Şəkillərin sorağıyla

Həmişə köhnə, keçmiş şəkillərə baxmaqdan zövq almışam. Öz donan xatirələrimin buzu başqalarının şəkillərinə baxanda da açılmayıb. Çünki bu şəkillər mənim, sənin, onun həyatının hansısa bir hissəsini oğurlayıb. Bəlkə də bu, dünyanın ən müqəddəs oğurluğu olub, çünki bu oğurlanan saniyələr, sonralar sənə ən əziz xatirə, ən munis, ən kövrək hisslər kimi qaytarılır. O anları sənə bir də yaşadır, zaman ötdükcə qiymətlənir və səni dünyanın sənə verə bilmədiyi bir yüksəkliyə qaldırır. Elə yüksəkliyə ki, oradan boylanıb keçmişinə nəzər sala bilirsən, böyüyürsən, kamilləşirsən...

Bu məqamda yadıma ingilis yazıçısı Oskar Vayldın "Dorian Qreyin portreti" əsərindən hamının arzuladığı bir fikir düşdü: "Kaş ki, mən həmişə cavan qalaydım, şəklim qocalaydı"...

Bəli, qarşımda xeyli şəkil var. Rəngi getmiş, saralmış, solmuş, hərəsi bir tarix olan şəkillər. Şəkillərdəkilərin hamısı tanış simalardır. O simalar ki, ədəbiyyat və incəsənətimizin bel sütunlarına çevrilmiş, bizi-bizə tanıtmışlar. Rəngləri, səsləri, sözləri donub əbədiləşən bu şəkillərdə kimlər yoxdur?!.: Mikayıl Müşfiq, Ağababa Rzayev, Seyfəddin Dağlı, İmran Qasımov. Niyazi, Cahangir Cahangirov, Səid Rüstəmov, Hacı Xanməmmədov, Telman Hacıyev, Şövkət Ələkbərova, Rübabə Muradova, Məmməd Salmanov, Tələt Bakıxanov, Əlibaba Abdullayev, Böyükağa Məmmədov, Roza Cəlilova, Afaq Məlikova, Aliyə Ramazanova və daha kimlər, kimlər. ("Bu dünya bir pəncərədir, hər gələn baxar gedər" - deyən şairə allah rəhmət eləsin".

Bu şəkillərin hamısında bir nəfərin şəkli diqqəti cəlb edir. Xidməti çox, indi adı az-az hallanan sənətkar. Seyfəl Əlibalayev.

O, ilk təhsilini C.Cabbarlı adma 161 saylı məktəbdə almışdı. Sonralar tale elə gətirmişdi ki, o, bir müddət həmin məktəbdə musiqi müəllimi kimi fəaliyyət göstərmişdi. İşləməyinə baxmayaraq, tez-tez ədəbi məclislərdə və müxtəlif tədbirlərdə iştirak edərək həm musiqi, həm də ədəbi məharəti ilə çoxlarını heyran qoymuşdu. Məclislərin quru, darıxdırıcı keçdiyini gördükdə özünün məzəli söhbətləri, ifası və bədahətən söylədiyi şeirləri ilə məclisi rövnəqləndirmişdi. Görünür o, bədahətən şeir deməyi çox sevərmiş. Belə şeirlərdən biri də ədəbi məclislərin növbəti gecələrinin birində yaranmış, sonralar isə, bu şeiri həmin məclisdən yadigar olaraq "Xatirə" adlandırmışdı. Maraqlı burasıdır ki, hər misranın başlanğıc hərflərini yan-yana qoyduqda "Xatirə" sözü alınır:

Xalqın ovqatına soğan doğrama,

Al şirin şərbəti meylana gəlsən.

Torpağa qiymət ver, yerə yağı sər,

İri qartal olub meydana gəlsən.

Rəqibə baş əymə, ona sinə gər,

Ər tək vuruşmağa meydana gəlsən.

Müasir dövrlə ayaqlaşan bu şeirdə ortada quyruq bulayanların xalqın ovqatına soğan doğrayaraq ruhdan salmaları tənqid atəşinə tutulur. Vətənin ər oğulları torpağımıza sədaqətlərini göstərərək, rəqibə, yağılara qarşı qartaltək mübarizəyə, çağırılır. Qartal şikarını caynaqlarında qaldırıb aparır. Burada isə, yağılara göylərə uçmaq deyil, yerə sərilmək rəva bilinir. Şeirdə vətənpərvərlik hissi özünü büruzə verir.

