Azərbaycanda söz, fikir və mətbuat azadlığına xüsusi diqqət yetirilir

"Azadlıq demokratiyanın əsasını təşkil edən vacib elementlərdən biri hesab olunur. Azadlıq sivil cəmiyyətin əsası hesab edilir. Bəzən azadlıq və vətən qarşısında vəzifə borcları qarışıq salınır. Azadlıq dedikdə, söz, fikir, mətbuat və s. kimi müxtəlif məfhumlar aid edilir. Azadlığa söz, fikir, mətbuat və s. kimi müxtəlif məfhumlar aid edilir. Fikir, söz və mətbuat azadlığı prinsipi dövlətlərin, xalqların hərtərəfli inkişafında, cəmiyyətlərin formalaşmasında müstəsna rol oynayır. Fikir, söz və mətbuat azadlığı, sərbəst düşüncənin ifadə olunması üçün hüquqların təmin olunması kütləvi informasiya vasitələrinin və bütövlükdə müasir informasiya cəmiyyətinin söykəndiyi əsas dəyər və məqsəd olmaqla bərabər, ölkənin demokratik inkişaf səviyyəsini müəyyənləşdirməyə imkan verən əsas elementlərdəndir. İnsan hüquq və azadlıqlarının ayrılmaz hissəsi olan söz, fikir və ifadə azadlığı və bunların təminatı hər bir ölkədə demokratiyanın nə dərəcədə inkişaf etdiyinin və demokratik təsisatların nə dərəcədə uğurlu işləməsinin əsasını təşkil edir. Bəzən azadlıq və vətən qarşısında vəzifə borcları qarışıq salınır. Azadlıq dedikdə, müxtəlif məfhumlara nəzərə alınır.

Cəmiyyətdə insanların fikir, söz azadlığından istifadə etməsi üçün müxtəlif imkanlar və resurslar fəaliyyət göstərir. Sosial şəbəkələr, internet resursları, azad və icazəli şəkildə toplaşaraq fikir mübadiləsi aparmaqları buna xüsusi misaldır. Mətbuat azadlığı isə qəzet, jurnal, televiziya şəbəkələri aid edilir. Müasir dövrdə bütün təşkilatların, dövlətlərin, qeyri hökümət təşkilatlarının, partiyaların mətbu orqanları fəaliyyət göstərir. İstər dünya arenasında, istərsə də Azərbaycanda insan azadlıqlarının inkişafına xüsusi önəm verilir. BMT-nin 2006-cı ildə əsası qoyulduğu İnsan Hüquqları komitəsi buna xüsusi nəzarət edir. Dövlət cəmiyyət əsasında qurulur. Cəmiyyəti təşkil edən isə məhz vətəndaşlardır".

Bu fikirləri Olaylar.az-a politoloq Əli Eloğlu Miriyev deyib.

