Gender, ailə və demoqrafiya məsələləri

Azərbaycan da dünyanın aparıcı dövlətləri ilə bu problemin həllində birgə addımlayır...

Şərqdə qadın...

1901-ci il oktyabrın 7-də Bakıda böyük xeyriyyəçi Hacı Zeynalabdin Tağıyevin təşəbbüsü və dəstəyi ilə müsəlman Şərqində ilk dünyəvi qız məktəbi yaradıldı. Bu məktəbin sayəsində qızlar elmə yiyələndilər. Müsəlman aləmində böyük səs salan məktəbin yetirmələri o dövrün aydınları idilər. Onların sayəsində Azərbaycanda maarifçilik ənənələrinin ilk addımları atıldı. Dünyəvi məktəbin yaradıcıları Hacı Zeynalabdin Tağıyev, Həsən bəy Zərdabi və İosif Vikentiyeviç Qoslavski cəmiyyətin bütün bəlalarının cahillikdən qaynaqlandığını anlayırdılar. Onlar sağlam və aydın cəmiyyət qurmaq üçün qadınların mütləq şəkildə təhsilə yiyələnməli olduqlarını çox gözəl bilirdilər. Dünyəvi məktəbin yaradılması, fəaliyyəti sadəcə bir başlanğıc idi.

Bundan sonra qadınlara daha bir hüquq - SEÇİM hüququ verildi. Şərq ölkələri içərisində ilk dəfə qadınlara seçim azadlığını da məhz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti verdi. 1918-ci ildə Cümhuriyyət dövründə ölkə ərazisində yaşayan qadınların bərabər seçki hüququ qanunla təsdiq edilirdi. Bu hələ o zamanlar idi ki, bir çox Avropa ölkələrində qadınlar heç bir hüquqa sahib deyildilər. Avropada qadınların heç bir hüquqa sahib olmadıqları halda, artıq Şərqdə - Azərbaycanda qadının azad seçim hüququ var idi.

Avropadan fərqli olaraq ailə hər zaman Şərq ölkələrində xüsusi yeri olan, bütövlüyü qorunulmağa çalışılan kiçik "dövlətdi". Şərq ailələri hər zaman kişi ötkəmliyi, qadın sədaqətliliyi və zəkası ilə seçilib, idarə olunub. Sağlam cəmiyyətin qurulması üçün heç şübhəsiz ki, cəmiyyətdə sağlam ailələrin olması vacib şərtdir. Ailədə uşaqların ana tərəfindən tərbiyə olunması, qadın tərəfindən yaxşını -pisi ayırd edərək sağlam düşüncəyə yiyələndirilməsi qadının cəmiyyət, dünya üçün necə bir qüvvə, varlıq olmasını bir daha sübuta yetirirdi. Ailəsinin maddi və mənəvi əzablarını hər zaman öz çiyinlərində daşıyan şərq qadını son nəfəsinə qədər ailəsi, övladları üçün çırpınırdı. Övladlarının təhsili, rifahı üçün gecə -gündüz çalışıb. Bir çox şərq qadınları övladlarının işıqlı gələcəyi üçün qarşısında ola biləcək bütün sədlərə sinə gərirdi.

Tarix təkrarlanır...

1995 - ci il. Tarix yenə də təkrarlanır. Azərbaycan dövləti bu dəfə də qadınlar üçün geniş imkanlar yaradır. Belə ki, BMT-nin "Qadınlara qarşı ayrıseçkiliyin bütün növ formalarının ləğv edilməsi haqqında" Konvensiyaya qoşulur. 1998 - ci ildə ölkəmizdə Azərbaycan qadınlarının cəmiyyətdə fəaliyyətinin və rolunun artırılması istiqamətində mərhum prezident Heydər Əliyevin sərəncamı ilə Qadın Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi (indiki Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi) yaradılır. Respublikamızda "Gender bərabərliyi haqqında" Qanun isə 2006 - cı ildə qəbul edildi. Qəbul olunmuş qanun sayəsində ölkəmizdə rəsmən qadın və kişinin ictimai - sosial, mədəni, iqtisadi həyatında və digər sahələrdə bərabərlikləri təmin edildi. Cinsi mənsubiyyətə görə ayrı - seçkiliyin bütün formaları aradan qalxdı. Həmçinin qanunun qəbul olunması ilə ölkəmiz bir sıra beynəlxalq gender layihələrində iştirak etdi və dövlət büdcəsindən gender problemlərinin həllinə dair maliyyə yardımları ayrıldı.

Artıq Azərbaycan da dünyanın aparıcı dövlətləri ilə birgə qlobal problem - gender problemlərinin həllində birgə addımlayır, bu sahədə beynəlxalq təcrübəyə yiyələnir.

Dünya genderlə necə mübarizə aparır?

