Azərbaycanın şərəfli tarixi

Bu gün Xalq Cümhuriyyətinin varisi olan müstəqil Azərbaycan bu tarixə yüksək ehtiram nümayiş etdirir

Bu il Azərbaycanın tarixində bir çox əlamətdar hadisələrlə yadda qalan il olacaq. Bir ay sonra ölkədə baş tutacaq prezident seçkiləri, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin elanın 100 illiyi, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaradılmasının 100-cü ildönümü, eləcə də il ərzində baş tutacaq bir çox mühüm hadisələr 2018-ci ilə öz damğasını vuracaq.

İl ərzində baş verəcək hər bir hadisə Azərbaycan üçün mühüm əhəmiyyət kəsb etsə də, xüsusilə bir tarix, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 100 illiyi xüsusi qeyd edilməlidir. Məlumdur ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinin geniş şəkildə qeyd edilməsi məqsədilə hələ bir müddət əvvəl müvafiq sərəncam imzalanıb və həmin sərəncama əsasən Xalq Cümhuriyyətinin 100-cü ildönümü ilə əlaqədar olaraq həm ölkə daxilində, həm də ondan kənarda silsilə tədbirlərin keçirilməsi qərara alınıb. Artıq bu istiqamətə tədbirlərə demək olar ki, start da verilib.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyinin geniş şəkildə qeyd edilməsini şərtləndirən başlıca amillərdən biri tariximizə, şərəfli keçmişimizə olan böyük ehtiram, diqqət və qayğıdırsa, digəri bu şərəfli tarixin gənc nəslə daha yaxından təbliğ edilməsidir. Təsadüfi deyil ki, hələ ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin şərəflı tarixindən bəhs edərkən bu tarixlə qürur duymalı olduğumuzu bildirir, müstəqil Azərbaycan Respublikasını Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin varisi hesab edirdi. Bu mənada ümummilli lider deyirdi: "Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi haqqında Konstitusiya aktından danışarkən mütləq qeyd etmək lazımdır ki, həmin müstəqillik aktı Azərbaycanın 1918-ci ildə mövcud olmuş Xalq Cümhuriyyətinin bərpasıdır. Biz onların varisiyik, onların işinin davamçılarıyıq - ancaq yeni şəraitdə, yeni bir tarixi zamanda".

Bəli, yeni tarixi şəraitdə, yeni zamanda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ənənələri qorunur, inkişaf etdirilir, ona dəyər verilir. Elə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasının 100 illiyinin qeyd edilməsi ilə bağlı verilən sərəncam da məhz bunun əyani sübutu idi. Məlumat üçün qeyd edək ki, bundan əvvəl də müstəqil Azərbaycan Respublikası varislik prinsiplərinıə sadiq qalaraq Xalq Cümhuriyyətinə öz dərin ehtiramını, rəğbətini nümayiş etdirib. İstər Bakının mərkəzində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurucularının şərəfinə abidə ucaldılması, istər AXC-nin yaranmasında müstəsna xidmətləri olmuş tarixi şəxsiyyətlərin adlarının əbədiləşdirilməsi, istərsə də bilavasitə Xalq Cümhuriyyətinə bağlı olan önəmli tarixlərin günümüzə daşınması məhz bu dəyərin, ona verilən qiymətin əyani sübutudur. Bu gün hər bir azərbaycanlının qürurla, fərəhlə qeyd etdiyi 26 iyun Azərbaycan Silahlı Qüvvələr Günü, 9 noyabr Bayraq Günü və s. tarixlər məhz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətindən bizə qalan dəyərli mirasdır. Eyni zamanda həmin tarixlərə olan ehtiramımız, diqqətimizdir.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 23 aylıq fəaliyyəti və qısa müddət ərzində gördüyü işlərə nəzər salsaq aydın şəkildə görə bilərik ki, həmin dövrdə AXC-nin dövlətçilik, müstəqil respublika üçün gördüyü işlər inkişaf etmiş ölkələrin uzun illər əldə etdiyi nailiyyətlərə, uğurlara bərabərdir. Belə ki, cəmi 23 ay fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, başda Məmməd Əmin Rəsulzadə olmaqla onun silahdaşları Şərqdə ilk demokratik respublika olan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin timsalında parlamentli respublika kimi yeni bir dövlətçilik ənənəsinin əsasını qoydular.

