Azərbaycançılıq ideologiyasının

təkamülündə İlham Əliyev mərhələsi

Əvvəli ötən sayımızda

Türkçülük, müsəlmançılıq və müasirlik triadası bu gün Azərbaycanda klassik formulunda (və tipologiyasında) tətbiq edilməklə qalmayıb mərhələnin (və dövrün) tələblərinə uyğun olaraq yaradıcılıqla yaşanır ki, bu da Azərbaycan dövlətinin yürütdüyü tarazlaşdırılmış, humanist və uzaqgörən (mövcud problemlərin tezliklə həllinə yönəlmiş perspektivli) siyasətin nəticəsidir.

Müxtəlif mədəniyyətlərə, dünyagörüşlərinə təmkinli dialoq əsasında hörmətlə yanaşılması, qloballaşan dünyanın çağırışlarına həssas, anlamlı münasibət, multikulturalizm azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə İlham Əliyev mərhələsinin, fikrimizcə, mühüm əlamətlərində dördüncüsü hesab oluna bilər. Nə üçün? Ona görə ki, hər hansı ideologiya, nə qədər mütərəqqi olsa da, özünü təcrid edirsə, həm tarixi (passiv), həm müasir (aktiv), həm də gələcək (perspektiv) çox müxtəlif (biri digərini inkar, yaxud təsdiq edən, yaxud da bir-birinə loyal və ya liberal münasibətlərdə olan) ideologiyalarla hesablaşmazsa, prinsip etibarilə, yaşaya bilməz.

Azərbaycan xalqı (və dövlətçiliyi) tərəfindən azərbaycançılıq ideologiyasının tətbiqi, müdafiəsi və inkişaf etdirilib təkmilləşdirilməsi dünya miqyasında çox müxtəlif (və qaynar!) ideoloji proseslər kontekstində baş verdiyi hamıya məlumdur. Və bu proseslər azərbaycançılığı birmənalı inkar edə bilmədiyi kimi, birmənalı təsdiq də edə bilməz.

Beşinci əlamət Azərbaycan xalqının dünya miqyasında milli-mənəvi, mədəni bütövlüyünün möhkəmlənməsi üçün ardıcıl mübarizə aparılmasıdır ki, bunun müsbət nəticələrini görməmək mümkün deyil.

Tarixi taleləri elə gətirmişdir ki, azərbaycanlıların və ya Azərbaycan türklərinin bu gün yalnız beşdən biri müstəqil Azərbaycan Respublikasının vətəndaşıdır. Təxmini hesablamalara görə, dünya azərbaycanlılarının beşdən dördü öz tarixi Vətənində yüz (hətta min!) illərlə necə məskun olmuşdursa bu gün də məskundur… Ona görə də əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş bir siyasətin - Dünya azərbaycanlılarının həmrəyliyinin miqyasının genişləndirilməsi siyasətinin müasir mərhələdə Azərbaycan dövlətçiliyi tərəfindən uğurla davam etdirilməsi heç bir alternativ qəbul eləməyən bir zərurət olub azərbaycançılıq ideologiyasını zənginləşdirən, ona güclü enerji verən, onun məzmununu (hətta fəlsəfəsini) bütövləşdirən konseptual hadisədir. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, dünyanın harasında məskunlaşmasından asılı olmayaraq, kiçik istisnaları nəzərə almasaq, azərbaycanlılar eyni etnik mənşəyə, eyni dinə mənsub olub eyni mental xüsusiyyətlərin, eyni adət-ənənələrin daşıyıcısıdırlar. Və onların eyni bir dilləri - Azərbaycan dili, yaxud Azərbaycan türkcəsi mövcuddur...

Əlbəttə, qloballaşan müasir dünyada azərbaycanlıların siyasi- inzibati sərhədləri aşaraq bir- birlərilə sıx ünsiyyətə girmələri, ümummilli maraqlarını humanizm, insan hüquqları çərçivəsində təmin etmələri yalnız milli yox, həm də insani (ümumbəşəri!) bir ehtiyacdır ki, əlahiddə hadisə olmayıb bütün millətə xasdır...

Azərbaycan xalqının (və insanının) dünyanın inkişaf etmiş xalqları (və insanları) ilə müqayisədə ikinci, hətta üçüncü dərəcəli olması kompleksinin sürətlə aradan qaldırılması baxımından görülən işlərə (və onun uğurlu nəticələrinə), fikrimizcə, altıncı əlamət kimi baxmaq olar.