Bu gün dünyamızda və ölkəmizdə gender problemləri özünü daha çox ailə -məişət zəminində büruzə verir. Qarşı cins tərəfindən çox zaman fiziki və mənəvi şiddətə məruz qalan qadınlar hüquqlarını necə qoruyacaqlarını, hansı addımlar atmalı olduqlarından xəbərsiz olurlar. Bu sahədə maarifləndirmə işlərinin zəif aparılması, qadınlara öz hüquqları haqqında məlumatsız olmaları, şiddəti tətbiq edən şəxslərin cəzasız qalmaları və bu kimi arzuolunmaz halların daha da geniş miqyas almasına səbəb olur. Mütəxəssislər bu tip problemlərin yeganə həlli olaraq hər iki tərəfin - şiddətə məruz qalanın və şiddəti tətbiq edənin maariflənməsində görürlər.

Artıq bu sahə üzrə dünyanın aparıcı dövlətləri hərəkətə keçib. Belə ki, onlar mütəxəssislərin fikirlərini həyata keçirərək bu yöndə sosial layihələr gerçəkləşdirirlər. Tətbiq olunan layihələr ölkənin aparıcı şəhərləri ilə yanaşı həm də ucqar bölgələrində həyata keçirilir. Sosial layihələrdə xalqın məhəbbətini qazanmış məşhur simalar şiddətin cinayətin bir növü olduğunu və kimliyindən (qadın və ya kişi olmasından) asılı olmayaraq hər kəsin məsuliyyətə cəlb oluna biləcəyini xatırladır. Gender problemlərinin həlli istiqamətində həyata keçirilən sosial layihələrdə əsas məsələlərdən biri də müasir texnikanın sayəsində bir -birilərinə laqeyd, kobud davranan insanlarda bir - birilərinə qarşı sevgi hissini aşılamaq, cəmiyyətə insani hissləri təbliğ etməkdir. Və aparılan araşdırmalar nəticəsində mütəxəssislər bildirir ki, məhz bu cür sosial çarxların sayəsində qadına qarşı şiddətin sayında qismən azalmalar müşahidə edilib.

Dünyanın bir sıra ölkələrində və eləcə də bir çox Şərq ölkələrində qadınlar təkcə ailədaxili şiddətə deyil, sosial -ictimai və iqtisadi fəaliyyəti zamanı da maneələrə rast gəlirlər. Bu sahədə qadınların fəaliyyəti ilə əlaqədar sərt qanunlar olmasa da, qadın gücünü və qüvvəsini qəbul etməkdə çətinlik çəkən qarşı cinslər hər zaman onlara əngəl törətməyə çalışırlar. Bu kimi hallara daha çox qonşu Türkiyədə rast gəlinir. Adıçəkilən ölkədə sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan qadınlar dəfələrlə qarşı cins tərəfindən aldadılaraq maddi və mənəvi ziyanlarla qarşılaşıblar.

Şərq ölkələrində müasir

qadınlar və gender problemi...

XXI əsrdə yaşamağımıza baxmayaraq, şərq ölkələrində qadınları narahat edən bir problem hələ də aktual olaraq qalır: erkən nigah. Türkiyə, Pakistan, Hindistan, Ərəbistan və eləcə də ölkəmizdə qadın hüquqları ilk olaraq ailədə pozulur, tapdanılır. Bu gün erkən nigaha məcbur edilən qadınlara ilkin fiziki və mənəvi, psixoloji şiddət öz ailəsi, daha sonra isə həyat yoldaşı tərəfindən tətbiq edilir. Bir çox qadınlar bunu "tale" adlandıraraq həyatlarını bu cür davam etdirirlər. Səbəb isə öz hüquqları haqqında bilgisiz olmaları, gender problemlərinin həlli yolunda həyata keçirilən layihələrin məhz adı çəkilən ölkələrin iri şəhərlərində, paytaxlarda reallaşmasıdır. Bu gün dünya statistikasına nəzər salsaq görərik ki, şərq ölkələrində intihar edən qadınlar daha çox üstünlük təşkil edir. Məsələn, Türkiyədə 10-14 yaş arası qız uşaqlarının ailələrinə "bəxşiş" adı ilə verilən pul qarşılığı ilə 40, 50, hətta 70 yaşlı kişilərlə məcburi halda dini nigaha cəlb edilməsi, o uşaqların uşaqlıqlarını yaşamadan, psixoloji travma ilə dünyaya uşaq gətirməyə məcbur edilməsi gələcəkdə toplumun, cəmiyyətin hansı səviyyədə olacağını aydın göstərir.

Qadınlara qarşı tətbiq olunan şiddətin qarşısını almaq üçün qardaş ölkə müxtəlif dünya təcrübələrindən bəhrələnməklə yanaşı, həm də şiddət göstərən insanların yaş həddinə nəzər salıb, onların psixoloji durumlarını da araşdırmağa üstünlük verir. Aparılan araşdırmalar zamanı məlum olub ki, qadınlara qarşı şiddət tətbiq edən şəxslərin çoxu normal ailə ortamında yaşamayan, həyatıboyu atasının anasına qarşı fiziki -mənəvi, psixoloji şiddət tətbiq etməsinə şahid olub. Ailədə sevgi, valideynlərin bir -birinə hörmət etmələrinə şahid olan kişilər isə ümumiyyətlə şiddətə qarşıdırlar.

