İnternet medianın inkişafı söz və fikir azadlığının təmin olunmasında mühüm rol oynayır

Azərbaycanda kütləvi informasiya vasitələrinin sərbəst fəaliyyəti üçün yaradılan şərait cəmiyyətin hər bir üzvünə bəllidir. Medianın normal fəaliyyəti məqsədilə maddi dəstəkdən tutmuş təkmil qanunvericilik bazasının yaradılması mətbuata dövlət qayğısının bariz nümunəsi kimi qəbul edilə bilər. Məhz yaradılmış şəraitin nəticəsidir ki, ölkədə internet medianın inkişafı ən yüksək səviyyədədir. Buna baxmayaraq, bizim dövlət siyasətimizin əsas məqsədlərindən biri Azərbaycanın mütərəqqi mətbuat ənənələrinin davam etdirilməsi və müasir beynəlxalq təcrübə ilə zənginləşdirilməsi, kütləvi informasiya vasitələrinin maddi-texniki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması, onların imkanlarından respublikada hüquqi dövlət quruculuğu, vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması və inkişafı, demokratik islahatların həyata keçirilməsində səmərəli istifadə edilməsindən ibarətdir. Məhz bu fəaliyyətin həyata keçirilməsində həyat tərzimizin bqcib hissəsinə çevrilmiş internet media mühüm rol oynayır. Hüquqşünas Qadir Əsgərov deyir ki, internet mediası son illərdə təşəkkül tapmış yeni bir media müstəvisidir. Bu da dünyada vüsət almış internet medianın bir təzahürüdür. 2000-ci ilin əvvəllərində Azərbaycanda internet medianın ilkin nümunələri ortaya çıxmağa, portallar, saytlar fəaliyyətə başlayıb. Azərbaycanda internet mediası dedikdə hələ tam oturuşmamış, müəyyən problemləri olan bir KİV sahəsi başa düşülür. Əslində Azərbaycanda indiyə qədər ənənəvi çap mediası əsas KİV kimi çıxış etdiyi üçün internet medianın bu sahədə rolu o qədər də nəzərə çarpmayıb. Amma son illərdə Azərbaycanda internet media, sosial şəbəkələr və sosial media demək olar ki, informasiya təminatında aparıcı rol oynayır. Hazırda Azərbaycanda bir internet KİV bumu yaşanır. Bu baxımdan yeni bir sahə olan internet KİV Azərbaycanda da gündəmdədir. Bununla bağlı məsələlərin həlli müvafiq amillərdən asılıdır.