Söz yox ki, şeiriyyata belə marağı olan bir adam bəlkə də ömrünü ədəbiyyat aləmi ilə bağlaya bilərdi. Lakin iki səbəb onu bu yoldan çəkindirdi: birincisi, yaxın dost və qohumları Mikayıl Müşfiq, Əlirza Abdullayev və başqa istedadlı gənc şairlərin insafsızcasına "xalq düşməni" damğası altında məhv edilmələrindən mütəəssir olub ədəbi məclislərdən uzaqlaşması, ikinci səbəb isə...

1932-ci ilin isti yay günlərindən biri idi. Gözəl əl qabiliyyətinə malik olan qəhrəmanımız şəhərin mərkəzindəki skamyalardan birində oturub kibrit çöplərindən fiqur hazırlayır və ağızucu zümzümə edirdi. Birdən zabitəli bir səs onu xəyalından ayırır. Başını qaldıranda qarşısında eynəkli bir kişi görür:

-Haralısan, bala?

-Azərbaycanlı.

Deyəsən, cavab kişinin xoşuna gəlir. Bu, onun zabitəli səsinin yumşalmasından hiss olunur:

-Azərbaycanlı olduğun uzaqdan bəllidir, bəs harada anadan olmusan?

-Xızıda.

-Musiqini sevirsən?

-Həm musiqini, həm də şeiri sevirəm.

-Şeirlə musiqi vəhdət təşkil edir. Əgər hər ikisini sevirsənsə, səndən nəsə çıxacaq.

Eynəkli kişi onu Operanın binasına aparıb səs tellərini və səs duyumunu yoxlayır. Dərhal hiss edir ki, istedadı olsa da, musiqi təhsili yoxdur. Buna baxmayaraq, öz ənənəvi sualını verir:

-"Qarabağ şikəstəsi"ni eşitmisən?

-Əlbəttə, oxuya da bilirəm.

-Afərin, elə isə, oxu görək!..

Həm ifa tərzi, həm də səs onun xoşuna gəlir. Söz verir ki, onun musiqi təhsili ilə özü məşğul olacaq. Siz demə, bu zabitəli, eyni zamanda müdrik şəxs, Azərbaycan musiqi mədəniyyətinin yüksəlməsində müstəsna xidmətləri olan, Şərqdə ilk Konservatoriyanın təməlini qoyan, əsərləri ilə dünya musiqisinə meydan oxuyan, dahi bəstəkarımız Üzeyir Hacıbəyli idi.

1936-cı ildə Üzeyir Hacıbəyli Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında ilk dəfə olaraq "Mahnı və rəqs" ansamblı yaradır və Seyfəl Əlibalayevi də xor ifaçısı və solist kimi həmin ansambla işə götürür. O gündən musiqi onun bütün vücuduna hakim kəsilərək taleyini özünə bağlayır.

Düz deyiblər ki, "Azərbaycan xalqının xəmiri musiqi ilə yoğrulub". Azərbaycanın bütün bölgələrində görkəmli, istedadlı musiqiçilər olub, var və olacaqdır. Odur ki, Azərbaycanı bölgələrə ayırmadan, cəsarətlə deyə bilərik ki, musiqi bizim canımızda, damarlarımızda axan qanımızdadır. Musiqinin ecazkar gücü insan mənəviyyatının kamilləşməsində mühüm rol oynayır. Bu səbəbdən də daxilən musiqiyə bağlanan insanlar etik və estetik qaydalara riayət etməyi bacarırlar. Elə Seyfəl Əlibalayev kimi...

