Azərbaycan tarix elminin

Akademik Yaqub Mahmudovzirvəsi

 

Azərbaycan tarix elminin keçdiyi müxtəlif dövrlərə  nəzər salsaq görərik ki, dövlətçilik, azərbaycançılıq, milli məfkurə uğrunda mübarizə aparan, milli dəyərləri üstün tutan, bu yolda inamla irəliləyən, xalqın mənəvi tərbiyəsində önəmli rol oynayan şəxsiyyətlər hər zaman aparıcı rola malik olmuşlar. Belə görkəmli şəxsiyyətlərdən biri ömrünün yarıdan çoxunu Azərbaycan tarix elminin inkişafına həsr edən Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudovdur.

1962-ci ildə  o, Azərbaycan Dövlət Universitetinin (indiki Bakı Dövlət Universiteti) Tarix fakültəsini əla qiymətlərlə bitirmiş, Tarix fakültəsi Elmi Şurasının xüsusi qərarı ilə  aspiranturada saxlanılır. O zaman sovet dövrü tarixinin öyrənilməsi populyar olmasına baxmayaraq Yaqub müəllim XV əsrin ikinci yarısında Azərbaycan Ağqoyunlu dövlətinin Venesiya ilə əlaqələrinə həsr edilmiş namizədlik dissertasiyası üzrə elmi-tədqiqat işlərinə başlayır nəticədə uğurla müdafiə etmişdir. Tədqiqat işində ilk dəfə sübut olundu ki, hələ XV əsrdə Azərbaycan Qərbi Avropa dövlətləri ilə geniş ticarət diplomatik əlaqələr saxlamışdır. Bununla Azərbaycan tarix elmində yeni məktəbin əsasını qoyur. Yaqub Mahmudovun rəhbərliyi ilə Azərbaycanda tarix elmi kompleks şəkildə  öyrənilməyə çalışılmışdır. Hələ sovet dövründə qədər çətin olsa da, 1972-ci ildə "Azərbaycan SSR xəritələri" atlası çap edildi. Burada qədim orta əsrlərdə Azərbaycanda mövcud olan dövlətlərin əraziləri dəqiq göstərilərək geniş oxucu kütləsinə təqdim olundu. Elmi tədqiqatlarında azərbaycançılıq ideyasını əsas tutaraq sübut etdi ki, Azərbaycan alimlərinin dünya elminə verdikləri nailiyyətlərin qiyməti qədər əhəmiyyətlidir. Azərbaycan xalqının regionun aborigen əhalisi olduğunu təşəkkülündə türk tayfalarının böyük rol oynadığını elmi əsaslarla sübut etdi. Azərbaycan müstəqillik qazandıqdan sonra Yaqub müəllim elmi fəaliyyətini hələ sovet dövründə ideyalarının qurduğu, lakin o dövrdə  reallaşdırılması çətin olan tarixi problemlərin həllinə yönləndirmişdir. Yazdığı elmi əsərlər Azərbaycan tarix elminin inkişafında əvəzolunmaz mənbələrdir. Ümummilli lider Heydər Əliyev onun elmi fəaliyyətini yüksək qiymətləndirmişdir. Belə ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 13 fevral 1999-cu il tarixli Fərmanı ilə Yaqub Mahmudov "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilmişdir. Bu, görkəmli alimə Azərbaycan tarix elminə verilən qiymətin nəticəsi idi.

