Hay-daşnak iftiraları ərəb alimlərinin

əsərlərində Azərbaycana qarşı

(V məqalə)

Hay kilsəsi tərəfindən maliyələşdirilən və görkəmli hay kartoqrafı kimi tanıdılan Azərbaycan mənşəli Ruben Qalçyanın (o, Cənubi Azərbaycanın Təbriz şəhərində doğulub) Azərbaycan tarixinə, coğrafiyasına və müsəlman-türk xalqlarına qarşı kin-küdurət dolu və uydurma, yalan, saxta məlumatlar əsasında çar etdirdiyi nəşrlər əsil hay xislətinin ifadəsi kimi qəbul edilə bilər. Bu baxımdan onun 2007-ci ildə ingilis və erməni dillərində "Cənubi Qafqaz ölkələri orta əsrlər kartoqrafiyasında: Ermənistan, Gürcüstan, Azərbaycan", 2009-cu ildə ingiliscə "Tarixin mifləşdirilməsi", 2013-cü ildə ingilis, rus və erməni dillərində "Azərbaycanın tarixi-coğrafi saxtalaşdırılması" kitabları istisnalıq təşkil etmir. Bu kitablarda əsas məqsəd Azərbaycan dövlətinin tarixi-coğrafi ərazilərinin məkanca təhrif edilməsi, dövlətimiz və xalqımızla bağlı qədim, orta əsrlər və sonrakı dövr mərhələlərində dünya alimlərinin əsərlərində yer alan məlumatlarının qəbul edilməməsi və ya nəzərə alınmaması, Azərbaycan xalqı ilə bağlı əski tarixi-coğrafi əsərlər istinad mənbəsi kimi qələmə verilərək özlərinin saxta uydurmalarının qiymətli elmi bilgilər şəklində yanlış yayılması və qiymətləndirilməsi kimi mürtəce mövqe aydın görünür.

Ermənistan Milli Elmlər Akademiyasının fəxri üzvü olan R.Qalçyan "Cənubi Qafqaz ölkələri orta əsrlər kartoqrafiyasında: Ermənistan, Gürcüstan, Azərbaycan" kitabınında istinad mənbəyi kimi daha çox ərəb alimlərinin və səyyahlarının adını çəkmişdir. Bu sırada Əbu Zeyd ibn Səhl əl-Bəlxi (850-934), İshaq ibn Muhammad əl-İstəxri (863-957), Əbu Reyhan əl-Biruni (972-1048), Zəkəriyyə ibn Muhammad Qəzvini (1203-1283), ibn Bəttutə Muhammad ibn-Abdullah ibn-Muhammad ibn-İbrahim (1304-1368/69), Əhməd ibn Yəhya əl-Balazuri (807-892), əl-Müqəddəsi (945-1000), Əbul Fida,Əbu əl-Həsən Əli ibn Hüseyn Əli əl-Məsudi, Həmdullah Mustafa əl-Qəzvini (1281-1349), ibn əl-Fakix əl-Həmədani... kimi orta əsrlər mütəfəkkirlərinin əsərləri guya təhlil edilərək dövlətimizə və xalqımıza qarşı uydurma mülahizələrini irəli sürmüşlər. Amma, əslində elmi-nəzəri təhlil hay fikirlərinin əsassızlığını aydın surətdə təsdiq edir.

R.Qalçyan və hay kilsəsinin "xor orkesrtri"nin digər üzvlərinin əsas iddiası odur ki, orta əsrlər ərəb coğrafiyaşünaslarının həm mətn, həm də təsviri (xəritə) əsərlərində Azərbaycan dövlətinin adı qeyd olunmayıb, Azərbaycan xalqı haqqında heç bir məlumat verilməyib, yəni coğrafi məkanca bu ərazilər "Böyük Ermənistan"-"Kiçik Ermənistan" torpaqlarıdır, yaxşı halda Araz çayının şimal hissəsi bu əsərlərdə Arran və ya Aqvan kimi göstərilmiş, "Azərbaycan" toponimi İranın şimal-qərb hissəsində yerləşən "Atrpatakan" vilayətinin farsca transliterasiyasının ifadəsidir.

