellicənin, Ayrımın, Söyüdlünün və adları yadımdan çıxan digər əhəmiyyətli mövqelərin keşiyini sayıqlıqla çəkirdilər. Nəinki mövqeləri qorumaq, bu yerlərə gedib çıxmaq özü bir igidlik istəyirdi. Sərt dönüşlü qayalar, kələ-kötür dağ yolları, daşlı-kəsəkli dolanbaclar, rəngbərəng çınqıl daşlar və bu daşların arasından boylanmış zərif çiçəklərlə süslənmiş çəmənlər... Yerlə göyü birləşdirən qatı bir duman, sis vardı. Bir qarış yolu belə seçmək mümkünsüz idi. Sürücü təcrübəli olduğundan fəhminə güvənmişdi məncə. Komandır taborda bizə isti əsgər kürkləri verəndə etiraz etmişdik. Bu an düşünürdük ki, əgər əynimizdə bu kürk olmasaydı nə edəcəkdik? Şaxta adamın iliyinə işləyirdi. Ən yüksək mövqeyə çatmışdıq. Bu mövqedə yaşadıqlarım cəbhə bölgələrinə səfərlərim zamanı gördüyüm ən sərt və həm də qürurverici səhnələrdən idi. Əlimdə qeyd dəftərçəm. Amma əlim qələm tutmurdu soyuqdan. Gözüm vərəqləri görmürdü. İnanılmaz bir duman vardı. Mövqedə keşik çəkən əsgərlərin adlarını belə qeyd edə bilmirdim. Amma yaddaşıma həkk edə bilmişdim deyəsən bəzi şeyləri. Sarıbulaq yaylağı deyilən yerdəki mövqeləri qoruyan əsgərlərin soyuqdan tir-tir əssələr də dişləri bir-birinə dəyərək "anamızı, bacımızı qoruyuruq", - deyərək bizə əsgəri təzim vermələri bu gün də gözlərim önündədir. Hava şaxtalı olduğundan mövqelərdə növbə dörd saatdan bir dəyişdirilirdi. Əsgərlərin geyimləri isti idi. Bütün bunlar Dikyurdu özlərinə ikinci ev seçmiş əsgərlərə göstərilən qayğının təzahürü idi. Amma yenə də fikrimiz o cəsur gənclərin yanında könülsüzcəsinə onlardan ayrılıb digər mövqelərə getmək məcburiyyətindəydik...

Onu da deyim ki, komandirin müavini Müzəffər Əliyev bizi taborda salamladıqdan sonra kəsə yolla gedərək ön xətdə də bizi gülərüzlə qarşıladı və buranı qoruyan igid əsgərlər barədə xeyli məlumat verdi.

Biz orda olarkən cəsur komandirin igid ardıcılları ilə tanış olmaq imkanını da qaçırmadıq. Müəllim Arif Hacıyev, mühəndislər Arif Məmmədov, Müzəffər Əliyev, Elman Nəcəfov, Nizami Şəbrayılov Bakıda, Akif Xələfov isə Mingəçevirdə yaşayırdılar. Bir neçə aydır ki, doğulub boya-başa çatdıqları Dağ Qılıclı kəndinə gələrək cavanlarla birlikdə dədə-babalarının uyuduqları müqəddəs torpağı azğın düşməndən qoruyurdular. Eyni əqidəyə, eyni məsləkə qulluq edən bu igidlər qələbənin yaxında olduğuna varlıqları kimi inanırdılar. Dəstə komandiri Sabir Mikayılov döyüşçülərdən razılıq edə-edə söyləyirdi:

-Dəstəmizin bütün üzvləri yaxınlıqdakı Dağ Qılıclı kəndinin sakinləridirlər. Uzaq kəndlərdən gələnləri dəstəyə qəbul etmirik. Çünki əsgərlərin evləri nə qədər onlara yaxında olsa, ailələri ilə əlaqələri sıx olar, səngərlərdə daha arxayınçılıqla keşik çəkərlər. Kəndimizin əli silah tutan bütün igidləri sərhədlərimizi göz-bəbəkləri kimi qoruyurlar. Vahid, Əli və Mübariz, Eldar Bəşirov, Asif və Mahir Şirinovlar, Müzəffər və Rövşən Əliyev qardaşları, bölmə komandiri Mehman Alışov, onun müavini Rafael Zamanov, 56 yaşlı müəllim Əliş Hüseynov, Ərzəni Abasquliyev, Mahir Muxtarov, Rafiq Orucov, Kərəm Həşimov, Rafiq Məmmədov hərbi tapşırıqlara can-başla əməl edirlər. Həm də onların hərəsi bir peşə sahibi olduğundan ortamı maraqlı edə bilirdilər. Boş vaxtlarında, istirahət saatlarında hərə bir musiqi alətində bacardıqları musiqi nömrələrindən çalıb oxuyurdular. R.Əliyev Kəlbəcər rayon mədəniyyət evinin "Kilimarası" folklor ansamblının solisti idi. 1988-ci ildə İsraildə və İraqda, 1990-cı ildə isə Türkiyədə keçirilmiş folklor festivallarının laureatı olmuşdu. Onun sayəsində döyüşçülər düşmən üzərinə hücuma da zarafatlaşaraq, deyə-gülə gedirdilər.

