Regionda geosiyasi dəyişikliklərə imza atılır

Bu günlər Bakı yenə dünyanın diqqət mərkəzində idi. Söhbət fevralın 20-də Bakıda keçirilən Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurası çərçivəsində nazirlərin beşinci toplantısından gedir. İldən-ilə bu layihəyə olan marağın artması, iştirakçı dövlətlərin sayının çoxalması həm Azərbaycana olan maraqdan, həm də Bakı ilə yüksək səviyyəli əməkdaşlığa meyil göstərməkdən irəli gəlir. Ekspertlər hesab edirlər ki, bu kimi layihələrin həyata keçirilməsi regionda mövcud olan bəzi problemlərin, münaqişələrin də həllinə yol aça bilər. Cənubi Qafqazda Sülh və Təhlükəsizlik İnstitutunun rəhbəri, politoloq Məhəmməd Əsədullazadə bizimlə söhbətində Cənubi Qaz Dəhlizi layihəsinin əhəmiyyəti, bu günlərdə baş tutan Bakı toplantısının nəticələri, eləcə də regionda cərəyan edən proseslərə toxunub.

-Məhəmməd bəy, Cənub Qaz Dəhlizi layihəsinin perspektivlərini, onun Azərbaycana gətirəcək dividentlərini necə qiymətləndirərdiniz?

-Cənub Qaz Dəhlizi Məşrəvət Şurasının toplantısı ölkəmizin regional müstəvidə siyasi mövqeyinin güclənməsi, xüsusilə Avropa ilə sıx enerji əməkdaşlığının göstəricisidir. Bu enerji əməkdaşlığı, siyasi əməkdaşlığı da özündə ehtiva edərək, Qərbin Azərbaycana siyasi-iqtisadi dəstəyinin inkişafına zəmin yaradır. Birləşmiş Ştatlar da Azərbaycanın enerji siyasətinə yaxından dəstək veriməklə, öz nümayəndəsini bu toplantıya göndərib.

-Bu o anlamı verirmi ki, həm Amerika, həm də Avropa Azərbaycanın qoca qitənin enerji təhlükəsizliyinin təmin olunmasındakı rolunu yüksək qiymətləndirir?

-Əlbəttə ki, Azərbaycan Avropanın enerji diversifikasiyasında mühüm rol oyanayan ölkədir. Cənub Qaz Dəhlizi və onun seqmentləri olan TANAP və TAP layihələri 2020-ci ildən başalayaraq Avropaya ildə 16 mlr kub. qaz ixrac edəcək. Hazırda Cənub Qaz Dəhlizi boru kəmərinin çəkilişi başa çatıb və Türkiyəyə qaz irac edilir. TANAP və TAP kəmərlərində işlər tam yekunlaşmaq üzrədir. Bu kəmər vasitəsi ilə qaz ixracı artaraq təkcə "Şahdəniz-2" qaz-kondensat yatağından hasil edilən qazla məhdudlaşmayacaq. Mərkəzi Asiya qazının bu kəmər vasitəsi ilə Avropaya nəqli istisna edilmir.

-Maraqlıdır ki, Türkmənistan və Qazaxıstan bu layihəni dəstəkləsə də, lakin ona qoşulmağa tələsmirlər. Sizcə burada başlıca səbəb nədir?

-Türkmənistan və Qazaxısatanın Cənub Qaz Dəhlizininə qoşulmasına əngəl olan əsas ölkə Rusiyadır. Məhz rəsmi Kreml Qərbin Xəzər regionunda enerji siyasətinin qarşısının alınması üçün siyasət həyata keçirir. Qeyd edim ki, Rusiya Avropanın əsas qaz ixracatçısıdır. Rusiyanın Türkiyə vasitəsi ilə "Türk axını" və Almaniya ilə birgə "Şimal axını-2" qaz kəmərləri Avropaya qaz ixracını nəzərdə tutmaqla yanaşı, bu ölkələrə əsas təzyiq rıçaqıdır. Ona görə də Avropa Rusiya qazından imtina etmək üçün enerji şaxələndirməsi siyasətini aparır. Azərbaycana dəstək bu qəbildəndir.

-Bu kimi görüşlərin siyasi əhəmiyyəti nə dərəcədədir?

-Bakıda keçirilən Məşvərət Şurasının siyasi-iqtisadi əhəmiyyəti olduqca yüksəkdir və bu Mərkəzi Asiyanı da əhatə edir. Bakı Qərb üçün Mərkəzi Asiya regionuna girişdə əsas qapıdır. Azərbaycanın qaz tədarükünü zəiflətmək üçün bu gün Rusiyanın "Qazprom" şirkəti öz lobbilçiləri vasitəsi ilə çalışır ki, Azərbaycan qazının ixracının qarşısını alsın. TAP layihəsinə İtaliyada əngəllər bunun bariz sübutudur. Azərbaycan və gələcək perspektivdə Türkmən qazının Avropada genişhəcmli inkişafına əngəl olsun.

