Keçmişdən gələcəyə
nə daşıyırıq?
ON DÖRDÜNCÜ YAZI
Fəlsəfi-tarixi-publisist düşüncələrim
Epiqraf
Hökumət o zaman özünə potensial üsyançılar hazırlayır ki, cəmiyyətdə xurafatlaşma, manqurtlaşma, cahilləşmə, zombiləşmə sürətlənir, riyakarlıq, saxtakarlıq baş alıb gedir. Bu zaman milli-mənəvi və maddi dəyərlərin, vətənpərvərliyin təbliği effekt vermir və dövlətçilik anlayışı məmur və ictimai status anlayışı ilə eyniləşdirilir.
Yunus Oğuz
On dördüncü yazı
Birinci yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/siyaset/365495
İkinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/sosial/366212
Üçüncü
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/sosial/367202
Dördüncü
yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/368146
Beşinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/369204
Altıncı
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/siyaset/370131
Yeddinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/372032
Səkkizinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/372741
Doqquzuncu
yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/377950
Onuncu
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/siyaset/378785
On birinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/siyaset/379514
On ikinci
yazını buradan oxuya bilərsiniz https://olaylar.az/news/siyaset/380399
On
üçüncü yazını buradan oxuya bilərsiniz
https://olaylar.az/news/siyaset/381727
Tarix ibrətdir
Bax belə!
İndi
isə bu təcavüz nəticəsində bizə vurulan
maddi ziyanın miqyasına baxaq:
Yaşayış
məntəqələri - 900
evlər
- 150000
ictimai
binalar - 7000
məktəblər - 693
uşaq
bağçaları - 855
tibb
müəssisələri - 695
kitabxanalar - 927
məbədlər - 44
məscidlər - 9
tarixi
abidələr, saraylar və muzeylər - 473
muzey
eksponatları - 40 000
sənaye
və kənd təsərrüfatı müəssisələri - 6000
avtomobil
yolları - 2670
su
kommunikasiyaları - 2300 km
elektrik
xətləri - 15000 km
meşələr - 280 000 ha
kənd
təsərrüfatı üçün yararlı torpaqlar -
1 000 000 ha
irriqasiya
sistemləri - 1200 km.
Bura, hələ təbii sərvətlərimiz, on illərdir
istismar olunan mədən yataqlarımız (qızıl,
gümüş, mineral sular, meşə materialları və
s.) daxil deyil.
Köçkün və
qaçqınlarımızın, Ermənistandan gələnlərimiz
daxil olmaqla, sayı 1 200 500 nəfər.
Adları
çəkilən dağıdılan resursların yerini nə
zamansa doldurmaq olar, təkcə ikisindən savayı; birincisi
insan resursu; ikincisi isə birincidən doğan alınan mənəvi yaranı.
Bunların yerini heç zaman doldurmaq mümkün
olmayacaq. Hələ mən yazmıram ki,
bütövlükdə xalqımız hansı maddi-mənəvi
zərbələri alıb.
Bununla
yanaşı, bu xalq özündə təpər tapdı,
dövlətini qurmaq və ordusunu gücləndirmək istəyindən
bir an vaz keçmədi. Nəticə məlumdur:
Ordumuz Qafqazın ən güclü ordusudur. Buna
həm insan, həm də maddi resurslarımız imkan verir.
Fakt faktlığında qalır ki, biz içində qələbə
də olan döyüşlərin çoxunu uduzmuşuq, amma
müharibə hələ bitməyib və arada 12 may
1994-cü ildə Bişkekdə Ermənistan və Azərbaycan
arasında kövrək atəşkəs sazişi
imzalandı. "Kövrək" ona görə yazdım ki,
bu atəşkəsdən sonra cəbhə xəttində bircə
gün olsa da atəş dayanmadı və ötən iyirmi
altı il müddətində yüzlərlə
müharibə bölgəsində yüzlərlə əsgərimiz,
zabitimiz, mülki vətəndaşımız şəhid
oldu. Bu ərəfədə iki əsas məqamı
diqqətə çəkmək istərdim; biri bizim xeyrimizə,
digəri ermənilərin.
Birincisi bizim xeyrimizə olanı yazım.
Beynəlxalq güclərin təzyiqinə baxmayaraq bu
münaqişədə separatçı Dağlıq
Qarabağ erməniləri tərəf kimi qəbul edilmədi,
çünki, əgər bu baş verərdisə,
Dağlıq Qarabağ beynəlxalq subyektə çevrilə
bilərdi. Bu da ermənilərin ikinci dövlət qurması
demək olardı. Titanik səylər (bu səylər
A. Mütəllibovu çıxmaq şərtilə qalan
bütün dövlət başçılarına aiddir) nəticəsində
bu baş vermədi. Elə indinin
özündə də erməni diasporası və lobbisi var
gücü ilə çalışır ki, Dağlıq
Qarabağ beynəlxalq subyektə çevrilsin. Lakin, qatar gedib. Güclü Azərbaycan
qəti sözünü və yumşaq iradəsini dünyaya
göstərmək gücündədir.