SARIYER QONAQLARINI GÖZLƏYİR

sərlövhəli bir yazım da vardı Kəlbəcər səfərimdən. Ondan da bir qədər bəhs etmək istərəm.

Dəlidağın gözləri qamaşdıran gözəlliklərini heyranlıqla yaddaşımıza yığa-yığa Sarıbulağa tərəf üz tutduq. "UAZ" markalı maşın 20-30 kilometrlik yolu saat yarıma qət edir. Dağın döşündən ən uca zirvəsinə doğru ilan kimi qıvrılan yol nə qədər təhlükəli olsa da, təbiətin gözümüz önündə açdığı min bir gözəllik boxçası hər şeyi üstələyir. Bir fikir beynimizə hakim kəsilir: Bu cür gözəlliklər uğrunda həqiqətən vuruşmağa da dəyər, qalib gəlməyə də...hətta...gerisini yazmaq istəmirəm.

Sarıbulağın yanındakı qaravulxanada bizi ən əvvəl bölük komandiri, leytenant Akif Kamalov, onun müavini, baş leytenant Ramiz Əhmədov və taqım komandiri, leytenant Ziyafət Tağıyev salamladılar. Əsgərlərin dincəldikləri çadırda əsl hərbi səliqə-sahman, təmizlik hökm sürürdü. Döyüşçülərdən Sarvan Ağalarov, Əli Şahnəzərov, İsmət Qasımov, Məmməd Vəliyev, Cahid Novruzov növbəyə tələsirdilər. Zirvədə hava şaxtalı olduğundan növbə dörd saatdan bir dəyişdirilirdi. Artilleriya komandiri Əvəz Abdullayev bizə "xoş gəldin" deyəndən sonra giley-güzarını gizlətmədi. Sarıbulaq yaylağına işarə edərək deyirdi:

-Bir-iki il bundan əvvəl bulağın başında adam əlindən iynə atsaydın yerə düşməzdi. Bir içim su üçün növbələr uzanardı. Bu yerlər o qədər toy-nişanın, şadlıq məclislərinin şahidi olub ki... Aran rayonlarının çobanları heyvanlarını buraya gətirərdilər. İndi isə yalnız Kəlbəcər, Beyləqan və Bərdə çobanları buradadırlar. Onların dağlarda olmaları döyüşçülərə mənəvi arxadır. Sağ olsunlar, hər həftə əsgərlərə qurban kəsirlər. Amma Kəlbəcərin səfasını dadıb cəfasından qorxanlara üzümü tutub demək istəyirəm: - Heç nədən çəkinməyin, buraların müdafiəçiləri sərhədlərimizi göz bəbəkləri kimi qoruyurlar. Həmişəki kimi gəlib həm dincəlsinlər, həm də döyüşçülərə mənəvi dayaq olsunlar. Yoxsa, müharibə qurtarandan sonra yenidən buralarda dincəlməyə üzləri gəlməz.

Azərbaycan Dövlət Tibb Universitetinin 5-cü kurs tələbəsi, Göyşəli Məqsəd Məmmədov isə həm döyüşür, həm də əsgər və zabitlərin sağlamlıqları qayğısına qalırdı.

Dəlidağın zirvəsinə doğru qalxdıqca, ətrafımız sis-dumana bürünür. Göz-gözü görməsə də, sürücü maşını fəhmlə idarə edərək bizi ən yüksəklikdəki mövqeyə çatdırır. İyul ayının sonları olmasına baxmayaraq, burada havanın temperaturu müsbət 3 dərəcə ancaq olardı. Orduya yeni çağırılmış əsgərlərdən Zabil Məhərrəmov. Cümşüd Şahbəndəyev, Musa İbrahimov, Yusif Məsimov, Qələndər Zeynalov, Üzeyir Həsənov soyuqdan bumbuz olsalar da, bizi hərbi qaydada salamlayır və sərhədlərimizi göz bəbyi kimi qoruyacaqlarını bildirirlər. Biz də apardığımız kiçik sovqatları əlbəəl əsgərlərə veririk və arxa cəbhənin daim onları düşündüyünü nəzərlərinə çatdırırıq.

Şaxtalı havaya rəğmən dağın başına məxmər kimi döşənmiş növbənöv çöl çiçəkləri bura özgə bir gözəllik verir. Təbiətin yaratdığı bu zərif güllər əsgərlərin ən yaxın həmdəmidir. Dözümlülük, mərdlik dərsini sanki bir-birinə öyrədirlər. İnam və iradə olan yerdə isə bütün çətinliklərə sinə gərmək mümkündür.