Qərbdə planlaşdırılır ki, Şərqi Aralıq dənzində və İsraildə kəşf olunan qaz yataqlarının hasilinindən sonra Avropa Rusiya qazından tam imtina edəcək. Göründüyü kimi Avropaya qaz ixracı, enerji bazarı uğrunda rəqabət getdikcə, yeni mərhələyə qədəm qoyur. Birləşmiş Ştatlar və Avropa bu məslədə Azərbaycana dəstək verməklə, ölkəmizin uzun illər qitənin eneri təminatınada rol oynamasına şərait yaradacaq. Bu da Azərbaycanın Avropaya inteqrasiya prosesini sürətəndirəcək.

-Bu arada Qarabağ problemi ətrafında gedən prosesləri necə dəyərləndirirsiniz?

-Qarabağ konfliktinin həlli istiqamətdə Birləşmiş Ştatların müəyyən səyləri nəticəsində danışıqlarda müəyyən qədər irəliləyiş əldə edilmişdi. Vaşinqton prosesdə əsas vasitəçi missiyasını həyata keçirməyə başlayırdı. Davosda Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanla, Azərbaycan prezidenti İlham Əliyevin görüşündən sonra, danışıqlar demək olar ki, 180 dərəcə mənfi istiqamətə yönəldi. Halbuki Azərbyacan tərəfi Davos görüşündən razı idi, hətta Paşinyan da bir sıra məsələlərdə razılaşmışdı.

-Bəs nə baş verdi?

-Prosesin mənfiyə doğru istiqamətlənməsi əsasən, Nikol Paşinyanın Davosdan Moskvaya səfəri və ardınca Yerevana Rusiya XİN nazirinin muavini Karasinin səfəri zamanı aparılan danışıqlardı. Bundan sonra Nikol Paşinyana daxili təzyiqlər, həmçinin Rusiyanın real təzyiqləri aydın şəkildə onun diqqətinə çatdırıldı. Qeyd edim ki. Qarabağ münaqişəsinin ədalətli və beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində həlli Moskvanın qırmızı çizgisidir. Rusiya yalnız, öz maraqları rakursundan konfliktin həllini irəli sürürür.

-Belə çıxır ki, Amerika yeni prosesdən kənarda qalır?

- Birləşmiş Ştatların prosesdən tədricən geri çevrilməsi əsasən onun başının Venesuelada siyasi prseslərə qarışması oldu. Bundan əlavə, Nikol Paşinyanın birdənbirə mövqe dəyişdirməsi, əsasən Kremldən qaynaqlanır. Artıq, bundan sonra danışıqlar Rusiyanın moderatorluğu ilə aparılacaq. Danışıqlarda Rusiya Azərbaycana öz şərtlərini diqtə edəcək. Bu şərtlər əsasən "sülhməramlı" qüvvələrin yerləşdirilməsi, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına üzv olmaqla üç rayonun qaytarılmasıdan ibarətdir. Ermənistanla ötən ilin payızından başlayan ümidverici danışıqlar Kremlin müdaxiləsi ilə sona çatdı. Danışıqlar yenə də əvvəlki məcrasına-çıxılmaz bir yola qədəm qoydu. Azərbaycan qəti şəkildə bu danışıqlara etimad etməməli, Birləşmiş Ştatlarla təmasları artırıb, hərbi təzyiqlərə başlamalıdır.

-Bu arada ATƏT-in yeni sədri regionda səfərdədir. Bu səfərdən gözləntiləriniz nədən ibarətdir?

-Qeyd etdiyiniz kimi ATƏT-in yeni sədri Miroslav Layçak regionda səfərdədir. İlk görüşünü Rusiyanın XİN rəhbəri Sergey Lavrovla keçirən Layçak, Lavrovla Qarabağ münaqişəsinin həlli ətrafında danışıqlar aparıb. ATƏT sədri bilir ki, proses Rusiyanın nəzarətindədir, hazırkı danışıqlara da Rusiya vasitəçilik edir. Diqqətçəkən budur ki, Lavrov münaqişənin həlli ilə bağlı yeni planın olduğunu qeyd etsə də, tərəflərin özlərinin razılığa gəlməsini bir daha deyir. Rusiyanın bir neçə on ildir ki, "tərəflərin özləri razılığa gəlməlidir" mesajı absurd bir yanaşmadır. Rusiya belə yanaşmanı qeyd edirsə, ilk növbdədə vasitəçilikdən geri çəkilməlidir. Rusiya yeni təklif irəli sürəcək və bu yeni təklifin Azərbaycanın əleyhinə olduğunu istisna etmirəm. Ona görə də Lavrov bunu qeyd etməklə, Azərbaycana mesaj verir ki, özünün həll variantını Ermənistan qəbul edir, Azərbaycan da qəbul etməlidir.

-Belə çıxır ki, ATƏT sədrinin problemin həllinə hər hansı təsiri olmayacaq?