* * *

Onun bildirdiyinə görə, Azərbaycan internet KİV-də əsas etibarı ilə demək olar ki, bütün mövzular aktualdır və bütün mövzular öz oxucularını tapa bilir. Bunun da bir çox səbəbləri var. Bu səbəblərdən biri də istər televiziya, istər qəzetlərdə də əhali arasında olan informasiya aclığını internet KİV-i asanlıqla doldura bilməsidir. Bu baxımdan siyasi, sosial, mədəni, şou, kriminal və s. xəbərlərin hər biri Azərbaycanın internet media məkanında da aktualdır və hər birinin öz oxucuları var. İnternet mediasının bütün xəbərləri digər çap mediasından fərqli olaraq rezonans doğurur və xəbərin yayılması daha geniş olur. Buna görə də internet mediasının həm də sosial şəbəkələrlə bağlı olması, bloqla, sosial media ilə eyni zamanda fəalliyyət göstərməsi həm də xəbərlərin daha oxunaqlı olmasına xüsusi kömək göstərir. Q.Əsgərov hesab edir ki, internet media problemlərdən də xali deyil: "Dünyanın özü üçün belə internet KİV yeni anlayışdır. Dünyanın bir çox yerlərində onlayın media ilə bağlı fikir müxtəlifliyi var və hazırda əsas sual internet KİV-ni ənənəvi KİV-dən fərqləndirən və onu üstünləşdirən məqamları müəyyənləşdirməkdir. Bu isə o qədər də asan məsələ deyil. Çünki internet mediasının meydana gəlməsi ilə yeni bir statusu olan internet jurnalisti statusu meydana gəlib. İnternet KİV-nin özünün özəl cəhətlərindən biri ondan ibarətdir ki, hazırda onlayın media üçün ənənəvi qəzetlərdə olan redaksiya anlayışı bir qədər məhdud qavranılır, belə ki hazırda internet medianın özündə internet jurnalisti özü xəbəri hazırlamalı, redaktə etməli, korrektə etməli və özü də texniki bilikləri sayəsində onu sayta yerləşdirməyi bacarmalıdır. Bu baxımdan internet mediada olan bəzi hallarda xüsusi yoxlamadan keçmədən belə, redaktorun, baş redaktorun xəbərləri yoxlama imkanı olmadan belə sayta qoyulur. Bu baxımdan dünyada hazırda internet KİV-nin statusları ilə bağlı ciddi müzakirələr gedir və Azərbaycanda da bu cür müzakirələr zəruridir, vacibdir. İlk olaraq internet KİV-nin statusu ilə bağlı məsələ öz həllini tapmalıdır. "Yeni Media Jurnalistləri" İctimai Birliyi bununla bağlı məsələ qaldırıb ki, Azərbaycanda KİV-nin azadlığı haqqında qanunda müəyyən dəyişikliklərin edilməsi vacibdir. Çünki yeni vüsət alməş internet KİV-lə bağlı qanunvericilikdə müəyyən boşluqlar var. Belə ki KİV haqqında qanun və Məlumat Azadlığı haqqında qanun ənənəvi mediaı əsasında məsuliyyət formalaşdırıb, qanunvericiliyi tənzimləyib. Amma internet KİV tamamilə yeni olduğundan internetlə bağlı məsələlər qanunda çox ümumi və yayğın bir şəkildə göstərilib. O isə indiki halda onlayn medianın tam hüquqi statusunu müəyyən etməyə imkan vermir. Məsələn, KİV haqqında qanunun 7-ci maddəsinə əsasən KİV məhsulları anlayışı var. Burada televiziya kanallarının bir buraxılışı və çap məhsullarının bir tirajı nəzərdə tutulur. Orada internet KİV-i ilə bağlı anlayış yoxdur. Məlum olduğu kimi internet mediası hər gün onlarla xəbər istehal edir. İnternet mediası daima yenilənir. Amma onların istehsal etdiyi məhsullar isə KİV məhsulları anlayışı kimi nəzərdə tutulmayıb. Digər bir tərəfdən bu məsələ məlumat azadlığı haqqında qanunda da özünü göstərir. Yəni vətəndaşların informasiya almağı internet KİV-dən oxuduğu informasiyanın KİV olub-olmadığı barədə qeyri-müəyyənlik var. Bütün bunlar Azərbaycanda onlayn medianın statusunun müəyyən edilməsi ilə bağlı məsələni bir daha qabardır. Çünki bunlar internet mediada çalışan jurnalistlərin də statusunu ortaya qoyur ki, bu məsələlər öz həllini tapsın. Ayrı-ayrı saytların dövlət qeydiyyatından keçməsi, jurnalistin fəaliyyətinin qorunmasının hansı formada olacağı məsələləri açıq qalıb. Bu baxımdan Azərbaycanda onlayın medianın statusunun müəyyən edilməsi üçün müzakirələrə ciddi ehtiyac var".