Etiraf etməliyik ki, azərbaycanlılarda uzun on illər (hətta əsrlər!) belə bir kompleks olmuşdur. Ziyalıların öz ana dillərindən (və prinsip etibarilə, mənsub olduqları xalqdan) imtina edib müxtəlif əcnəbi dillərdə danışıb yazmaları, özlərinə əcnəbi soyad formaları qəbul etmələri və s. həmin "gerilik" kompleksinin təzahürləri (və nəticələri) idi ki, milli tarixin son mərhələsinə qədər bu və ya digər dərəcədə davam edirdi… Ancaq bu gün heç bir azərbaycanlı özünü nə bir rusdan, nə bir almandan, nə bir fransızdan, nə də bir ingilisdən aşağı hesab etmir. Və milli qürur yalnız sözdə deyil, həm də işdə, əməldədir. Ölkədə abadlaşan, "yeni rəmzlər"ini yaradan şəhərlər (xüsusilə Bakı!), kəndlər, çəkilən yollar, yaradılan təhsil müəssisələri, tətbiq edilən müasir idarəçilik texnologiyaları, dünya standartları ilə müqayisə olunan müxtəlif təsisatlar, idmanda, mədəniyyətdə indiyə qədər bu miqyasda görünməmiş beynəlxalq uğurlar Azərbaycan insanını mənən, ruhən yüksəldən, əgər belə demək mümkünsə, onun katarsisini təmin edən elə hadisələrdir ki, yalnız bu günlə məhdudlaşmayıb onun (Azərbaycan insanının) gələcək taleyini, xarakterini müəyyən edir. Və bu taleyüklü işlər, əməllər Azərbaycan xalqının tarixində həmişəlik olaraq İlham Əliyevin adı ilə qalacaqdır...

Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə İlham Əliyev mərhələsinin yeddinci əlaməti həm iqtisadi, həm siyasi, həm də mədəni sahələrdə (bu sahələrin təsəvvürə gətirilməsi belə çətin olan çox geniş spektrində) beynəlxalq əlaqələrin, başqa sözlə, Azərbaycan- Dünya dialoqunun zəngin təcrübəsinin qazanılmasıdır.

Bu isə ilk növbədə o deməkdir ki, azərbaycançılıq ideologiyası (və Azərbaycan xalqının milli idealları), bir vaxtlar olduğu kimi, məhdud bir miqyasda qalıb, "özümüz deyib, özümüz eşidək" prinsipi ilə mövcud olmur, universallaşır, hüdudlarını genişləndirir, ümumən insan ( və dünya) təfəkkürü mövqeyindən görünüb etiraf olunur… Tarixi (və cari) rəqibləri açıq mübarizəyə çəkir, onların hansısa gizli "laboratoriyalar"da hazırlanmış məkrli planlarını alt-üst edir...

Beynəlxalq "Dialoq"lara ev sahibliyi edən Azərbaycan indiyə qədər görünməmiş bir miqyasda müxtəlif ideyaların, ideologiyaların həmsöhbət olmasına inamla münsiflik etdikcə azərbaycançılıq məfkurəsi də zənginləşir, beynəlxalq nüfuzunu gücləndirir, yüksək standartlı paradiqmalara yiyələnir...

Səkkizinci əlamət Azərbaycan xalqının intellektual səviyyəsinin yüksəldilməsi, müasir texnologiyalara yiyələnməsinin sürətlənməsi, perspektivli özünüifadə (və özünütəsdiq) metodlarının, üsullarının və vərdişlərinin xüsusilə gənc nəsil tərəfindən mənimsənilməsidir.

Etiraf etmək lazımdır ki, azərbaycançılıq ideologiyasının gənc nəsil tərəfindən bu qədər kütləvi (və intellektual!) səviyyədə mənimsənilməsi heç bir mərhələdə mümkün olmamışdır…

Azərbaycanın regionda, ümumən beynəlxalq aləmdə söz sahibi olması, onun mövqeyi ilə hesablaşılması, çoxstandartlılığı, xüsusilə cari konyukturluluğu ilə tanınan dünyanın "haqq-hesab"ından kənarda qalıb təcrid olunmaması, çox güman ki, doqquzuncu əlamətdir.

Və bu əlamətin özünəməxsusluğu ondan ibarətdir ki, Azərbaycan xalqının milli ideologiyası çevik, elastik, diplomatik resurslara yiyələnmiş, hər hansı "gözlənilməz" ideoloji hücumlara qarşı müqavimət (hətta əks-hücum) "immunitetlər"i qazanmışdır...