Vaxtı ilə Vasif Adıgözəlov, Tələt Bakıxanov, Şövkət Ələkbərova və bu kimi böyük sənətkarların söylədikləri fikirlər, xoş sözlər onun haqqında bir çox mətləbləri aşkar edərək, incəsənət sahəsindəki böyük zəhmətlərindən xəbər verir. Belə ki, çox gözəl tenor səsi olub, muğamı yaxşı bilib. Nəzərə alaq ki, musiqi təkcə əylənmək və yaxud istirahət üçün vasitə deyil, o həm də insanın şüuruna, hisslərinə təsir edir. Təsadüfi deyildir ki, təbabətdə musiqi ilə müalicə alan xəstələr də olub. Seyfəl Əlibalayevin ifa etdiyi hər bir mahnı da insana təsir edərək onu düşündürür, şənləndirərək mübarizəyə səsləyirdi. Onun həm də aydın və səlist diksiyası vardı. Oxuduğu mahnının sözlərini elə aydın və düzgün tələffüz edirdi ki, dinləyici bu həzin səs və gözəl diksiya içərisində, sanki sehirli aləmə düşürdü. Ümumiyyətlə, musiqinin ahəngi elə bir sehirli dünyadır ki, sanki o bitdikdən sonra başlayır, yəni, uzun müddət bu şehirdən, onun təsirindən ayıla bilmirsən. Düşünürsən, düşünürsən.... Söz yox ki, söhbət yaxşı musiqidən, yaxşı ifadan gedir. Seyfəl Əlibalayevin ifaçılıq məharəti də, məhz bunda olub.

1941-ci ildə Abbas Zamanovun redaktorluğu ilə Azərnəşrdə rusca nəşr olunan "Azərbaycan Dövlət Mahnı və rəqs ansamblı" adlı kitabda Cahangir Cahangirov, Şövkət Ələkbərova, Qüdrət Əmiraslanova, Xurşud Babayeva, Xanbacı Həmidova ilə birgə Seyfəl Əlibalayevin də şəkli verilmiş və solo ifaçısı kimi təqdim olunmuşdur.

Yeri gəlmişkən, onu da qeyd etmək lazımdır ki, Üzeyir Hacıbəylinin rəhbərliyi ilə "Qarabağ şikəstəsi"nin səhnədə dördlük kimi ifaçıları Xurşud Babayeva, Qüdrət Əmiraslanova (Möhsün Sənaninin həyat yoldaşı), Xanbacı Həmidova (Tutu Həmidovanm bacısı), yeganə kişi ifaçısı isə, Seyfəl Əlibalayev olmuşdur. 1941-ci ilin əvvəllərində Zaqafqaziyada keçirilən musiqi bayramlarının

hamısında həmin şikəstə bu ifaçılar tərəfindən ifa olunmuş və rəğbətlə qarşılanmışdır. Seyfəl Əlibalayev "Qarabağ şikəstəsi"ndən sonra "Ay bəri bax!", "Sən gözəl", "Nazlı qız" və s. mahnıları ifa etsə də, həmişə deyərmiş ki, onu musiqi aləminə gətirən "Qarabağ şikəstəsi" olub.

O eyni zamanda öz sənətinə sədaqətli olub. Aşağıdakı şeirə tez-tez müraciəti buna sübutdur:

Dəyişən deyiləm mən sənətimi,

Çox da ki, sevirəm şeirin dilini.

Həvəskar yazanam, ruhlanıram mən,

Yadıma salanda Müşfiq şeirini.

Öz musiqimizə olan münasibətini yazdığı şeirdə belə büruzə verirdi:

Tar və kamanımın olub aşiqi,

Ruhun qidasıdır bizim musiqi.

Xəstənin dərmanı, eşqin natiqi,

Əşarın canıdır bizim musiqi.

Göründüyü kimi, o, "əşar", yəni şeir sözünü işlətməklə yenə də musiqi ilə şeir anlamını vəhdət tutur.

Qeyd etdiyimiz kimi, o, bədahətən şeir demək iqtidarına da malik idi. Deyilənə görə, uzun müddət Filarmoniyada işləyən Nizami pərəstişkarı, rəqqas və rəqqasələrin səhnə ayaqqabılarını tikən usta Əliyə zarafatyana bir şeir də ithaf etmişdi:

Bilirəm ki, işin çoxdur,

Macal yoxdur, mənə bəlli.

İnsafın olsun ay Əli,

Yadına sal, bir Seyfəli.

