Paris sülh
konfransında
saxta “erməni xəritəsi”
("Parisdə, Londonda, San-Remoda-həmişə
mənim yanımda nümayəndə heyətimizin hərbi
müşaviri general Q.Korqanyan (1880-1954) olub. O, həm də
rus ordusunun parlaq şəxsiyyəti kimi hərb incəsənətini
təmsil edirdi." (1919-1920-ci illərdə Paris sülh
konfransında Ermənistan nümayəndə heyətinin
başçısı
A.A.Aqaronyan (1886-1948), Ermənistan hökumətinin
başçısı, 1926-cı ildə Ədəbiyyat üzrə Nobel
mükafatına namizəd olub.)
İbtidai
hay qəbilə-tayfa sürüsünün 18 yanvar 1919-21
yanvar 1920-ci il tarixləri arasında Fransa Respublikasının
paytaxtı Paris şəhərində I Dünya müharibəsinin nəticələrinə həsr
edilən beynəlxalq sülh konfransında iştirak edən qondarma Ermənistan
nümayəndələri bu tədbirdə
də etno-genetik milli xislətlərini gizlədə bilməmişlər.
Onların ( iki heyətlərinə hərbi müçavir
general Q.Q.Korqanyan (1880-1954), xarici işlər naziri
A.İ.Xatisyan (1874-1945), Poqos Nübar (1851-1930), İstanbul
episkopu Zaven Ter-Eqiyan (1868-1947), İrəvan keşişi X.O.Muradbekyan (1873-1938) daxil olub) əsas
məqsədləri yaranmış beynəlxalq hərbi-siyasi şəraitdən
maksimum yararlanmaqla dünyanın güc dövlətlərindən
Ermənistan naminə əsasən
Osmanlı Türkiyəsi və Azərbaycan əraziləri
hesabına əlavə ərazilərin-torpaqların
ələ keçirilməsi, qondarma dövlətlərinin sərhədlərinin
genişləndirilməsi və Qara dənizə
çıxışı təmin etmək olmuşdur. Osmanlı Türkiyəsinin I
Dünya müharibəsində üzləşdiyiy
ağır hərbi-siyasi
durumundan hay sürüsünün yararlanmağı
üçün əlverişli beynəlxalq şəraiti əldən
buraxmamaq daşnak töküntülərinin başlıca istəyi
idi-1918-1920-ci illərdə. Bu
istəklə hay qəbilə-tayfa üzvlərinin ABŞ, Fransa
və Böyük Britaniya rəhbərləri ilə
görüşlərindən əlavə, həmin ölkələrin,
eləcə də İtaliya, Almaniya, Rusiya dövlətlərinin hərbi-siyasi
dairələri ilə gizli sövdələşmələri
olmuş, müəyyən təkliflər irəli sürməklə
Ermənistanın bölgədə hərbi-siyasi qüvvəsinin
artırılmasına xeyli qüvvə sərf etmişlər.
Düşmən nümayəndə heyətinin tərkibində
ən aparıcı ünsür general Q.Q.Korqanyan idi. Müsəlman-türk
dünyasına qatı düşmən nəslindən olan bu
tip əmisi oğlu Q.N.Korqanyan
(1886-1918, Bakı Xalq Komissarları Sovetində ali hərbi
komandanı və hərbi-dəniz işləri üzrə
komissarı) kimi də qanlı əməllərə
(1913-1918-ci illərdə çar Rusiyasının Qafqaz cəbhəsindəki
ordusunun qərargah rəisinin müavini kimi) imza atıb. O, həm də 1947-49-cu illərdə
Yəhudi Qardaşlığı Cəmiyyətinin "Lotos"
palatasının üzvü kimi fəaliyyət göstərib.