İkinci
ermənilərin xeyrinə olan məsələ belə idi ki,
ermənilər, Ermənistan hər yerdə, istər ölkəiçi, istərsə
də xaricdə QALİB dilində
danışırdı. Niyə də danışmasın? Ermənistanda
və Qarabağda yaşayan azərbaycanlılar əmlakları,
var-dövlətləri əllərindən alınmaqla
qaçqına və köçkünə
çevrilmiş, neçəsi məhv edilmiş, qətlə
yetirilmişdilər. Qarabağətrafı
rayonlar işğal olundu. Lakin, bu Qalib dili,
yəni de -faktonu, de yüreyə-hüquqi müstəviyə
keçirə bilmədilər. Azərbaycan belə
danışıq tərzinə düz iyirmi iki il
dözdü. Və 2016-cı ilin aprelində ermənilərin QALİB
sindromunu üç günlük döyüşdə
sındırdı.
Eyni
zamanda Azərbaycan ordusunun ən müasir silahlarla təchiz
olunması, beynəlxalq siyasətdə və ticarətdə
güclənməsi və ticarətin aparıcı subyektə
çevrilməsi (Burada söhbət Ələt azad iqtisadi
zonanın yaradılmasından,
TAP və TANAP qaz kəmərinin çəkilməsindən,
Bakı-Tiflis-Ceyhan neft borusundan, Bakı-Tiflis-Qars dəmir
yolundan, Şimal-Cənub, Şərq-Qərb quru yoldan, beynəlxalq
hava tranzitindən və sairədən gedir) Qalib sindromunun
sındırılmasını daha da gücləndirdi. Bu gün Ermənistan və Qarabağın
separatçı rejimi Azərbaycan tərəfindən
müharibənin başladılması təhlükəsindən
qorxur, çəkinir. Söhbət ondan getmir ki, Aprel
döyüşlərində ordumuz həm Tərtər, Cəbrayıl,
həm bundan iki ildən bir qədər sonra
Naxçıvanın Sədərək rayonundan
işğaldan azad etdikləri torpaqların həcmi əsas məsələ
deyil, hərçənd bu da çox vacibdir. Ancaq, məsələ
bundadır ki, bu torpaqların geri qaytarılması
xalqımıza və ordumuza başqa bir stimul verdi,
döyüş və hərbi vətənpərvərlik
ruhunu gücləndirdi. Ermənilərin
arxasında kimlərin durmasından asılı olmayaraq,
aparılan düzgün xarici siyasət və ordu
quruculuğunun daha da gücləndirilməsi, düzgün
geosiyasi və geoiqtisadi siyasət xalqımıza güvənliyi
qaytardı, dövlətə etimadını gücləndirdi,
Heydər Əliyev kimi. Bu da ayrıca
mövzu olduğundan bu barədə fikirlərimi buradaca
bitirirəm.
Tarix ibrətdir deyəndə mən təkcə ermənilərin
bizə qarşı son yüz ildə etdiyi qətliamı nəzərdə
tutmuram, hərçənd bu da keçmişimizin və
günümüzün çox aktual və vacib məsələlərindən
biri olaraq qalır. Amma tariximizdə digər hadisələr
baş verib ki, etnosun xalq kimi formalaşmasına birbaşa təsir
edib. Məsələn, məzhəb
ayrılığı bizi yüz illər ümumi
inkişafdan dayandırıb, çox vaxt isə cahilliyə və
xurafata aparıb çıxarıb. Təsəvvür
edin ki, uzun müddət Oğuz törəməsi olan iki
qardaş osmanlı və
qızılbaşlar fətva verirdilər ki, bir-birilə
müharibə aparsınlar. Düzdür, dini
siyasiləşdirmək cəhdi həmişə olub və bu
gün də var. Amma orta əsrlərdə dünyanın (o
zaman dünya Avrasiya və Şimali Afrika sayılırdı) ən
güclüsü türk dövlətləri
sayılırdı. Bu türk dövlətləri
əsasən bir-birilə vuruşur, eyni zamanda
aralarındakı müharibələr nəticəsində zəifləyir,
xristian dünyasından, yaxud da başqa bir yerdən özlərinə
müttəfiq axtarışına başlayırdılar.
Dini ideologiya bəzən o qədər güclü olurdu
ki, bir dövlət dili, dini, mədəniyyəti eyni olan
qardaş dövlətin axırına çıxmaq istəyir,
sonunu tezləşdirməyə cəhd edirdi.