Şeirdən onun yumoru güclü bir insan olduğu görünsə də, o, haqqı-ədaləti hər şeydən üstün tutan, işində isə çox məsuliyyətli və tələbkar idi. Filarmoniyanın bütün ictimai və təşkilatçılıq işləri ona tapşırılırdı. O vaxt Filarmoniyanın Mənzil Yardımı üzrə Yerli Komitə sədrliyi də ona həvalə olunmuşdu. Ehtiyacı olan və növbəsi çatan hər kəsə təmənnasız ev verilirdi. Özü isə: "mənə düşmür, haram gələr, halalı da aparar" - deyərək evdən imtina edirdi. Gənclərə də həmişə dəstək idi. Xalq şairi Səməd Vurğuna istinad edərək deyirdi:

Ärxalıya arxa durma,

Deyərlər ki, yamaqdır.

Arxasıza arxa dur ki,

Desinlər ki dayaqdır.

Odur ki, harda istedadlı gənc görürdü, ona qayğı göstərərək üzünə qapı açmağa çalışırdı. Belə istedadlardan biri də indi Azərbaycan muğamını və mahnılarını bütün dünyada qəlbən tərənnüm edən, Azərbaycan Milli Konservatoriyasının professoru, xalq artisti, Prezident təqaüdçüsü, dəyərli kamança ustası Şəfiqə Eyvazovadır. O, özü də bu faktı dəfələrlə efir vasitəsilə vurğulamışdır. Şəfiqə xanım onu belə xatırlayır:

-Bəli, mən musiqi aləminə gəlişim və bu sənətdə qazandığım hər hansı nailiyyətə görə ilk növbədə atama, sonra isə ona borcluyam. Heç vaxt unutmaram! Atamın istəyi ilə 1957-ci ildə imtahan verib musiqi məktəbinin kamança sinfinə daxil oldum. Amma biz çox ciddi məhəllədə yaşayırdıq. Necə deyərlər, quş quşluğu ilə məhəlləmizdən çətin uçardı. Bu səbəbdən əmim "Dağlı məhəlləsində biabır olarıq, qız nədi, səhnə nədi?" - deyə narazılıq edirdi. Əmim atamdan çox böyük olduğu üçün atam heç vaxt onun sözündən çıxmırdı. Amma indi çıxılmaz vəziyyətdə qalmışdı. Düz altı ay dərsə getmədim. Sözün düzü, özüm də çox pərt oldmuşdum. Bir gün evdə kitab oxuyurdum. Birdən o biri otaqdan tanış bir səs eşitdim. Bu, qohumumuz Seyfəl dayının səsi idi. Filarmoniyada işləyirdi. Məhəllədə, qohumlar arasında hamı onu sevir, hörmətini saxlayırdılar. Kimsə ona mənim məsələmi danışmışdı. Odur ki, ürəyi dözməyib bizə gəlmişdi. Evimizdəkilər də onun xatirini istəyirdilər. O elə qılıqlı kişi idi ki, şirin dili, məzəli şeirləri ilə mümkünsüz işləri də yoluna qoyurdu. Nəfəsimi belə dərmədən diqqətlə ona qulaq asırdım: "Mən də səhnəyə çıxanda hərə bir söz deyirdi. Heç kimə qulaq asmadım. Heç peşman da deyiləm. Uşağın istedadı var. Əgər həvəsi də varsa, onu bu gözəl sənətdən ayırmayın! Əsl qız sənətidir. İnsan harada xeyir verərsə, xoşbəxtliyini də orada tapar. Ürəyimə damıb, Şəfiqə yaxşı kamança ifaçısı olacaq. O ki qaldı, dedi-qoduya, mən inanıram ki, Şəfiqə öz qeyrəti, namusu ilə hamını susduracaq. Vaxt gələcək, bu adamlar boş danışıqlarına görə utanacaqlar. Anlayacaqlar ki, səhnəyə çıxıb ustalıq göstərmək qəbahət deyil, əksinə, şərəfdir". Elə bil atam bu sözlərə bənd imiş. Onsuz da əvvəldən, sanki "odla su" arasında qalan atam, onun sözlərindən ürəklənərək əmimə dedi: "Qardaş, heç vaxt sənin sözündən çıxmamışam, amma bu dəfə uşağı kamançaya qoyacağam!"