Nəhayət, Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə İlham Əliyev mərhələsinin onuncu əlaməti həmin ideologiyanın inkişafı üçün geniş perspektivlər təmin etməsidir ki, bu, milli ideologiyanın (azərbaycançılığın) gələcəyi barədə tamamilə nikbin fikirdə olmağa hər cür imkanlar verir. Xüsusilə o mənada ki, azərbaycançılıq ideologiyası qarşısında bu gün polemika üçün hüdudlar qoyacaq heç bir maneə, yaxud həmin ideologiyanın təkamülünü ya ləngidəcək, ya da süni şəkildə sürətləndirəcək heç bir konyuktur müdaxilə yoxdur.

Azərbaycançılıq ideologiyasının təkamülündə İlham Əliyev mərhələsi özünəməxsus dinamizmi ilə zənginləşməkdə, milli ictimai şüurun əsaslarını müəyyənləşdirməkdə və Azərbaycan xalqının dünya birliyindəki mövqelərini inamla yüksəltməkdədir.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Bilik Fondu və Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzinin birgə təşkilatçılığı ilə Azərbaycan Dövlət Akademik Milli Dram Teatrında "Kitabi-Dədə Qorqud"un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinə həsr olunmuş elmi-bədii yubiley tədbiri keçirilib. Fondun informasiya təminatı sektoru bildirir ki, tədbirdən əvvəl iştirakçılar teatrın foyesində təşkil olunmuş sərgi ilə tanış olublar.

Sərgidə "Kitabi-Dədə Qorqud"un tədqiqinə aid nəşrlər, bu eposla bağlı məktəblilərin çəkdiyi rəsmlər, eləcə də Bakı Beynəlxalq Multikulturalizm Mərkəzi tərəfindən görkəmli alman şərqşünası və diplomatı Henrix Fridrix fon Ditsin 1815-ci ildə alman dilinə tərcümə edərək çap etdirdiyi "Basatın Təpəgözü öldürməsi" boyunun 25 dildə nəşri nümayiş olunub.

Təntənəli yubiley tədbirində Bilik Fondunun "Qardaşlaşmış məktəblər" layihəsinin iştirakçıları olan məktəblilər də iştirak ediblər. Quba şəhər 3 nömrəli tam orta məktəbin şagirdi Flora Səlimova tədbirdə Ümummilli lider Heydər Əliyevin "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanının 1300 illik təntənəli yubileyi mərasimindəki çıxışından fraqmenti xüsusi maraq və diqqətlə izlədiyini deyib. "İlk dəfə idi ki, belə yüksək səviyyəli dövlət tədbirində iştirak edirdim. Təhsil aldığım məktəb Bilik Fondunun "Qardaşlaşmış məktəblər" layihəsinə qatılıb. Biz Fondun maarifçilik istiqamətində həyata keçirdiyi layihələrdə həvəslə iştirak edirik. Mən ilk dəfə belə böyük bir auditoriyanın qarşısında - Dram Teatrın səhnəsində çıxış edirdim. Doğma ləzgi dilimdə "Kitabi-Dədə Qorqud"un "Təpəgöz" boyundan bir fraqment oxudum. Bu, mənim üçün çox xoş oldu".

Bilik Fondunun Beyləqan rayonu üzrə nümayəndəsi, N.Allahverdiyev adına 1 nömrəli tam orta məktəbin direktoru Gülbəniz Cəfərova Beyləqan məktəblilərinin Fondun xətti ilə "Qardaşlaşmış məktəblər", "Kitabi-Dədə Qorqudun izi ilə" layihələrində yaxından iştirak etdiklərini, "Kitabi-Dədə Qorqud" və H.Fridrix fon Dits - 200" Beynəlxalq Şagird Konfransında uğurla çıxış etdiklərini xatırladıb. "Yerli ziyalılar, şagirdlərimiz Bilik Fondunun layihələrinə böyük həvəslə qatılırlar. Bax belə mötəbər bir tədbirə bizim də dəvət almağımız bölgə ziyalısına, bölgə məktəblisinə dövlətin diqqət və qayğısının bariz nümunəsidir. Yubiley mərasimində Azərbaycan Respublikasının millətlərarası, multikulturalizm və dini məsələlər üzrə Dövlət müşaviri, akademik Kamal Abdullayevin çıxışı bir məktəb direktoru kimi mənə çox mətləbləri xatırlatdı. Doğrudan da, ölkə başçısının müvafiq Sərəncamı qorqudşünaslığa yeni bir nəfəs verdi, ruh gətirdi, onun perspektivlərini müəyyənləşdirdi".