O bildirib ki, Azərbaycanda söz fikir və mətbuat azadlığına xüsusi diqqət yetirilir: "Azərbaycanın şanlı tarixinə diqqət edərsək, ilk mətbu orqan 1873-cü ildə Həsən bəy Zərdabinin redaktoru olduğu Əkinçi qəzeti açılmışdır. Əkinci qəzeti o zamanlar insanların maarifləndirilməsində, öz aqibətlərini necə idarə edəcəkləri barədə müxtəlif təhlillər aparır, yazılar ərsəyə gətirirdi. 1918-ci ildə Azərbaycanda müstəqillik əldə edildikdə, yəni Şərqdə İlk Demokratik Türk Respublika qurulduqda mətbu orqan Ceyhun Hacıbəylinin redaktorluq etdiyi Azərbaycan qəzeti olmuşdur. Lakin 1920-ci ildə SSRİ-nin tərkibinə qatıldıqdan sonra Azərbaycan vətəndaşlarının azadlığı məhdudlaşdırılmışdır. 1966-cı ildə Sovet HokumətiNazirlər Kabineti yanında mətbuatda və digər kütləvi informasiya vasitələrində dövlət sirlərini mühafizə edən baş idarə yaradılmışdır ki, məhz bu mətbuat üzərində xüsusi senzuralar tətbiq edirdi. İnsanlara azdlıqlarından istifadə etmək qadağan edilirdi. 1991-ci ildə Azərbaycan müstəqilliyini əldə etməsinə baxmayaraq, ölkədə azadlıqlar yüksək şəkildə tətbiq edilmirdi. 1992-ci il aprel ayının 12-də prezident səlahiyyətlərini icra edən Y.Məmmədovun fərmanı ilə hərbi senzura tətbiq etmək adı altında bu idarənin mətbuat üzərində nəzarəti daha da gücləndirilmişdir. Bundan sonra 15 aprel 1993-cü ildə Azərbaycan Respublikası prezidenti Ə. Elçibəyin sərəncamı ilə hərbi vəziyyətlə bağlı senzura təkcə hərbi sirlərə deyil, bütün məlumatlara aid edilərək, jurnalistlərin sərbəst informasiya fəaliyyəti tam məhdudlaşdırılmış və idarənin fəaliyyəti daha da sərtləşdirilmişdir. Lakin Ümumilli Lider Hyedər Əliyev hakimiyyətə gəldikdən sonra ilk olaraq insanların hüquq və azadlarının təkmilləşməsi və tətbiq edilməsinə nəzarət etmişdir. Ulu Öndər ilk olaraq ölkədə vahid konstitusiyanın qəbulunu önəmli saydı. 1995-ci ildə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasında bütün sahələrə xas qanunlar cəmlənmişdir. Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 50-ci maddəsində "Məlumat azadlığı" bölümündə göstərilir ki, hər kəsin istədiyi məlumatı qanuni yolla əldə etmək, ötürmək, yaymaq azadlığı vardır. Kütləvi informasiya vasitələrinin azadlığına təminat verilir, kütləvi informasiya vasitələrində, o cümlədən, mətbuatda dövlət senzurası qadağandır. Heydər Əliyev 1998-ci ildə söz və mətbuat azadlığına həsr edilmiş sərəncam imzalamışdır. Sərəncam əsasında mətbuat üzərində qoyulmuş senzura ləğv edilmişdir. Sərəncamda qeydə alınan müddəa əsasən deyilirdi: "Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinə tapşırılsın ki, kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki vəziyyətinin yaxşılaşdırılmasını, onlara dövlət qayğısının artırılmasını nəzərdə tutan, söz, fikir və məlumat azadlığının qorunmasını, siyasi plüralizm prinsiplərinin dönmədən həyata keçirilməsini təmin edən tədbirlər proqramının layihəsi hazırlanıb təqdim edilsin". Senzuranın ləğvi ölkədə demokratiyanın təkmilləşməsi eləcə də, demokratik qanunların tətbiq edilməsinn aydın təzahürü idi. Bununla insanların inkişafı yüksək şəkildə inkişaf etməyə başlamışdır. Cəmiyyət sivil şəkildə formalaşmağa başlamışdır. Bu sərəncamla bir söv sanki Azərbaycan Avropaya inteqrasiya etməyə başlamışdır".

Politoloq qeyd edib ki, "Mətbuat cəmiyyətin güzgüsüdür" çağırışı Ulu Öndərin ən çox dəyər verdiyi ifadələrdən idi: "Əsil, peşəkar jurnalistlərdən əsas tələbi də bu idi ki, heç vaxt, heç bir ləkə bu güzgünün təmizliyinə, saflığına ləkə gətirməsin. Humanist olduğu qədər ədalətsizliyə, əsası olmayan saxta informasiyalara, böhtan və yalanlara qarşı barışmaz olan ümummilli lider Heydər Əliyevin mübarizliyi bu sahədə də özünü büruzə verirdi. Ümummilli Lider söz, mətbuat azadlığının inkişafına əngəl olan süni maneələrin aradan qaldırılması üçün qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsini təmin etmiş, vətəndaş cəmiyyəti quruculuğunu özünün inkişaf modeli seçən Azərbaycanda KİV-lərin rolunun artırılmasını başlıca məqsəd kimi qarşıya qoymuşdur. O, "Bizim ümumi məqsədimiz mətbuata daha da çox azadlıq vermək, söz azadlığını daha geniş təmin etmək, Azərbaycanda demokratiyanı bütün sahələr üzrə inkişaf etdirməkdən ibarətdir" söyləməklə açıq sözün, həqiqəti əks etdirən informasiyaların tərəfdarı, mətbuat azadlığının qarantı olduğunu bəyan edirdi.

XXI əsr informasiya mübarizəsi əsridir. Ölkə Prezidenti cənab İlham Əliyevin vurğuladığı kimi, internetin mövcudluğu bu mübarizəni daha da kəskinləşdirir. İstər ölkə, istərsə də beynəlxalq ictimaiyyətin Azərbaycan reallıqları ilə dolğun məlumatlandırılmasında təbii ki, mətbuatın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Yazılı və elektron KİV-lərin ictimai fikrə təsir imkanlarının böyüklüyünü nəzərə alsaq, bu missiyanın obyektivliyə, qərəzsizliyə söykənməsinin böyük zərurət olduğu aydın dərk edilir. Ən əsası nəzərə alsaq ki, Azərbaycan müharibə şəraitindədir, bu gün mətbuatdan gözləntilərin nədən ibarət olduğu daha qabarıq şəkildə özünü büruzə verir.