Yaqub müəllim erməni tarixçilərinin uydurduğu yalançı tarixi alt-üst etmişdir. Tarix üzrə elmlər doktoru Kərim Şükürovla həmmüəllif olduğu "Qarabağ: real tarix, faktlar, sənədlər" əsərində erməni saxtakarlığına böyük zərbə vuruldu. Bir daha Qarabağın Azərbaycanın əzəli torpağı olduğu sübuta yetirildi. Onun elmi fəaliyyəti şaxələnmiş şəkildə Azərbaycan tarixinin bütün dövrlərini əhatə edir tarix elmində fundamental elmi əsərlərin yazılışı ilə nəticələnmişdir. Onun  elmi redaktoru həmmüəllifi olduğu "İrəvan xanlığı: Rusiya işğalı ermənilərin Şimali Azərbaycan torpaqlarına köçürülməsi" əsərində xanlığın Azərbaycanın dövlətçilik tarixinin ayrılmaz tərkib hissəsi olduğu bəyan edildi. Aparılmış elmi tədqiqatlar əsasında sübut olundu ki, ermənilərin regionda dövlətçilik ənənələri olmamış onlar buraya köçürülmüşlər. "Böyük Ermənistan" yalanı elmi əsaslarla indiki Ermənistan Respublikasının tarixi Azərbaycan torpaqlarında yarandığı bir daha sübut olundu. Aparılmış tədqiqatlar nəticəsində sübut edilib ki, 1918-ci ilə qədər Cənubi Qafqazda heç zaman erməni dövləti olmayıb.

Yaqub Mahmudovun rəhbərliyi ilə ermənilərin Azərbaycan xalqına qarşı törətdiyi soyqırımlar ətraflı şəkildə öyrənilmiş dünya ictimaiyyətinə tarixi faktlarla çatdırılmışdır. Bakı, Quba, Şamaxı, Lənkəran, Salyan, Neftçala şəhərlərində törədilən soyqırımların elmi bazası yaradıldı bu sahədə əsərlərin yaranmasına şərait yaratdı. Azərbaycan tarix elminin tədqiqi tədrisində böyük xidmətlərini nəzərə alaraq, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev 14 fevral 2009-cu il tarixli Sərəncamı ilə onu "Şərəf" ordeni ilə təltif  etmişdir. Bunu Azərbaycan tarix elminin inkişafında müstəsna rola malik Yaqub Mahmudova göstərilən diqqət qayğının təzahürü kimi qiymətləndirmək olar.

AMEA-nın Tarix İnstitutuna rəhbərliyə başladığı gündən xalqımızın taleyüklü məsələlərinin həllində əlindən gələni edərək yüzlərlə tarixi əsərin elmi dövriyyəyə daxil olmasını təmin etmişdir. Qarabağın, Naxçıvanın İrəvan xanlığının tarixinə dair silsilə əsərlərə görə o, Azərbaycan  Respublikası Prezidentinin 25 may 2012-ci il tarixli Sərəncamına görə elm sahəsində Dövlət Mükafatına layiq görülmüşdür.

Azərbaycan tarix elmində "Əliyevşünaslıq" məktəbinin əsasını qoymuş bu istiqamətdə uğurlu fəaliyyət göstərmişdir. Ümummilli lider Heydər Əliyevin respublikaya rəhbərliyi dövrü ətraflı öyrənilmiş onun siyasi fəaliyyətinin əsas təbliğatçısı olmuşdur.

Yaqub Mahmudovun rəhbərliyi ilə "Azərbaycan Respublikasının tarixi" adlı ikicildlik fundamental elmi araşdırma yazılıb. "Azərbaycan Respublikasının tarixi"nin 1-ci cildi 1991-2003-cü illəri, daha doğrusu, tariximizin Heydər Əliyev dövrünü, 2-ci cildi isə 2003-2016-cı illəri - Prezident İlham Əliyevin başçılığı ilə əldə olunmuş tarixi nailiyyətləri ölkədə aparılan böyük quruculuq, abadlıq illərini əhatə edir.

Elmi fəaliyyəti dövründə əldə etdiyi uğurlu nəticələr əsas verir ki, Yaqub Mahmudov Azərbaycan tarix elminin ən yüksək zirvəsini fəth etmiş, yaşının müdrik çağında yüksək intellekt sahibi, güclü təfəkkürə malik, yorulmaz tədqiqatçı kimi uğurla fəaliyyət göstərir.

Hörmətli, Yaqub müəllim! Sizi 80 illik yubileyiniz münasibəti ilə səmimi qəlbdən təbrik edir, can sağlığı, uzun ömür arzu edirəm.

 

Ardı var

 

Emin Məlikov

Tarix üzrə fəlsəfə doktoru

 

Olaylar.- 2019.- 29 yanvar.- S.14.