Tarixdən də məlum olduğu kimi həmin illərdə istər geopolitik, istərsə də iqtisadi baxımdan olduqca mürəkkəb şəraitdə fəaliyyət göstərməsinə baxmayaraq, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti son dərəcə demokratik inkişaf yolu keçdi. Həmin dövrdə Milli Şuranın 19 noyabr tarixli iclasda qeyd olundu ki, Azərbaycan ərazisində yaşayan bütün millətlər parlamentdə təmsil olunmalıdır. Azərbaycan Milli Şurası ölkə əhalisinin (2 milyon 750 min nəfər) hər 24 min nəfərinə 1 nəfər nümayəndə hesabı ilə 120 nəfərdən ibarət olmalı idi. Onlardan 80 nəfər müsəlmanları, 21 nəfər erməniləri, 10 nəfər rusları, 1 nəfər almanları və 1 nəfər yəhudiləri təmsil etməli idi. Sayları çox az olduğu üçün parlament seçkilərində iştirak etmək hüquqları olmadığı halda, gürcülər və polyaklar da hər etnosa bir deputatla parlamentdə təmsil olunmalı idilər. Eyni zamanda, Xalq Cümhuriyyəti Şərqdə ilk dəfə qadınlara seçmək və seçilmək hüququ verən dövlətdir. Burada bir haşiyə çıxıb fəxrlə deyə bilərik ki, bu baxımdan ölkəmiz hətta dünyanın inkişaf etmiş demokratik dövlətlərinin də böyük əksəriyyətin qabaqlayır. Tarixin bütün dövrlərində olduğu kimi həmin dövrdə də Azərbaycanda belə bir demokratik respublikanın yaradılması, onun qanunverici və icraedici orqanlarının fəaliyyət göstərməsi Qərbdə, Rusiyada, Avropada qəsqanclıqla qarşılanırdı və müntəzəm olaraq AXC-yə qarşı təzyiqlər olurdu. Amma bütün bu təzyiqlərə baxmayaraq1918-ci ilin dekabr ayının 7-də Azərbaycan Parlamentinin təntənəli şəkildə açılışı həyata keçirildi. Bu mərhələdən sonra parlamentin qəbul etdiyi qərarlar milli dövlətçiliyin əsaslarının gücləndirilməsinə böyük töhfə oldu. Bütövlükdə, Cümhuriyyət dövründə çoxsaylı qərarlar qəbul və icra olundu ki, bunlar da milli dövlətçilik ənənələri baxımından müstəsna əhəmiyyət daşıyır. 1918-ci il 27 iyun tarixli qərara əsasən, Azərbaycan dili dövlət dili elan olundu. Buna görə də inzibati idarə orqanlarında, məhkəmə işində və başqa sahələrdə Azərbaycan dilini bilən ixtisaslı kadrlar hazırlanana qədər müvəqqəti olaraq digər dillərdən istifadəyə yol verilirdi. Təhsil sahəsində həyata keçirilən ilk mühüm tədbir isə məktəblərin milliləşdirilməsi oldu. Azərbaycan hökumətinin 1918-ci il 28 avqust tarixli qərarında göstərilirdi ki, bütün ibtidai tədris müəssisələrində təhsil şagirdlərin ana dilində aparılmalı və dövlət dili olan Azərbaycan dilinin tədrisi icbari surətdə həyata keçirilməlidir. Cümhuriyyət Parlamentinin 1919-cu ilin sentyabr ayının 1-də Bakı Dövlət Universitetinin təsis olunması haqqında qəbul etdiyi qanun xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Beləliklə, Azərbaycan dilinə dövlət dili statusu verildi və digər dövlət orqanları ilə yanaşı, məhkəmə sisteminin də dövlət dilində fəaliyyət göstərməsi haqqında qərar qəbul etdi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti hökumətinin "Dövlət dili haqqında" 27 iyun 1918-ci il tarixli qərarında dövlət dilinin Azərbaycan türkcəsi kimi təsbit edildiyi, bundan sonra bütün məhkəmə orqanları və digər qurumlarda vəzifələr daşıyanların bu dili bilməsinin zəruri olacağı bəyan edilmişdi.

O dövrdə AXC-nin atmış olduğu ən mühüm addım onun müstəqilk şəkildə Silahlı Qüvvələrinin formalaşdırılması oldu. Çünki müstəqillik elan olunmuş Azərbaycan torpaqlarında dövlət suverenliyini təmin etmək olduqca zəruri idi. Paralel olaraq güclənən erməni-bolşevik təhdinin qarşısın almaqda şərt idi. Bütün bunlardan dolayı 1918-ci il iyunun 26-da Silahlı Qüvvələr yaradılmağa başladı. Həmçinin, 2 iyul 1918-ci il tarixdə isə Xalq Cümhuriyyəti Nazirlər Şurasının sədri və daxili işlər naziri Fətəli xan Xoyski ölkədə ilk polis bölüyünün yaradılması barədə əmr verdi və bununla da Azərbaycan polis orqanlarının əsası qoyuldu. 1918-ci il noyabrın 9-da isə Azərbaycanın indiki üçrəngli dövlət bayrağı qəbul edildi. Eyni zamanda, milli pul vahidi olan manat dövriyyəyə buraxıldı, Azərbaycan vətəndaşları haqqında qanun qəbul olundu və s. Bütün bunlar isə heç şübhəsiz, uzun illərdən bəri müstəmləkə üsul-idarəsi tərəfindən unutdurulmuş dövlətçilik ənənələrini bərpa etdi və gücləndirdi.

Süleyman

Olaylar.- 2018.- 15 mart.- S.5.