Plüralizmdən söz açarkən nəzərə çatdırım ki, bəzən plüralizmlə tolerantlıq fikirləri eyniləşdirilir. Bir birinə oxşar fikirlər olsalar belə ayrı izahlara gəlib çıxır. Tolerantlıq plüralizmin bir şərtidir, yəni tolerant olmayan plüralizm yalançı, saxta plüralizmdir. Bunların arasında fərq ondan ibaratdir ki, tolerantlıq dəyərlərə hörmət edir, plüralizm isə fərqli dəyərlərin mövcudluğunu təsdiq edir. Çünki plüralizm fərqlərin və müxtəlif mövqelərin şəxsləri, siyasətləri və cəmiyyətləri zənginləşdirən dəyərlər kimi qiymətləndirir. Plüralizm müxtəlif fikirlətin qəbul edilməsidir. Plüralizm müxtəlif sahələri əhatə edir: siyasi, sosial, dini, elmi və s. Sosial plüralizm dedikdə cəmiyyətin formalaşmasında insanların fikirləri, onların istəklərinə uyğun olaraqdan qanun layihələrinin həyata keçirilməsi nəzərə alınır. Elmi plüralizm elm, təhsil sahəsində insanların inkişafına uyğun olan prinsiplərin həyata keçirilməsi insanların ümumi fikirlərini ortaq məxrəcdə birləşdirən bir sistem nəzərdə tutulur. Dini plüralizm geniş anlayışlardan biri kimi hesab olunur. Müasir dövrümüzdə müxtəlif dini inanclar və möqvelər mövcuddur. İnsanların seçimləri isə daim dəstəklənir və azad inanc mövcuddur. Azərbaycan müxtəlif dini inanclı insanların bir yerdə məskunlaşmasına imkan yaradan ölkələrdən biri kimi qəbul edilir. Lakin digər dini inanclara hörmətlə yanaşılır və onların inkişafı üzrə xüsusi ibadət mərkəzləri fəaliyyət göstərir. Buna misal olaraq kilsələri göstərə bilərik Ölkədə İslam dininə inancı olan insanların faiz göstəricisi daha yüksək hesab olunur. Siyasi plüralizm isə daha böyük məfhum hesab olunur. Siyasi plüralizm dedikdə dövlət idarəetməsində çox fikirlilik, daha doğrusu çox partiyalılıq sisteminin tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Azərbaycanda siyasi plüralizm yüksək şəkildə tətbiq edilir. Buna daha çox siyasi institutların fəaliyyətində rast gəlmək mümkündür. Azərbaycan Respublikası Milli Məclisində millət vəkilləri 20-yə yaxın partiya təmsil olunur. Ölkədə partiyaların inkişafı üçün xüsusi imkanlar yaradılmışdır".

Ə.E. Miriyev vurğulyıb ki, müasir dövrdə fikir, söz, mətbuat azalığı və plüralizmin inkiafının artırılması üçün daha böyük imkanlar da yaradılmalıdır: "Mətbu yazıların xarici dillərdə tərcümə edilib yazılması daha məqsədəuyğun sayıla bilər. Bununla beynəlxalq aləmə inteqrasiya daha da güclənmiş olar. Ölkədə jurnalistlərin beynəlxalq təcrübədə iştirak etməsini də məqsədəuyğun hesab edirəm. Beynəlxalq mətbuat əsasında insanlar dünyada gedən başlıca problem və hadisələrdən xəbərdar olmalıdır. Bu həm idarəetmə, həm də cəmiyyətin formalaşmasında xüsusi rol oynayacaqdır.

Ulu Öndər Heydər Əliyev KİV nümayəndələrinə xüsusi dəstək verərdi. vOnlara dövlət qayğısı ayırardı. Məhz buna görə də Heydər Əliyev 2002-ci ildə "Jurnalistlərin dostu" mükafatına layiq görülmüşdür. Cənab Prezident İlham Əliyev ölkədə Jurnalistlərə xüsusi dəstək verir. Onlarla tez tez görüşər mətbuat sahəsində irəliləyişlərlə bağlı tapşırıqlar verir. 2005-ci ildən bəri 500-ə yaxın KİV əməkdaşı müxtəlif mükafaatlarla təltif edilmişdir. 2008-ci ildə ölkə Prezidenti 2008-ci il 31 iyul tarixində "Azərbaycan Respublikasında kütləvi informasiya vasitələrinin inkişafına dövlət dəstəyi Konsepsiyası" adlı sərəncam imzalamışdır. Bu konsepsiya söz və məlumat azadlığının, KİV-lərin müstəqilliyinin təmin edilməsi məqsədilə kompleks tədbirlərnəzərdə tutan mühüm sənəddir. Burada əks olunmuş məsələlərin həlli üçün yaradılmış Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Kütləvi İnformasiya Vasitələrinin İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondu ardıcıltədbirlər həyata keçirir. Fond uğurla fəaliyyət göstərərək mətbuatın inkişafına, o cümlədən qəzetlərin ayrı-ayrı layihələrinin maliyyələşdirilməsinə dəstək verir. Məhz bu göstərir ki, respublikamızda mətbuata dövlət qayğısı davamlı və sistemli səciyyə daşıyır".

Olaylar.- 2019.- 20-22 iyul.- S.7.