Bölgələrdə ənənəvi kənd

təsərrüfatı sahələri inkişaf etdirilir

Regionların sosial-iqtisadi inkişaf proqramları çəltikçiliyin genişlənməsinə təkan verib

Ölkədə həyata keçirilən regionların sosial-iqtisadi inkişafı ilə bağlı dövlət proqramları qeyri-neft sektorunun, o cümlədən kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrinin inkişafının təmin edilməsi, kənd əhalisinin sosial rifahının yaxşılaşdırılması və məşğulluq səviyyəsinin yüksəldilməsi sahələrində də əhəmiyyətli rol oynayır. Daha doğrusu, hazırki şəraitdə ənənəvi kənd təsərrüfatı sahələrinin inkişafı ölkədə həyata keçirilən iqtisadi siyasətin əsas istiqamətlərindən hesab olunur. Son illər kənd təsərrüfatının ənənəvi sahələrindən olan çəltikçiliyin inkişafı, əhalinin düyüyə olan tələbatının ödənilməsi və çəltik istehsalının artırılması istiqamətində bir sıra əhəmiyyətli tədbirlər görülüb və müsbət nəticələr əldə olunub. Xatırladaq ki, Azərbaycanda çəltik bitkisi qədimdən becərilir. Ölkəmizin ərazisində keyfiyyəti ilə müxtəlif müsabiqələrdə dəfələrlə fərqlənmiş "Ağ ənbərbu", "Vilgəri", "Yetim", "Lənkəran sədrisi", "Ağ qılçıqlı" və digər yerli sortlar becərilmişdir. İqtisadi şəraitlə əlaqədar olaraq ölkəmizdə çəltiyin əkin sahəsi illər üzrə müxtəlif olmuşdur. Çəltik sahəsi 1913-cü ildə 47 min hektar, 1927-ci ildə 54 min hektar, 1937-ci ildə 25,3 min hektar,1964-cü ildə 12,3 min hektar təşkil etmiş, sonradan tərəvəzçiliyin inkişafı ilə əlaqədar 1,8 min hektara qədər azalmışdır. Yalnız 1995-ci ildən başlayaraq çəltik əkinləri genişlənmiş, 1996-cı ildə 2,4 min hektar sahədə çəltik əkilmiş, orta məhsuldarlıq 38,7 sentner (s/ha) olmuşdur. Hazırda Azərbaycanda çəltik əkinçiliyi əsasən Msallı, Lənkəran və Aran iqtisadi rayonlarında aparılır. Məlumat üçün qeyd edək ki, 2016-cı ildə 2,5 min hektarda çəltik əkilmiş və 5,6 min ton məhsul yığılmışdır. 2017-ci ildə isə çəltiyin əkin sahəsi əvvəlki illə müqayisədə 2 dəfədən çox artaraq 5,1 min hektara çatdırılmış, ölkə üzrə 15,9 min ton məhsul toplanmış və orta məhsuldarlıq 31,1 s/ha olmuşdur. Lakin ölkənin düyüyə illik tələbatı 40 min tondan yuxarıdır və onun böyük bir hissəsi idxal hesabına təmin olunur. Bu baxımdan Dövlət Proqramının çəltikçiliyin inkişafı istiqamətində həyata keçirilən tədbirlərin daha da gücləndirilməsinə və bu sahənin inkişafına mühüm təkan verəcəyi gözlənilir. Məhz bu kimi amillər nəzərə alınaraq bu il fevralın 9-da dövlət başçısının imzaladığı sərəncamla "Azərbaycan Respublikasında çəltikçiliyin inkişafına dair 2018-2025-ci illər üçün Dövlət Proqramı" təsdiq edilib. Dövlət başçısının imzaladığı sənəd Masallı rayonu fermerlərinin də ənənəvi sahələrdən olan çəltikçiliyə marağını xeyli artırıb. Masallı rayonunda kənd təsərrüfatının inkişafı və gəlirli sahəyə çevrilməsi qarşıda duran ən prioritet məsələdir. 220 mindən çox sakini olan Masallı rayonunda əhalinin 90%-ə qədəri kəndlərdə yaşayır və əkinçiliklə məşğul olur. Masallı rayonunda kənd təsərrüfatı dövriyyəsində olan 24925 ha əkin sahəsi mövcuddur. Artıq rayon istehsal etdiyi kənd təsərrüfatı məhsulları ilə nəinki yerli sakinləri, həm də respublika əhalisini təmin etməkdədir. Qeyd edək ki, təkcə ötən il Bakı şəhərində keçirilən kənd təsərrüfatı məhsullarının satışı yarmarkalarında Masallı sahibkarlarının da iştirakı təmin edilib. Yarmarkaya 50,8 ton kartof, 25,5 ton soğan, 7,8 ton xiyar, 6,7 ton badımcan, 2,4 ton noxud, 6,3 ton lobya, 3020 litr süd, 850 banka qatıq və 24090 ədəd yumurta göndərilib. Hazırda qarşıda duran əsas məsələlərdən biri rayonda çəltikçiliyin inkişaf etdirilməsidir. Yeri gəlmişkən qeyd edıək ki, ötən il rayonda 195 hektar ərasidə çəltik əkilib. Xatırladaq ki, Azərbaycan Respublikası Prezidenti cənab İlham Əliyevin sədrliyi ilə 04 avqust 2017-ci il tarixdə Qax rayonunda barama, tütün və fındıq istehsalının inkişafı məsələlərinə və 03 sentyabr 2017-ci il tarixdə Lənkəran şəhərində keçirilən çay, çəltik