Əlavə olaraq onu da bildirək ki, daşnak Q.Q.Korqanyanın gördüyü işlər aşağıdakılar
olmuşdur:
-
"Böyük Ermənistan" saxta xəritəsini tərtib etməklə hüdud sərhədlərinin
keçdiyi ərazilərlə (ilk növbədə Osmanlı
Türkiyəsinin Muş vadisi, Bitlis nahiyəsi, Van
gölü hövzəsini (Cənubi Azərbaycana bitişik ərazilərədək),
Ərzurum, Trapezund vilayətlərini, Qara dənizə
çıxış üçün Batumi, Axalkələk nahiyələrini,
Azərbaycanın Naxçıvan, Zəngəzur və
Qarabağ bölgələrini əhatə
edən sərhədləri (Ermənistana aid edilməsi nəzərdə
tutulan uydurma xəyalına əsasən) güc dövlətlərinin
başçılarına tanıtmaq;
-həmin
ərazilərin təbii-coğrafi şəraitinin və tarixi keçmişinin Ermənistan
ilə bağlılığını ("Böyük"
və "Kiçik Ermənistan" adı altında) "təsdiqləmək"
üçün yer adlarının-toponimlərin xəritə
üzrə "erməniləşdirilməsi"ni əsaslandırmaq;
-yer
adlarının erməniləşdirilməsi ilə eyni vaxtda
Azərbaycan, Cənubi Azərbaycan, Gürcüstan və
Şərqi Andolu ərazilərində guya 1 milyona yaxın
erməni ailələrinin yerləşdirilməsini
statistik-demoqrafik baxımdan qiymətləndirmək;
-ermənilərin
miqrasiya və məskunlaşma ərazilərinin
arealını, köçkün düşdükləri məkanın təsvirini
coğrafi ərazilər üzrə yerləşdirmək;
-xəritə-sxemdə
"Böyük" və "Kiçik Ermənistan"a
aid edilməsi nəzərdə tutulan ərazilərin tarixi-coğrafi və hüquqi
baxımdan əsaslandırilması məqsədi ilə
Fransanı, Böyük Britaniyanın və İtaliyanın
baş kəşfiyyat və hərbi
dairələrinin səlahiyyətli nümayəndələri
ilə görüşləri təşkil
etmək və Ermənistan Respublikasının siyasi, hərbi-strateji
və maliyyə ehtiyaclarının təmin edilməsi
üçün tələb olunan ehtiyacları əsaslandıran arayışları işləyib
hazırlamaq;
-xəritədə
göstərilən ərazilərə qarşı
iddialarının təmini naminə bir neşə hay
sürsü dəstəsinə ayrı-ayrılıqda bir neçə variantda sxemləri hazırlamaq;
Bu xəritələr
Ermənistan nümayəndələrinin Qərb dövlət
başçıları qarşısında qoyduqları tələblərin
- milli
irsin yad, özgə qüvvələrdən azad edilməsi;
-azad,
müstəqil və özünüidarə edən Ermənistan
dövlətinin yaradılması;-onlarla qonşu olan xalqlarla və
ya etnik qruplarla siyasi əlaqələrdən imtina etmək;-qonşularla
heç bir siyasi əlaqələrə girməmək-sxematik
təsviri idi.
Paris
sülh konfransına iki nümayəndə heyəti ilə soxulan hay dəstəsinin (əlavə
olaraq istanbul və İrəvan keşişləri Zaven Ter-Yeqiyan və Xoren Muradbəyyan,
erməni xeyriyyə cəmiyyətinin prezidenti Poqos Nübar (Misirin 1-ci baş və
xarici işlər naziri Poqos Nübar (1825-1899) paşanın
oğlu) əsas hədəfi Osmanlı Türkiyəsinin
şərq əraziləridə 30 min kv.km sahəni və Qara
dəniz sahillərində (Trabzon-Rize xətti üzrə) 120
millik zolağı ələ keçirmək olduğundan, eləcə
də Zəngəzurda və Qarabağda siyasi və hərbi
gücə malik olduqlarından (bu bölgələri ələ
keçirdiklərinə arxayın olduqlarına görə)
beynəlxalq siyasi müstəvidə
əsas müzakirələri Şərqi Anadolu
torpaqlarına (Qara və Aralıq dənizi aralarına) cəmləşdirmişdilər.
Hay
nümayəndə heyətinin
bütün görüşlərində
(18.01.1919-21.01.1920-ci il tarixdə Paris şəhəində,
12.02.-10.04.1920-ci ildə London şəhərində; 18.04.-23.04.1920-ci
ildə İtaliya Respublikasının San-Remo şəhərində)
hərbi müşavir qismində iştirak edən Q.Korqonyan tərtib
etdiyi xəritə-sxemdə göstərilən ərazilərdə-Şərqi
Anadoluda, Zəngəzur və Qarabağda bilavasitə
iştirakçısı olduğu cəbhə xətti-səngər
yerlərinə bələd olduğundan onun izahatı qarşı tərəfdə qiymətləndirilmişdir.
Mülahizələrini əsaslandırmaq və güc
dövlətlərinin rəsmi nümayəndələrini
(ilk növbədə Ali
Şura üzvlərini) inandırmaq üçün
Q.Korqanyan əvvəlcədən bir neçə dəfə
(13.02.1920-ci ildə) Forrin ofisinin (Böyük Britaniyanı
xarici siyasət idarəsi) Coğrafiya cəmiyyətinin rəhbəri
E.Vilyamsla görüşmüş, Rusiyanın Zaqafqaziya
üzrə Hərbi Dairəsinin Tiflis şəhərində
yerləşən Arxivindən bir sıra qiymətli topoqrafik
xəritə nüsxələrini əldə edə
bilmişdir. İxtisasca peşəkar hərbçi olan
Q.Korqanyan tərtib etdiyi xəritələrdə hay
sürüsünün iddia etdikləri
aşağıdakı əraziləri göstərmişdir:
-Qara və
Xəzər dənizi sahillərindən Aralıq dənizi
sahillərinədək olan hissə (Ərdəhan, Qars,
Naxçıvan, Maku, Van, Bitlis, Diyarbəkir, Adana, Xarput,
Aleksandretta şəhərləri daxil olmaqla);
-Osmanlı
Türkiyəsinin 7 vilayəti (Van, Bitlis, Diyarbəkir, Xarput,
Sivas, Ərzurum, Trabzon);
-Kilikiya
sancaqlıqları (Maraş, Xozan, Cebel, Berket, Adana);
-İrəvan
quberniyası bütünlüklə (Zəngəzur və
Naxçıvan qəzaları daxil olmaqla), Yelizavetpol (Gəncə)
quberniyasının cənubu (Qarabağ ərazilərini əhatə
edən Cəbrayıl və Şuşa qəzaları ilə
birlikdə) və Tiflis quberniyasının cənub hissələri;
Qeyd etmək
lazımdır ki, bu xəritələr həm də
ABŞ-kı Erməni Milli Şurasının təklifləri
əsasında işlənilmişdir.