Qayıtmaq vaxtı idi. Yolumuzu çobanlar kəsir. Bərdəli Yusif İmanov və Kəlbəcərdən olan Eyyub Məmmədov gəlişimiz naminə qurban kəsmək istəyirlər. Savaş başlayandan burada gördüyümüz ilk qadınlarsız deyirlər. (Mənimlə BDU-nun baş elmi işçisi Elvina Usubovamı nəzərdə tuturdular). Vaxtın azlığını səbəb göstərərək qurban kəsimini növbəti gəlişimizə saxlayır və vədələşib ayrılırıq. Ürəyimiz dağlarda, gecəsini gündüzünə qataraq torpaqlarımızın keşiiyini çəkən mərd döyüşçülərdə qalır. Bizə rahatlıq verən başlıca nüans isə doğma yurddan uzaqlarda yaşayan əksər kəlbəcərlilərin dədə-baba ocaqlarına geri dönmələri, əsgərlərlə çiyin-çiyinə sərhədləri qorumaları idi.

Qəlbimizi sıxan hallarla da şox rastlaşmışdıq. Baxımsızlıq ucbatından axaraq Tərtər çayına tökülən İstisuyun, dağların döşünə səpələnmiş müxtəlif növ qiymətli daşların, yamaclarda bitən saysız-hesabsız dərman otlarının, qızıl ehtiyatlarının qayğısına qalacaq və bu sərvətlərdən kəlbəcərlilərin yaşayış səviyyələrinin yüksəldilməsi üçün istifadə edəcəklər. Bütün bunların qələbəmizdən sonra olacağına elə inanmışdıq ki...

KƏLBƏCƏRƏ YENƏ GEDƏCƏKDİM...

Kəlbəcərdə olarkən müxtəlif zümrədən olan insanlarla qarşılaşdıq. Amma onların hamısını birləşdirəcək şeylər vardı: bulaq suyutək təmiz və şəffaf qəlbli, dağ vüqarlı, əzəmətli və qeyrətli... Saflığın içindəydik, dürüstlüyün, gerçəkliyin, sədaqətin bariz nümunəsi olan bu dağ adamlarından ayrılmaq istəmirdik. Qəribə bir rahatlıq çökmüşdü içimizə, təsvirə gəlməz hisslər vardı qəlbimizdə. Amma ən qısa zamanda geri dönəcəyimizə söz verib istəmədən, könülsüz olaraq Kəlbəcərdən və kəlbəcərlilərdən, buranı qoruyan döyüşçüləərdən və hərbçilərə maddi və mənəvi dayaq olan əhalidən ayrıldıq... Məşhur bir nəğmədə deyildiyi kimi: "Ayrıldıq, ayrılmaq istəmədən biz"...

Amma vədimizə əməl edə bilmədik. Çünki yağı düşmən bizdən çevik tərpənmişdi. Onlar bizim istəklərimizi də belə içimizdə boğmağı bacardılar. Amma... bu hələ son demək deyil ki... Laqeydliyimizlə, soyuqqanlılığımızla, biganəliyimizlə və vecsizliyimizlə vidalaşmalı, gərəksiz bildiyimiz hər şeydən qurtulmalıyıq. Lazımsız şeyi atarlar, əzizləyib saxlamazlar...

Bu fikirlər, bu düşüncələr 25 il bundan öncəki hadisələrin təsirindən yaranmışdı. Qələmə aldığım yazılarım başdan-başa buna köklənmişdi. Ayrı cür düşünə də bilmirdik. Bütün bunlar azmış kimi 2014-cü ilin iyulunda Kəlbəcərdə öz ata-baba yurdlarını ziyarət etmək istəyən Rusiya vətəndaşı Dilqəm Əsgərov, Azərbaycan vətəndaşları Şahbaz Quliyev və Həsən Həsənov erməni silahlı qüvvələri tərəfindən əsir götürülmüşlər. Güllələnərək öldürülən Həsən Həsənovun nəşi Azərbaycana gətirilərək Bakıda dəfn edilmişdir. İşğal altında olan Dağlıq Qarabağda keçirilən qanunsuz məhkəmə ilə Dilqəm Əsgərov ömürlük, Şahbaz Quliyev isə 22 il azadlıqdan məhrum ediliblər. Çox təəssüflər ki, onları doğma yurdlarına qaytarmaq hələ də mümkün olmamışdır.

Amma 25 ildir doğma torpaqlarımız işğal altında olsa da, bu, Vətənimizin bir parçası olan ərazilərimizdən vaz keçəcəyimiz anlamına gəlməz. 25 il bizim üçün çox uzun bir rəqəm olsa da, tarix üçün elə də böyük zaman kəsiyi deyil. Möhtərəm Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin uzaqgörənliyivə yürütdüyü düzgün siyasət nəticəsində tezliklə torpaqlarımız erməni işğalından azad ediləcək və biz əzəli-əbədi torpaqlarımıza yenidən qovuşacağıq...

Əməkdar jurnalist,

Qarabağ Müharibəsi veteranı Əntiqə Qonaq yazır

Olaylar.- 2018.- 11 aprel.- S.14.