və sitrus meyvələrinin istehsalının inkişafı məsələlərinə dair respublika müşavirələrisindən dərhal sonra müşavirələrdən irəli gələn məsələlərin Masallı rayonunda icrası ilə bağlı rayon müşavirəsi təşkil olunub. Nəzərə almaq lazımdır ki, rayonda çəltikçiliyin inkişafı üçün kifayət qədər imkanlar mövcuddur. Belə ki, rayon üzrə 24 929 ha əkinə yararlı torpaq sahəsi mövcuddur. Ondan əsasən çay və sitrus bitkiləri üçün yararlı olan 9 000 hektar turş torpaqlar uzun müddətdir ki, əkilmir. Həmin sahələr ya mülkiyyətçi tərəfindən örüş-otlaq sahəsi kimi istifadə olunur, ya da əraziləri kol-kos basıb. Xatırladaq ki, Masallı rayonunda ənənəvi əkinçilik sahələrindən olan çəltikçilik 50-ci illərdən inkişaf etməyə başlayıb və 2000-ci ildə 352 hektara çatdırılıb. Bundan sonra çəltik sahələri taxıl sahələri ilə əvəz olunaraq 2016-cı ilə qədər əkin aparılmayıb. Yalnız regionların sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı çərçivəsində 2016-cı ildə 8,6 ha sahədə çəltik əkilib və 2017-ci ildə çəltik əkini 195 hektara çatdırılıb.Cari ildə rayonun müxtəlif əraziləri üzrə səmərəli istifadəsi mümkün olmayan 400 hektara yaxın örüş və kolluq sahələrinin əkin dövriyyəsinə cəlb edilməsi hesabına Masallıda tarixi ənənələri və böyük iqtisadi səmərəsi olan yerli çəltik növlərinin əkilməsinə başlanılıb. Keçən il 7 hektarda, bu il isə 195 hektarda üç növ çəltik əkilib, kənardan asılılığı azaltmaq üçün 10 hektarda çəltik toxumçuluğu yaradılıb, müasir texnologiya əsasında yeni çəltik emalı zavodu tikilib istifadəyə verilib. Çəltik əkini ilə bağlı 583 nəfər işlə təmin edilmiş və 588 ton məhsul istehsal olunub. Onu da qeyd edək ki, əvvəlki illərdə istehsal olunmuş çəltik primitiv qaydada qurulmuş 2 çəltik dəyirmanında emal olunurdu. Hazırda rayonda ən müasir avadanlıqlarla təchiz edilən çəltik dəyirmanı istifadəyə verilib. Yaxın illərdə çəltik sahələrinin 500 hektara çatdırılması gözlənilir ki, bu da 1200 yeni iş yerinin açılması deməkdir. Lakin çəltiyin əkilməsi üçün texnika və avadanlıqlar yox dərəcəsindədir. Suya yüksək tələbatlı olduğu üçün su təminatının yaxşılaşdırılması üçün tədbirlər görülməlidir.Çəltik sahələrinin genişləndirilməsi ilə əlaqədar imkanlar araşdırılır və çəltik əkinlərinin iki dəfə artırılaraq 400 hektara çatdırılması nəzərdə tutulur. Ona görə də çəltik və digər əkin sahələrinin suvarma suyu ilə təminatının yaxşılaşdırılması ilə bağlı rayon ərazisində kiçik sututarlar araşdırılıb. Məlum olub ki, hazırda rayonda 70-dən çox sututar mövcuddur ki, onlardan əvvəllər də suvarma məqsədləri üçün istifadə edilib. Lakin uzun müddətdir sututarlar istismar edilmədiyindən və qorunmadığından onların təmir və bərpasına ehtiyac yaranıb. Bu sututarlar istifadəyə verildikdən sonra əlavə yaranacaq 8-10 milyon kubmetr suvarma suyu ilə ən azı 600-700 hektar tütün və çəltik sahələrini suvarmaq mümkün olacaq. Çəltikçilik Masallı rayonu üçün yeni təsərrüfat sahəsi olmasa da, uzun müddət unudulduğundan müasir texnikaya ehtiyac yaranmışdı. Bu ehtiyacı ödəmək üçün "Aqrolizinq" ASC-nin Masallı-Yardımlı bölməsinə 6 adda müasir tipli yeni texnika gətirilib. Bundan əlavə, rayona çəltikçiliklə bağlı mini kombayn, şitil yetişdirən, şitiləkən və digər texnikanın gətirilməsi də reallaşdırılır. Çəltik sahələrindən yüksək məhsuldarlıq əldə etmək üçün əsas şərtlərdən hesab edilən mineral gübrələrin istifadəsi də diqqət mərkəzindədir. İndi artıq rayonda "Masallı nemətləri" MMC-nin emal müəssisəsi də yaradılıb ki, burada həm çeşidləmə, həm keyfiyyət, həm də paketləmə üzrə ən yüksək texnologiya tətbiq edilir, "Haşimi", "Apolla" və "Okean" kimi tam orqanik, təbii düyü sortlarının istehsalı və satışına başlanıb. Toxumçuluğa da fikir verilir. Kənardan asılılığı azaltmaq üçün 10 hektarda çəltik toxumçuluğu yaradılıb. Ümumilikdə 2018-ci il ərzində rayonda çəltik, tütün və dənli-paxlalı bitkilərin əkininin artırılması nəzərdə tutulub.