Bu "mirzələrin" fikrincə bəzi hallarda, Araz çayının cənub hissəsində Cənubi Azərbaycan torpaqlarının olması da vurğulanır. Haylar öz uydurmalarını elmi-nəzəri baxımdan "obyektiv" qiymətləndirilməsi naminə görkəmli alimlərimiz Z.Bünyadovun və İ.Əliyevin əsərlərindəki müvafiq mülahizələri, 1994-cü ildə çar edilmiş "Azərbaycanın tarixi xəritələri" atlasını öz istəklərinə uyğun təhtif etməkdən də çəkinməmişlər. Hay-kilsə və daşnak tör-töküntülərini dövlətimizə və xalqımıza qarşı bu sayaq qarayaxma mərasiminə yönləndirən amillərdən biri də Sovet İttifaqı Qəhrəmanı, akademik Z.M.Bünyadovun (1923-1997) redaktorluğu ilə 1987-ci ildə işıq üzü görən məşhur "Azərbaycanın tarixi coğrafiyası" toplusu olmuşdur ki, bu nəşrdə hayların iddia etdikləri toponimlərin onlara məxsus olmasının, ümumiyyətlə bu adda dövlətlərinin, ittifaq birliyinin mövcudluğunun tarixi-coğrafi dəlillərlə saxtalaşdırılması sübuta yetirilmiş, müxtəlif dövrlərdə ermənilərin Anadoluya, Azərbaycan dövləti ərazisinə və Cənubi Qafqaz regionuna məqsədli şəkildə köçürülməsi tarixi dəlillərlə sübut olunmuşdur.

Bir cəhəti də qeyd etmək lazımdır ki, hay sürüsü öz uydurma fikirlərini əsaslandırmaq üçün "Xristian topoqrafiyası" terminindən və bu adda VI əsrdə İskəndəriyyə şəhərindən olan bizans taciri Kozma İndikoplov tərəfindən yazılmış əsərdən istifadə edirlər. Həmin əsər mistik düşüncə tərzi və kosmoqrafik təfəkkür üsulu ilə yazıldığından dünyanın müstəvi təsviri, Günəşin səyyarəsi, Cənnətin gur axan çayları... barədə olan təsvirdə Azərbaycan və onun ərazisi ilə bağlı elmi bilgi tələb etmək yalnız hay təfəkkürünə uyğun gələ bilər. Hələ utanmadan bildirirlər ki, bu dövrdə Bizans və İran dövlətlərinin məngənəsində sıxılan "Ermənistan"da da feodal mədəniyyəti inkişaf etmiş və bu dövlətdə qədim yunan alimlərinin əsərləri, o cümlədən K.Ptolomeyin "Coğrafiya" əsəri məşhur idi. Həyasız hay iddialarına görə artıq VII əsrin əvvəllərində "Ermənistan coğrafiyası" əsəri yaradılmış, bu kitaba 15 xəritə daxil edilmiş (dünya xəritəsi daxil edilməklə, amma itirilib)... fəqət, müəllifi məlum deyil. Çox maraqlıdır, hay kilsəsi və R.Qalçyan saxta mülahizələrinin təsdiqi üçün qədim dövr xristian və müsəlman xəritəşünaslarının əsərlərini, adlarını qeyd edirlər, uydurma "Ermənistan", "Ermənistan dağlıq yaylası", "Ararat zirvəsi", "Nuhun dağı" toponimlərinin "təsvirlərini" xülyalarında canlandıraraq London, Berlin, Paris, Roma... muzeylərində saxlanılan xəritələrdə "canlandıra" bilirlər, amma "məçhur" "Ermənistan coğrafiyası" əsərinin müəllifi, qədim dövrlərin "məşhur" hay coğrafiyaşünaslarının adları tapa bilımirlər, hələ bir hay coğrafiyaşünasının ünvanını verə bilmirlər, hansı ki, haylar eramızdan əvvəl III-II minilliyə aid əski maddi-tarixi mənbələr tapmaqda çətinlik çəkmirlər. Onların iddiasına görə, "Ermənistan coğrafiyası" əsəri Qərbi Avropada K.Ptolomeyin əsərindən əvvəl məlum olmuş və avropalılar tərəfindən geniş istifadə edilmişdir. Bununla kifayətlənməyən erməni kilsəsi və "mirzələri" saxta uydurmalarını elmi ictimaiyyətə inandırmaq məqsədilə (tolerantlıq nümunəsi göstərərk) islam-ərəb dünyasının məşhur alimlərinin əsərlərinə mürasiət etməyi mənfur siyasətlərinin tərkib hissəsinə çevirməyi bacarmışlar.