-Ümumiyyətlə ATƏT sədrinin münaqişənin həllində demək olar ki, heç bir təsiredici funkisiyası yoxdur. Hazırda ATƏT-ın Minsk Qrupunun həmsədrləri Ermənistanda səfərdədilər. Həmsədrlər danışıqların yeni formatda başlanmasını və Ermənistan Azərbaycan liderlərinin görüşünün keçirilməsinə çalışır. Belə görüş olacaqsa, Rusiya ərazisində baş tutacaq.

Qeyd edim ki, lokal müharibə də istisna edilmir. Çünki, Paşinyan daxili qüvvələrin təzyiqi ilə üzləşib. Danışıqlarda real nəticə olması üçün mini müharibə qaçılmaz olacaq. Paşinyana da bu variant təzyiqlərdən qurtarmaq üçün ən optimal siyasi gedişdir. Çünki, münaqişənin həllində irəlləyiş regionun ümumi siyasi mənzərəsini tələb edir. Qərbdə Aprel döyüşləri kimi yeni lokal müharibənin leyhinədir.

-Paralel olaraq Amerika ilə Türkiyə arasında münasibətlər gərginləşməkdədir. Bəs, bu amil regiona necə təsir göstərə bilər?

-Məlumat üçün qeyd edim ki, Birləşmiş Ştatlar prezidenti Türkiyəyə qarşı yeni nəsil F-35 təyyarələrinin satışının dayandırlması barədə qanun layihəsini imzaladı. Türkiyə tərəfi müdafiə naziri Hulusi Akarı bununla bağlı təcili Vaşinqtona danışıqlar üçün göndərdi. Hulusi Akarın ABŞ yetkililəri ilə danışıqların müsbət həll edilməsi gözlənilmir. ABŞ Suriyada YPG terror təşkilatına dəstəyi dayandırıb, Ankara ilə əlaqələri birgə davam etdirsəydi, bu gün Ankara-Moskva əlaqələrinin yüksək səviyyədə olmasından söhbət gedə bilməzdi. Baş verənlərin əsas səbəbkarı Vaşinqton və onun arxasında dayanan anti-Türkiyə siyasətidir. Ağ Ev rəbəri Donald Trampın bu sərıncamı iki ölkə arasında müttəfiq əlaqələrinin qırılmasını inkişaf etdirəcək. Bundan əlavə, Ankara-Moskva strateji tərəfdaşlığının inkişafına zəmin yaradacaq. Baş verənlər fonunda belə qənaət formalaşır ki, ABŞ Türkiyəni özü Rusiyanın yanına itələyir ki, Ankaraya qarşı sərt siyasi-iqtisadi və hərbi-texniki sanksiyalar tətbiq edərək zəiflətsin. Burada əsas hədəf Ərdoğan sistemini zəiflətməkdi.

Qeyd edim ki, Vaşinqton Türkiyəyə digər silah növlərinin satışına da qadağa gətirir. Təbii ki, ABŞ-ın bu qərarı Türkiyənin Rusiya ilə yaxınlaşması və Suriyada qərarlı siyasətinə qarşıdır. Ankara ilə Vaşinqton arasında "Patriot" raketlərinin alışı barədə danışıqlar aparılsa da, məsələ müsbət həllini tapmayıb. Ona görə ki, Vaşinqton bu raketləri baha qiymətə təklif edir, həmçinin birgə istehsal məsələsində Vaşinqton razılaşmır. Türkiyə Rusiyadan S-400 raketlərini isə ucuz alır. Digər tərəfdən gələcəkdə Türkiyədə birgə istehsal zavodunun tikintisi nəzərdə tutulur. Türkiyənin Rusiya ilə yaxınlaşması və ABŞ -ın Türkiyəyə qarşı silah satışına sansksiya tətbiq etməsi, iki ölkənin müttəfiqliyinin defakto sonlanması kimi qiymətləndirmək olar. Bu gün Putin Rusiyası ilə Ərdoğan Türkiyəsi artıq strateji tərəfdaşdırlar. Hazırda Rusiyanın Türkiyə qədər yüksək əlaqələrə malik olduğu ikinci ölkə yoxdur. Putin Yaxın Şərqdə ABŞ qarşı Türkiyə-Rusiya və İran üçbucaqğı formalaşdırmağa nail olub. Gedən siyasi proseslər fonunda Suirya üzrə siyasətdə Türkiyə Putinin siyasi mövqeyini dəstəkləmiş olacaq. Bu siyasət Suriyanın rəhbərliyi ilə danışıqların bərpasından keçir. Türkiyə Dəməşqlə yaxınlaşmaqala YPG-nin Suriyada fəaliyyətinin qarşısını almağı planlaya bilər. Ərdoğan Rusiya ilə yaxınlaşmaq, Qərb qarşısında manevr imkanlarını genişləndirməklə, yanaşı regionda geosiyasi dəyişikliyə imza atır.

Füzuli

Olaylar.- 2019.- 22 fevral.- S.14.