Qeyd edək ki, ənənəvi kənd təsərrüfatı məhsullarının inkişaf etdirilməsi məqsədilə Masallı rayonunda aqrar sahənin inkişaf etdirilməsi məqsədilə 2018-2023-cü illər üçün Aqrar sahənin inkişafına dair proqram hazırlanmışdır. Proqramda nəzərdə tutulan tədbirlərin həyata keçirilməsi nəticəsində əkinə yararlı torpaq sahələrinin 23700 hektarı əkin dövriyyəsinə cəlb oluna bilər ki, bu da 40000 dən artıq yeni iş yerinin yaranmasına səbəb olacaq. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Ərzaq məhsullarının tədarükü və təchizatı" Açıq Səhmdar Cəmiyyətinin yaradılması haqqında 11 aprel 2016-cı il tarixli Sərəncamının icrasını təmin etmək məqsədilə hesabat ilində Masallı rayonu ərazisində "Ərzaq məhsullarının tədarükü və təchizatı" ASC tərəfindən regional tədarük mərkəzi yaradılıb. Onu da bildirək ki, dövlət tərəfindən sahibkarlığa göstərilən qayğı və dəstək, o cümlədən fermerlərə güzəştli kreditlərin, subsidiyaların və investisiya təşviqi sənədlərinin verilməsi, aqrolizinq xidmətlərinin göstərilməsi yerli fermerlərin fəaliyyətinə stimul verib. Məhz bu qayğıdan ruhlanaraq rayonda əkinçiliyin qədim ənənəvi növü olan çəltikçilk inkişaf etdirilir. İlbəil əkin sahələri artırılır və yüksək məhsul əldə edilir. Məqsəd müasir texnologiyaların köməyilə "Ağ ənbərbu", "Qırmızı ənbərbu", "Həsəni", "Haşimi" kimi keçmişdə geniş şöhrət qazanmış dədə-baba çəltik sortlarından düyü istehsal etmək, ölkənin ərzaq təhlükəsizliyi proqramına töhfə verməkdir.

Azərbaycan Respublikası Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2018.- 8-9 mart.- S.15.