Ərəb coğrafiyaşünasların əsərlərini saxta uydurmaları üçün qalxan edən hay-daşnak sürüsünün müraciət etdiyi kitablardan (ona əlavə edilən xəritələr) biri də səyyah İbn Bəttutə Muhammad ibn-Abdullah ibn-Muhammad ibn-İbrahim (1304-1377) olmuşdur. Guya onun "İbn Bəttutənin səyahətləri" kitabında erməni dövləti, onun şəhərləri və erməni xalqı haqqında məlumat verilmiş, çəkdiyi xəritədə bu barədə qeydlər edilmiş (təsviri verilmiş), amma Azərbaycan haqqında heç bir bilgi göstərilməmişdir. Əsl həqiqət isə başqadır. Bu səyyah Şimali və Şərqi Afrikanı, Kiçik Asiya və Ərəbistan yarımadalarını, Xəzər dənizinin şümal hissələrini, Orta və Mərkəzi Asiya ölkələrini,uzaq Cin və Hindistanı gəzib dolaşmış, hətta Cənubi Azərbaycanı səyahət etmiş və getdiyi əraziləri xəritədə göstərmişdir. Hay-daşnak sürüsü iddia edir ki, Araz çayının şimal hissəsi ibn-Bəttutənin xəritəsində "Arran" kimi yazılıb, Azərbaycan isə İran əyaləti kimi qeyd edilib. Eləcə də, hayların iddiasına görə bu iki hissə ayrı-ayrı xalqların əraziləridir. Hay kilsəsi və onun üzvləri yəqin bilməmiş olmaz ki, uzun əsrlər boyu İran dövləti tərəfindən zəbt edilmiş Azərbaycanın cənub torpaqları, Araz çayının cənub hissəsi və şimalı (əvvəllər ruslar tərəfindən işğal edilmiş) vahid, bütöv Azərbaycan torpağı olub və bu ərazilərin cənubu da, şimalı da Azərbaycan türklərinin əzəli torpaqlarıdır. Ərəb səyyahlarının əksəriyyəti xəritə və kitablarında bu əraziləri təsvir edərkən Azərbaycan adı ilə yanaşı daha çox Arran, Aqvan, Şirvan, hətta Xəzər toponimlərini də işlətmişlər.

Hay müəllifi R.Qalçyan özü də ərəb xəritəşünası Əhməd ibn-Yəhya əl-Balazurinin "Ölkələrin fəthi kitabı"nın "Azərbaycanın fəth edilməsi" fəslinə istinadən Araz çayının cənub hissələrinin Azərbaycan adlandırıldığını bildirmişdir.

Bəs, ermənilər iddia edirlər ki, Azərbaycan toponimi yalnız 1918-ci ildə yaranıb? Doğurdanda yalançının yaddaşı olmaz.

İbn Bəttutənin qeydlərinə əsasən onun səyahət yolları üzərində ermənilərə aid hər hansı bir şəhərin, dağın, çayın bə ya dövlətin olduğunu nişan verilməmişdir.

Guya orta əsrlər ərəb və fars alimlərinin əsərlərində əsasən Ermənistan dövləti və erməni xalqı barədə ətraflı məlumat verildiyini iddia edən R.Qalçyan X əsrdə Həmədan şəhərində yaşayan İbn əl-Fakix əl-Həmədaninin "Ölkələr barədə xəbərlər" ("Muxtəsər əl-Buldan") kitabını nümunə gətirmişdir. Və bildirir ki, fars alimi Azərbaycanın sərhəddini Bərdə şəhərindən Zəncana kimi çəkib (guya bu yerlər İranın əyaləti Atropatakanın hüdudlarıdır), Salmas, Xoy, Beyləqan, Marağa, Təbriz şəhərlərini aid edib, Bərədə (Partav), Şəki, Qəbələ, Naxçıvan... erməni şəhərləri kimi qeyd edilb. Orta əsrlərin avropalı alim və kartoqraflarının xəritələrində Xəzər dənizinni qərb hissələri Albaniya, Arran, Şirvan toponimi kimi göstərildiyini iddia edən R.Qalçyan indi həmin ərazilərdəki şəhərlərin ermənilərə aid olduğunu bildirir.