Yaxşı yadımdadır, mən ilk dəfə xaricə, qastrol səfərinə gedəndə, anam məni yanına çağırıb dedi: "Aslanın erkəyi, dişisi olmaz, bala! Düz get! Düz gəl!" - bu sözləri qulağımda həmişə sırğa elədim. Nə anamın, nə də Seyfəl dayının sözlərini unutmadım. Daim onların sözlərini doğrultmağa, dedi-qodunu utandırmağa çalışdım. Deyəsən, buna nail də oldum. Əvvəl orta, sonra da ali musiqi məktəblərində təhsil aldım. Mən professional musiqi səviyyəsinə çatanda, o, Filarmoniyada inspektor işləyirdi. Hökumət konsertlərində rastlaşanda, mehribanlıqla dolu nəzərlərinə minnətdar baxışlarla cavab verirdim.

Şəfiqə xanımın bu sözləri insanda istər-istəməz xoş hisslər oyadır. Doğrudan da, ömrünün 50 ilini incəsənətə sərf edən orden və medallara, tərifnamə və fəxri fərmanlara, neçə-neçə təşəkkürnamələrə və mükafatlara, o cümlədən şəxsi işinə yazılmaqla Stalinin şəxsi təşəkkürü və onun tapşırığı ilə Kalininin təqdim etdiyi qol saatına layiq görülən, partiya, müharibə və əmək veteranı olan Seyfəl Əlibalayev kimi sənətkarları, həmçinin onunla çiyin-çiyinə işləyən müğənni, rəqqas və rəqqasələri unutmaq ən azı qəbahətdir.

O, 50 ililk fəaliyyəti müddətində Azərbaycan musiqisini Çində, İranda, Yəməndə, Ərəbistanda, Polşada, SSRİ-nin demək olar ki, hər yerində ləyaqətlə təbliğ etdi. Ömrünün axırınadək də onu sənətlə bağlayan ansambla sadiq qaldı.

Üç övlad atası olan Seyfəl Əlibalayev, həm də nümunəvi ailə başçısı idi. Həyat yoldaşı Hökümə xanım həkim idi. Böyük oğlu Azər Politexnik İnstitutunun Mexanika fakültəsini bitirib, xalqına ləyaqətlə xidmət edib. Kiçik oğlu Faiq əvəzolunmaz müğənnimiz Zeynəb Xanlarovanın ansamblında qarmon ifaçısıdır. Hörmətli Prezidentimiz İlham Əliyev onu "Əməkdar artist" fəxri adına layiq bilmişdir. Seyfəl Əlibalayev özü görməsə də, nəvələrindən üçü: Ülkər (skripka), Ülfət (tar), Nigar (fortepiano) onun musiqi sənətini professionallıqla davam edirlər. Müəllimlik fəaliyəti ilə yanaşı, AzTV-nin işçiləridirlər. Digər nəvələri isə, müxtəlif peşə sahibləridirlər. Böyük nəvəsi Esmira həkimdir. Türkiyənin Bakıdakı "Dünyagöz" klinikasının direktorudur. Aygün hüquqşünas,Günay bacarıqlı kompyuter mütəxəssisi, İradə filoloq, eyni zamanda mahir kompyuter bilicisidir. Kiçik nəvəsi, onun adını daşıyan Seyfəl isə, istedadlı rəssamdır.

Görünür ki, yüksək mədəniyyətə malik olan, nümunəvi ailənin davamçı nəsli də ləyaqətli insan və dövlətinə layiq vətəndaş kimi yetişir, yaradır, yaşadır.

Yoxluğundan sonra da varlığına həmişə hörmət və səcdə etdiyim, ulu öndər Heydər Əliyevin dediyi kimi "Yüksək mədəniyyətə malik olan xalq həmişə yaşayacaq və yaşadacaqdır".

İndi hər dəfə Seyfəl Əlibalayevin haqqında söylənilən "Namuslu işçi", "Qeyrətli insan", "İşgüzar adam", "İşinə məsuliyyətli şəxs" kəlmələrini yadıma saldıqca, fəxarət və qürur hissindən qəhər məni boğur. Çünki bu cür yüksək keyfiyyətlərə malik olan işgüzar adam, həm də nəvazişli və həddindən artıq qayğıkeş bir ata idi. O, mənim atam idi.

Gülnarə Əlibalayeva

Jurnalist, C.Cabbarlı ev muzeyinin böyük elmi işçisi

Olaylar.- 2018.- 6 iyul.- S.12-13.