Onun sözlərinə görə, digər bir məsələ internet jurnalistikasının sərhədlərinin müəyyən edilməsidir. Düzdür, burada sərhədlərdən danışmaq bir qədər düzgün deyil, çünki internet qlobal məkan olduğu üçün burada sərhədlər bilinmir: "Onlayın medianın digər əsas problemlərindən biri "kopi-past" problemidir. Jurnalist imzasının itməsi, etik problemlər, şərhlər və statuslar məsələsidir ki, dünyada bununla bağlı konkret bir mövqeyə gələ bilməyiblər. Peşəkar jurnalistləri ciddi şəkildə narahat edən jurnalistin imzası məsələsi və yazının "oğurlanması"dır. Digər bir məsələ internet saytlarına onlayn şərhlərin yazılmasıdır. Dünyanın bir çox saytlarında oxucular xəbərlərə dərhal reaksiya verirlər, çünki bu yeni bir tendensiyadır. İnternet media oxucu ilə real zamanda əlaqədə olan bir vasitədir. Məsələn, ənənəvi çap mediasında oxucu ilə belə bir çevik əlaqə yoxdur. Burada oxucu passivdir. Amma internet mediada oxucu oxuduğu yazıya dərhal reaksiya vermək üçün şərh yazmaq istəyir. Hazırda həmin şərhlərin verilib-verilməməsi ilə bağlı müzakirələr də gedir. Avropa ölkələrində bunu problem kimi qəbul etmirlər, həmin ölkələr bütün şərhlərin saytda verilməsinin tərəfdarıdırlar. Bir sıra ölkələr isə korrektə olunmuş şərhlərin verilməsi ilə bağlı məsələni qaldırıblar. Qonşu Rusiyada bununla bağlı qanunvericiliyə xüsusi bir maddə salınıb ki, irqi, milli, cinsi zorakılıq yayan, təhqir elementləri olan şərhləri moderator verə bilməz. Əgər bu cür şərhlər verilərsə, xəbərdarlıqdan sora hətta saytın lisenziyası da ləğv edilə bilər. Azərbaycanda isə bütün bunlar hələ ki qanunvericilikdə müəyyən edilmədiyinə görə internet mediasının problemləri açıq qalır".

Hüquqşünas onu da qeyd edib ki, Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2016-cı il 20 sentyabr tarixli Sərəncamı ilə "Azərbaycan Respublikasında informasiya cəmiyyətinin inkişafına dair Milli Strategiyanın həyata keçirilməsi üzrə 2016-2020-ci illər üçün Dövlət Proqramı" təsdiq olunub. Dövlət Proqramının həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planında Milli Strategiya ilə müəyyən edilmiş istiqamətlərə uyğun olaraq İKT infrastrukturu və xidmətləri, yüksək texnologiyalar sektorunun inkişafı, yüksək texnologiyaların inkişafı üzrə elmi-texniki potensialın gücləndirilməsi, İKT - cəmiyyətin inkişaf amili kimi, kadr hazırlığı, informasiya təhlükəsizliyinin təmin edilməsi və milli kontentin inkişaf etdirilməsi istiqamətində həyata keçiriləcək tədbirlər nəzərdə tutulur: "Heç şübhəsiz ki, Dövlət Proqramında nəzərdə tutulmuş tədbirlərin icrası ölkədə informasiya cəmiyyətinin bərqərar olmasında, onun yaratdığı imkanlardan səmərəli istifadə edilməsində, ölkənin davamlı və dayanıqlı tərəqqisində, İKT-nin dövlət idarəçiliyində hərtərəfli tətbiqində, habelə sosial-iqtisadi və mədəni sahələrin inkişafına təkan verən iqtisadi sektor kimi inkişafında mühüm rol oynayacaq".

Onun sözlərinə görə, bu sənəd ölkədə çoxdan lazım olan informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsində öz rolunu oynayacaq. Belə ki, çağdaş internet əsri informasiya azadlığı sahəsində ağlagəlməz sıçrayışlar etməklə yanaşı bu sahədə zəruri təhlükəsizlik qaydalarının qorunmasını da vacib edib: "Dövlət Proqramında onlayn media ilə bağlı ayrıca bəndin əks olunması ölkənin internet media spektri üçün geniş perspektivlər açır. Bu sənəd internet jurnalistikanın hüquqi problemlərini, dövlət dəstəyini həll etməklə onlayn KİV sahəsində müşahidə olunan müəyyən pərakəndəliyi aradan qaldırmağa kömək edəcək. Nəzərə almaq lazımdır ki, Dövlət Proqramında internet texnologiyaları ilə bağlı kadr məsələsinə xüsusi diqqət yetirilməsi ali məktəblərin jurnalistika fakultələri üçün onlayn media ilə bağlı yeni tələblər qoyur. Məhz bu tələblərin yerinə yetirilməsi heç şübhəsiz ki, ölkədə söz və mətbuat azadlığının təmin olunmasında xüsusi əhəmiyyətə malikdir".

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında KİV-in İnkişafına Dövlət Dəstəyi Fondunun maliyyə dəstəyilə çap edilmişdir

Olaylar.- 2020.- 13-14 fevral.- S.12.