Son günlər qardaş ölkədə qadına qarşı şiddətin geniş yayıldığını nəzərə alan Türkiyə Təhsil Nazirliyi qadına qarşı şiddət məzmunlu el məsəlləri, atalar sözləri, qədim dastanların dərsliklərdən çıxarılması barədə müzakirələr təşkil edib.

Azərbaycanda gender məsələləri

Bu gün ölkəmizdə siyasi, iqtisadi, sosial sahədə yüksək məqamlarda idarəedici qüvvələr arasında qadınların söz sahibi olaraq fəaliyyət göstərmələri təqdirəlayiq haldı. Azərbaycan qadınının həm beynəlxalq aləmdə, həm də ölkəmizdə əldə etdiyi uğurlar onlar üçün yaradılan geniş imkanlardan xəbər verir. Bu sahədə Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsinin fəaliyyətini, maarifləndirmə siyasətini, həyata keçirilən beynəlxalq layihələri xüsusi vurğulamaq lazımdır. Komitənin dəstəyi ilə müxtəlif zamanlarda "Heydər Əliyev və Dövlət Qadın Siyasəti" , "Qadın Hüquqları üzrə Bələdçi", "Müstəqil Azərbaycan 20 il: Dövlət, Ailə, Qadın və Uşaq siyasəti" adlı kitabları nəşr olunub. Bundan əlavə komitənin Qadın problemləri və gender məsələləri şöbəsi müxtəlif beynəlxalq təşkilatlarla birgə bir sıra layihələr həyata keçirib. BMT-nin Əhali Fondu və Qərb Universitetinin nəzdində fəaliyyət göstərən Gender Araşdırmaları Mərkəzi ilə birlikdə "Milli-mənəvi dəyərlərin qorunması və inkişaf etdirilməsi", "Gənc nəslin sağlam düşüncə tərzinin və humanizm prinsiplərinin inkişaf etdirilməsi", Ailə, Qadın və Uşaq Problemləri üzrə Dövlət Komitəsi Almaniya Beynəlxalq Əməkdaşlıq Cəmiyyəti ilə birgə qadın hüquqları mövzusunda, ABŞ Beynəlxalq İnkişaf Agentliyi (USAİD) tərəfindən maliyyələşdirilən və Counterpart International təşkilatı tərəfindən icra olunan Qadın İştirakçılığı Proqramı çərçivəsində "Yerli idarəetmədə Qadın liderliyi" layihələrini misal göstərmək olar.

Amma təəssüflə qetd etməliyik ki, bu gün ölkəmizdə uğura yiyələnmiş qadınlarla yanaşı, hər gün haqları tapdanılan qadınlarımız da var. Təhsil haqlarından məhrum edilərək erkən nigaha cəlb edilən, dünyaya övlad gətirməyə məcbur edilən qadınlarımızın sayı bölgələrimizdə üstünlük təşkil edir. Erkən nigaha cəlb edilən qızlarımız, ailə -məişət problemləri və bunlardan qaynaqlanaraq aldıqları psixoloji travma səbəbi ilə intihara cəhd edirlər.

Bu gün həyat yoldaşları tərəfindən haqları tapdanan, öz övladlarının gözləri önündə şiddətə məruz qalan qadınlarımızın sayı heç də az deyil.

Müasir dövrdə onlayn medianın və televiziyanın ən böyük təbliğat vasitəsi olmasından istifadə edərək, problemləri və onların həlli yollarını mütəxəssislərlə birgə geniş müzakirə olunaraq izləyicilərə, oxuculara təqdim olunması da maariflənmənin bir üsuludu. Amma təəssüflər olsun ki, istər ölkəmizdə, istərsə də dünyada nümayiş olunan bədii filmlərdə, seriallarda və hətta cizgi filmlərində reytinq naminə, izləyicini həyəcanda saxlamaq üçün çox zaman nəinki qadına, bütün canlı varlıqlara qarşı şiddəti özündə əks etdirən səhnələrə üstünlük verilir. Təqdim olunan bu tip səhnələri izləyən uşağın yaddaşına həkk olunan belə səhnələrin gələcəkdə hansı psixoloji travmalarla iz qoyacağı hər kəsi düşündürən məsələ olmalıdı. Bu gün KİV - də gender, ailə, demoqrafiya məsələləri geniş işıqlandırılmalı, televiziya kanallarında davamlı olaraq qadın hüquqlarını xatırladan verilişlər yayımlanmalıdı.

Nigar Adil

Yazı Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun keçirdiyi müsabiqəyə təqdim etmək üçündür.

Olaylar.- 2018.- 24-26 fevral.- S.12.