Sabunçu rayonu 252 nömrəli tam orta məktəbin VII sinif şagirdi Dilan Abdullayeva tədbirdə "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanından bir hissəni kürd dilində səsləndirib. Dilan bu tədbirdə iştirakını ömrü boyu unutmayacağını deyib. "O qədər xoş təəssüratla ayrıldım ki... Məktəbdə "Kitabi-Dədə Qorqud" dastanı haqqında eşitmişəm. Dastandan bəzi boyları oxumuşam. Burda isə ilk dəfə mənsub olduğum xalqın dilində - kürd dilində dastandan bir parça oxudum. Yaşım az olsa da anlayıram ki, 25 dildə dastanın "Təpəgöz" boyunun tərcümə olunaraq dərc edilməsi Dədə Qorqudun bizi birləşdirməsi deməkdir".

Tədbirə Astaradan qatılan N.Gəncəvi adına orta məktəbin XI sinif şagirdi Şəbnəm Qurbanzadə deyib ki, belə bir tədbirdə iştirak etmək ona nəsib olduğu üçün çox sevinir. "Mən zala daxil olanda, belə möhtəşəm bir tədbirə qatıldığıma görə çox qürur duydum. Kamal Abdulla, Anar kimi yazıçılarla, nazirlərlə, görkəmli dövlət və mədəniyyət xadimləri ilə bir tədbirdə iştirak etmək, hələ onların qarşısında çıxış etmək bir Astara məktəblisi üçün məsuliyyətli və sevindirici idi. Talış dilində "Kitabi-Dədə Qorqud"dan bir hissəni oxudum. Bu, mənim üçün həm də gözlənilməz idi. Qəlbimdə belə bir istək yarandı - "Dədə Qorqud" dastanının tərcümə olunmadığı dil qalmasın! Qoy bütün dünya Azərbaycanın bu möhtəşəm abidəsi ilə tanış olmaq imkanı qazansın".

Qəbələ rayon Nic qəsəbə 1 nömrəli tam orta məktəbin şagirdi Ronaldo Köçəri udi xalqının təmsilçisi kimi səhnəyə qalxıb, udi dilində dastandan bir parçanı səsləndirib. "Türkiyə, Almaniya, Rusiya, İran, Gürcüstan, İtaliya və digər ölkələrdən gəlmiş alimlərin, qorqudşünasların iştirak etdiyi bir yubiley tədbirində Qəbələ məktəblisi kimi iştirakım məni çox sevindirdi. Xüsusilə Dram Teatrın səhnəsinə çıxmağım, ana dilimdə - qədim udi dilində "Dədə Qorqud"dan seçmələri səsləndirməyim heç vaxt yadımdan çıxmayacaq. Tədbirdəki musiqi nömrələrindən böyük zövq aldım. Dastan haqqında çoxlu yeni biliklər əldə etdim. Nicə qayıdanda dostlarımla bölüşəcəyim çox şey var".

Bakıdakı 46 nömrəli məktəbin şagirdi, Nicat Fərəcullayev "Kitabi-Dədə Qorqud" və H.Fridrix fon Dits - 200" Beynəlxalq Şagird Konfransında da maraqlı məruzə ilə çıxış edib: "Bilik Fondunun təşkil etdiyi Şagird Konfransı mənə çoxlu dostlar qazandırdı. Bizi "Dədə Qorqud" birləşdirir. Yubiley tədbirində isə mən dastandan bir fraqmenti ivrit dilində oxudum. Çox xoşbəxtəm ki, ilk dəfə bu möhtəşəm dastanı belə yüksək səviyyəli tədbirdə ivrit dilində məhz mən səsləndirdim".

2015-ci il bitir. Artıq dünya ədəbiyyatının və mədəniyyətinin əvəzsiz abidəsi olan "Kitabi-Dədə Qorqud"un tədqiqata cəlb olunmasının 200 ili tamam oldu. İl ərzində həm ölkə daxilində, həm də xaricdə Respublika prezidentinin "Kitabi-Dədə Qorqud"un alman dilində ilk tərcüməsi və nəşrinin 200 illiyinin qeyd olunmasına dair imzaladığı Sərəncama əsasən, müxtəlif tədbirlər keçirildi. Lakin bu, yekun deyil, hələ qarşıdakı onilliklərdə də bu Sərəncamdan irəli gələn məsələlər tədqiq olunacaq, qorqudşünaslıq daha da inkişaf etdiriləcək, şaxələnəcək. Bir məktəblimizin dediyi kimi - Qoy "Dədə Qorqud"un tərcümə olunmadığı dil qalmasın"!

Nizami Cəfərov

Olaylar.- 2018.- 25 dekabr.- S.6.