Düz min ildən artıq özümüz
özümüzlə vuruşduq. Nəticədə,
XVIII əsrin sonunda o qədər zəiflədik ki, Avropa və
Rusiya demək olar ki, qarış-qarış dinimizi, dilimizi,
mədəniyyətimizi bizdən alıb
özününküləşdirdi.
Buyurun baxın. Hülaki 1258-ci ildə Bağdadı fəth
etməklə xilafətə son qoydu. Böyük
bir imperiyanın adı Elxanlı idi. Xəzərin
şimalında özünün əmisi nəvələrinin
hakimiyyəti altında olan Batı xanın uşaqları ilə
düşmən idilər. Bu zaman
Qızıl Orda yavaş-yavaş islamı qəbul edirdi.
Azərbaycanda, sarayda isə
tanrıçılığa tapınırdılar. Yalnız elxan Qazan xanın dövründə
(1295-1304) hülakilər islamı qəbul etdilər.
Buna baxmayaraq, məntiqi nəticə olaraq Əmir Teymur
Toxtamışı (XIV əsr) elə vəziyyətə
saldı ki, iki yüz il Rusiyada və Şərqi
Avropada hökmdarlıq edən tatar imperiyasının sonu
oldu. Yerində Yeni Rus dövləti yarandı.
Bu da özünü çox gözlətmədi.
Bütün Rusiyanın və Moskvanın
çarı İvan Qroznı əvvəlcə Kazanı
(1552), sonra isə Həştərxan (1556)
xanlıqlarının Rusiyanın tərkibinə qatdı.
Bu şəhərlərin işğalı
zamanı yüz minlərlə dinc əhali qılıncdan
keçirildi, məhv edildi.
Baxın.
Hansı dövrdə İvan Qroznı bu
xanlıqları işğal etdi. Sultan
Süleymanın, bütövlükdə Osmanlı
imperiyasının ən möhtəşəm bir
zamanında. Bu o zaman idi ki, türk ordusu Vyana
qapılarını döyürdü. Amma
Sultan Süleyman həm də Şah İsmayılın
oğlu Şah Təhmasiblə müharibə aparırdı.
Yalnız Səfəvi dövlətinin yaranmasından əlli
dörd il keçdikdən sonra 1555-ci ildə
ilk dəfə olaraq Osmanlı-Səfəvi sülh sazişi
imzalandı. İki qardaşın başı
özünə qarışmışdı. Təhmasib şah isə Kazan və Həştərxan
xanlıqlarını nə dindaş, nə də dildaş
hesab edirdi.
Krım xanlığının ərazisi indiki Bryansk
vilayətinə qədər uzanırdı. Amma,
aralarındakı soyuq münasibətlərə görə nə
Kazana, nə də Həştərxana yardım etmədi.
Heç nə gərək deyildi, sadəcə
olaraq Krım xanının Moskvaya bir yürüşü
kifayət idi ki, İvan Qroznı geri çəkilsin.
Amma, Moskva xana bac verirdi və bu səbəbdən
də Krım xanlığı İvan Qroznı ilə
münasibətləri pozmaq istəmirdi.
Düzdür,
Sultan Süleyman Azov dənizindən (təsəvvür edin
ki, o dövrdə Qara və Azov dənizləri Osmanlı
imperiyasının daxili dənizləri hesab edilirdi) Xəzər
dənizinə qədər su kanalı çəkmək
fikrində olsa da, yanıçərlərin
narazılığı nəticəsində bu iş də
yarımçıq qaldı.
Türküstan və Sibir xanlıqları da Kazan və
Həştərxanın azad edilməsi üçün
heç bir şey etmədilər. Əvəzində Türküstan xanı (1569)
çarla müqavilə bağladı.
Görürsünüzmü, ətrafı
bütünlükdə türk soyları olan dövlətlər
şəhərlərin işğalına biganə
qaldılar. Bəlkə də ürəklərində sevinirdilər
ki, belə daha yaxşıdır. Rus gələcək,
gedəcək. Sonra bu torpaqları rahat
dövlətimin torpaqlarına qatacam. Beləcə
dörd yüz illik tarixi olan Xəzər imperiyası da
süqut edən digər ətraf dövlətlər,
xüsusilə də Dəşti Qıpçaq türkləri
biganə qaldılar.
Yaxud da Sultan Səlimin Şah İsmayılla 1514-cü
ildə, Əmir Teymurun İldırım Bəyazidlə-
özümüzlə apardığı müharibə
passionar əsgərlərimizin minlərlə ölümü
deyildimi?
Əmir Teymur İstanbulun fəthini düz əlli il ləngitdi. Şah
İsmayıl isə Çaldıran döyüşündən
sonra fatehlik niyyətindən əl çəkdi və ölkədaxili
işlərə diqqətini artırdı.
Ardı var
Yunus Oğuz
Olaylar.- 2020.- 4-6 iyul.- S.9.