Daşnak
Q.Korqanyan tərəfindən bir neçə nüsxədə,
bir neçə variantda və bir neçə dildə işlənilmiş erməni xəritələri Paris
sülh konfransından sonra uzun illər ərzində Qərbi
Avropa, Rusiya və ABŞ-da fəaliyyət göstərən
peşəkar hay sürüsünün əsas "tarixi-coğrafi silahına" çevrilmiş və
1950-ci illrədən sonrakı mərhələdə isə
müsəlman-türk dünyasına qarşı beynəlxalq
uydurma "erməni soyqırımı" siyasətinin
yürüdülməsi üçün təbliğat vasitə kimi istifadə
edilmişdir. İrimiqyaslı bu xəritələrdə ərazinin
relyef quruluşu, suayrıcı yüksəkliklərinin
ardıcıllığı təsvir edilsə də
özündə etnoqrafik və iqtisadi məlumatları da
ehtiva etmişdir. Bir cəhəti unutmaq olmaz ki, ələ
keçirilməsi hay-daşnak sürüsünün əsas
hədəfi olduğundan həmin xəritədə
"Böyük ermənistan"ın tərkib hissəsi
kimi göstərdikləri tarixi Azərbaycan əraziləri
olan Naxçıvan, Zəngəzur və Qarabağ bölgələri
(Naxçıvan istisna olmaqla) Paris sülh konfransında
iştirak edən güc dövlətlərinin, eləcə də
çar Rusiyasının hərbi-siyasi qüvvələrinin
yardımı hesabına de-fakto
1920-ci ilədək ələ keçirən düşmənlərimiz,
sonrakı mərhələdə yenə də onların
qayğısı ilə Vətən torpaqlarımızın
işğalına de-yure-hüquqi don biçməyə
çalışırlar. Hay-daşnak sürüsü həmin
ərəfədə yenə də
milli xislətlərinə uyğun çoxistiqamətli
hərəkət edir. Belə ki, Paris sülh konfransı dövründə güc dövlətləri
ilə əlaqəyə girərək yeni yaranmış Sovet
Rusiyasının məğlub edilməsi üçün
köməkliklərini təklif edirlər (hərbi qüvvələrinin
sayının 40 minə çatdırılması, hərbi-silah
təminatı müqabilində və siyasi dəstəyin
ödənilməsi şərti ilə, həm də
Zaqafqaziyada güc dövlətlərinin etibarlı tərəfdaşlığını
qazanmaqla), bolşevik Rusiyası ilə hərbi-siyasi və
iqtisadi-ticari əlaqələri möhkəmləndirməklə
Zəngəzur və Qarabağın Azərbaycandan
qopardılmasına siyasi-hüqudi təminat almışlar.
Daşnak üzvü Q.Korqanyan Gürcüstan Hərbi
komissarının köməkçisi A.Qedanova
ünvanladığı 11.08.1920-ci il tarixli məktubunda gələcək
fəaliyyətləri üçün xəritə
materallarının təkmilləşdirilməsi məqsədi
ilə aşağıdakı məlumatları (nəşrləri)
istəmişdir:
-1879-cu
ildə rus-türk sərhədlərinə dair
protokolları;
-Ağrıdağ-Araz
çayı və Ərzurum-Van hövzəsi istiqaməti
boyunca rus-iran sərhəddinə dair protokolları;
- Xəritəşünaslar
N.V.Xanıkov (1819-1879) və general-leytnant İ.İ.Xodzko
(1800-1881) tərəfindən aparılmış Zaqafqaziya
üzrə geodeziya məlumatlarını;
Azərbaycan
dövlətinin və xalqının haqq mübarizəsinə qarşı son bir əsr ərzində
beynəlxalq güc dövlətlərinin dəyişilməyən
siyasi-iqtisadi və hərbi-psixoloji, dini-sosial münasibəti
qarşıdan gələn onilliklərdə yəqin ki,
düşmənlərimizin hədəfinin Naxçıvan
istiqamətinə yönləndirilməsinə imkan verəcəkdir.
Çünki, neşə illərdir ki, Naxçıvan
toponiminin "erməniləşdirilməsi" həyasız
hay sürüsünün məkrli niyyətlərinin işartılarından xəbər verir. Ümumilikdə
hay sürüsü torpaqlarımızı işğal etməzdən
əvvəl toponimikimızı zəbt etməyi ("erməniləşdirməyi")
artıq siyasi-hərbi üsula
çevirmişdir...
Qismət Yunusoğlu,
Bakı Dövlət Universitetinin
müəllimi
Olaylar.- 2019.- 5-6 sentyabr.- S.11.