Azərbaycan ərazisinin tarixi-coğrafi sərhədlərini təhrif etmək istiqamətində bağdadlı Əbu əl-Həsən Əli ibn Hüseyn Əli əl-Məsudinin fikirləri də dövriyyəyə buraxılmışdır. Guya IX əsrdə oquz-türk tayfalarının Xəzər dənizinin şimalından cənubuna doğru yürüşünün qarşısını almaq üçün Sasani hökmdahı Xosrov Ənuşirəvan Dərbənd səddini tikdirmişdir. R.Qalçyan unudur ki, yerli türkdilli xalqlarla dil-din qohumu olan oğuz-türk, qıpçaq-xəzər və sak-kimmer tayfalarının Albaniya, Kiçik Qafqaz (indiki Qərbi Azərbaycan, Qarabağ ərazilərində) yerləşməsi hələ eramızdan əvvəl VII-VI əsrlərdə müşahidə edilmişdir.

Maraqlı cəhət odur ki, R.Qalçyan saxta iddiaları (Ermənistan və şəhərlərinin təsvirinin verilməsi) ilə yanaşı həm də Qafqaz regoinunda Azərbaycan və Arran bölgələrinin olduğunu fars alimi-coğrafiyaşünası Əbu İshaq İbrahim bin Muhammad al-farsi əl-İstaxrinin "Yollar və ölkələr" adlı ("Kitab əl-məsalik əl-məmalik") kitabına əsasən (bu nəşrdə 19-21 xəritə verilib) bilmədən təsdiq etmişdir. Belə ki, ayrı-ayrı tarixi dövrlərdə Araz çayının şimal və cənub hissələri həm Azərbaycan, həm də Arran (Aqvan), Muğan, Şirvan adlanıb, bu adlar həm ərəb-türk alimlərinin əsərlərində, hətta rus səyyahı Afanasi Nikitinin 1466-1475-ci illərdə etdiyi səyahətin nəticəsində yazdığı chr("39")"Üç dəniz arxasına səyahət" əsərində və xəritəsində də göstərilmişdir.

Hay-daşnak təbliğatı üçün Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin banisi M.Ə.Rəsulzadənin (1889-1955) 1928-ci ildə İstambul şəhərində dərc etdirdiy "Qafqaz türkləri" məqaləsi də seçilmişdir. Guya , M.Ə.Rəsulzadə Azərbaycan və Albaniya ərazilərinin ayrı-ayrı ölkələrə və xalqlara aid olduğunu bu məqalədə bildirmişdir. əslində isə, həmin məqalənin qayəsi Yaxın və Orta Şərq regionunda bütöv türk toplumunun, türkdilli xalqların birliyinin diqqqətə çatdırmaqdan ibarət idi. Vahid türklərin sosial vəziyyəti, siyasi qurumu, mədəni düşünc sahəsində Qafqaz Türklərinin (Azərbaycan ərazisi də daxil olmaqla) digər ölkələrdə (İran, Əfqanıstan, Tacikistan, İraq, Suriya, Türkiyə, Misir...) yaşayan türkdilli xalqlarla eyni, ortaq dəyərlərə sahib olduğunu özəlliklə vurğulamışdır. Böyük mütəfəkkirin digər əsərlərində də bu ideya əsaslandırılmış şəkildə inkişaf etdirilmişdir.

Bir cəhəti vurğulamaq zəruridir ki, hay kilsəsi və hay sürüsünün üzvlərinin Azərbaycan dövləti və xalqı barədə elmi-nəzəri və tarixi-coğrafi uydurmalarının və saxta böhtanlarının sonu görünməyəcək dərəcədədir. Bu hücumlara hazır olmaq və əsaslandırılmış cavab verməklə yanaşı, "hücuma keçmək" mövqeyinə də yiyələnməyin vaxtı çoxdan çatmışdır, bəlkə də vaxtı keçmişdir.

Qismət Yunusoğlu,

Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi

Olaylar.- 2019.- 9-10 may.- S.12.